Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/600

1937-ին, հիմնադրման 15՝ամյակի առի– թով, Առաշին սյեաթաարոնը կոչվել է Սունդուկյանի անունով և տեղափոխվել Կոմունարների այգում (այժմ4 26 կոմի– սարների անվ․) կառուցված նոր շենքը՝ հինը թողնելով նորաստեղծ ռուս, թատրո– նին։ Թատեր․ ցանցի ընդլայնումը չի ուղեկց– վել գեղարվեստ, որակի բարձրացմամբ։ Այդ թատրոնները չունենալով ստեղծա– գործական մեծ խնդիրներ լուծելու հնա– րավորություններ, իրենց խնդիրը տեսել են բէւակչության գեղարվեստ, սպասարկ– ման մեշ։ Այդ գործն ուներ ոչ միայն նվիր– յալներ, ինչպես ժող․ թատրոնի գործիչ Ա․ Ւոսրազյանը, որ 1922-ից ղեկավարն էր իր իսկ անունով կոչվող շրշիկ թատրո– նի, այլև բազմաթիվ ուրիշ, ակներև ձիր– քի և հմտության տեր դերասաններ ու ռեժիսորներ։ Կիրովականի, Ստեփանա– կերտի, Կիրովաբադի և հանրապետու– թյան շրշանային թատրոնների աչքի ընկ– նող ուժերն էին դերասաններ P․ Շա– քարյանը, Ա․ խուդանյանը, Մ․ Կարապետ– յանը, Ա․ Սանամյանը, Գ․ Նալբանդյանը, Հ․ Բաբաշանյանը, Մ․ Սանամյանը, Հ․ Վարդանյանը, Ա․ Հովհաննիսյանը, Լ․ Աբրահամյանը, Ա․ Մելիքը, Ն․ Հովսեփ– յանը, Վ․ Փանոյանը, Ա․ Վրույրը, Լ․ Հա– րութը, Ա․ և Հ․ Մսրյանները, Հ․ Մանվել– յանը, Մ․ Ղազարյանը, Ա․ Նանաշանյանը, Ա․ Արշակունին, Լ․ Սարգսյանը, Դ․ Ջա– նոյանը, Ս․ Հովսեփյանը, ռեժիսորներ Կ․ Ալվարյանը, Աշմաթը, Բ․ Բժիկյանը, Ա․ Ալայանը, Ց․ Սողոմոնյանը, Ա․ Ի^ոս– րովը, ի․ Հովհաննիսյանը, Ա․ Մարտի– րոսյանը, Ս․ Միրզոյանը և շատ ուրիշներ։ Նրանք են մեծ քաղաքներից դուրս ստեղ– ծել թատեր․ կյանք, տվել անձնավորման ուշագրավ օրինակներ, պահել ազգ․ ար– վեստի ավանդները գավառում։ Բաքվի ու Թիֆլիսի հայկ․ թատրոննե– րում գործում էին դերասանական աչքի ընկնող անհատականություններ, ժասմե– ՞սը, ս․ Հովհաննիսյանը, Լ․ U Ա․ Շրամյան– եերը, Ա․ և Մ․ Բերոյանները, Դ․ Ամիր– բեկյանը, Բ․ Ներսիսյանը, Լ․ Ալավերդ– յանը, Պահարեն, Թ․ Մահակյանը, Ա․ Ար– զումանյանը, Գ․ Հարությունյանը, Ա․ Լու– սինյանը, Մ․ Մոճոռյանը, Գ․ Թավրիզյա– նը, Վ․ Հակոբյանը, Ա․ Արևշատյանը, Ա․ Քաշվորյանը, Ծ․ Վրույրը, Վ․ Դալըստ– յանը և ուրիշներ։ Թատրոնի պատմության ուղին որոշում էին մեծ թատրոնների ռեժիսորներն ու դերասանները․ Ա․ Դուլակյանը (Սուն– դուկյանի անվ․ թատրոն), Վ․ Աճեմյանը (Լենինականի, ապա նաև Երևանի Սուն– դուկրսնի անվ․ թատրոն), Ա․ Աբարյանը և Ֆ․ Բժիկյանը (Թիֆլիսի հայ դրամա), Մ․ Սաղյանը, Թ․ Սարյանը և Ա․ Հովսեփ– յանը (Բաքվի հայ դրամա), Տ․ Շամիր– խանյանը (Երևանի պատանի հանդիսա– տեսի թատրոն), Վ․ Վարդանյանը (Սուն– դուկյանի անվ․ թատրոն)։ ․Շրջավւուլի դե– րասանական արվեստի բարձրագույն դրսևորումները եղան Հասմիկի Վասսան (Մ․ Դորկու«Վասսա ժելեզնովա»), Օ․ Դու– լազյանի Նատասան (Սունդուկյանի «խա– թաբալա»), Ա․ Ոսկանյանի Նորան (Իբսե– նի «Նորա»), Հ․ Ներսիսյանի Ֆալստաֆը, Օթելլոն (Շեքսպիրի «Վինձորի զվարճա– Դ․ Մալյանը Լո–յ պախինի դերում (Չեխովի «Բալենու այգին») սեր կանայք», «Օթելլո»), Անդրեաս էլիզ– բարովը (Շիրվանզադեի «Պատվի համար), Վ․ Վաղարշյանի Եգոր Բուլըչովը (Դորկու «Եգոր Բուլըչովը և ուրիշները»), Գագիկ թագավորը (Դ․ Դեմիրճյանի «Երկիր հայ– Գ․ Ջանիբեկյանը Գրիգոր աղայի դերում (Վրթ․ Փա–, փազյանի «ժայռ») րենի»), Ա․ Ավետիսյանի Քաղաքագլուխը (Դոգոլի «Ռևիզոր»), Սաղաթելը («Պատ– վի համար»), ժասմենի Կատերինան, Կրուչինինան (Ա․ Օստրովսկու «Ամպ– Ա․ ատյանը Մարգրեւոի, Մ․ Մուրադյանը Մերիի դերերում (Կրոնինի «Բրոուդիի ամրոցը») րոպ», «Անմեղ մեղավորները») և այլ անձ– նավորումներ։ Սունդուկյանի անվ․ թատ– րոնը 1941-ի հունիսին հյուրախաղերով հանդես է եկել Մոսկվայում և արժանացել բարձր գնահատության։ Վերադարձի ճա– նապարհին էր թատերախումբը, երբ 1941-ի հունիսի 22-ին պայթեց Հայրենա– կան մեծ պատերազմը։ Հայ թատրոնի պատմության 1941 – 1945-ի շրջափուլն ընթացել է «Ամեն ինչ հանուն հաղթանակի» նշանաբանով։ Թատ– րոնի ասպարեզի մարդիկ ամենօրյա կեն– ցաղ դարձրին հայրենասիրական ելույթ– ները գործարաններում, հոսպիտալնե– րում, զորամասերում (չորս տարվա ըն– թացքում ավեւի քան 10 հզ․ ելույթ)։ Թատ– րոնների խաղացանկի բնորոշ անուններն են դարձել Ն․ Զարյանի «Վրեժ», Կ․ Սի– մոնովի «Ռուս մարդիկ», Ա․ Կոռնեյչուկի «Ռազմաճակատ», Դ․ Դեմիրճյանի «Եր– կիր հայրենի», Լ․ Լեոնովի «Արշավանք», Դ․ Ցաղշյանի «Զոյա», Ա․ Արաքսմանյանի «Հրաբուխի վրա» պիեսները, Մուրացա– նի «Դևորգ Մարզպետունի» պատմավեպի բեմավորումը։ Դերմ․ ֆաշիզմի դեմ մըղ– վող մահու և կենաց մաքառումը պայքար էր նաև հանուն մարդկության հումանիս– տական իդեալների։ Հայկ․ թատրոնների շեքսպիրյան ներկայացումներն ունեցել են ոչ միայն գեղարվեստ․, այլև քաղ․ հըն– չողություն․ «Համլետ» և «Օթելլո» (Սուն– դուկյանի անվ․ թատրոն), Վերդիի «Օթել– լո» (Սպենդիարյանի անվ․ օպերայի և բալետի թատրոն), «Տասներկուերորդ գի– շերը» (Լենինականի դրամատիկ, թատ– րոն), «Ամառային գիշերվա երազ» (Պա– տանի հանդիսատեսի թատրոն)։ Այս ներ– կայացումների շնորհիվ 1944-ին շեքսպիր– յան համամիութենական փառատոնը և կոնֆերանսը կայացել են Երևանում, դառ– նալով մշակութային կյանքի աչքի ընկ– նող երևույթ։ Այդ ներկայացումների հի– ման վրա Ցու․ Ցուզովսկին գրել է «Դարն ու կերպարը> գիրքը (1947), ուր վերլաժ– վում ու գնահատվում են Վ․ Վաղարշյա– նի (Համլետ), Հ․ Ներսիսյանի և Դ․ Զա– նիբեկյանի (Օթելլո) շեքսպիրյան անձ– նավորումները։ Բեմարվեստի աչքի ընկ– նող երևույթ դարձավ Վրթ․ Փափազյանի «ժայռ» դրամայի բեմադրությունը (1944, Սունդուկյանի անվ․ թատրոն, ռեժ․ Վ․ Աճեմյան, Դրիգոր աղա՝ Դ․ Զանիբեկ– յան)։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին հանրապետության թատեր․ ցանցը ավելի է ընդլայնվել, բացվել են Երևանի երաժշտ․ կոմեդիայի (1942), Աղի– նի (Մարալիկ, 1943–47) և Նոյեմբերյա– նի (1944–49) շրշանային թատրոնները։ Հիմնադրվել է Երևանի թատեր, ինստ–ը (1944)՝ երեք ֆակուլտետով (դերասանա– կան, ռեժ․, թատերագիտ․), ռեժիսոր և դերասան Վ․ Վարդանյանի տնօրինու– թյամբ։ 1945–55-ին ետպատերազմյան տարի– ները բեմարվեստին առաշադրել են նոր խնդիրներ, որոնց իրականացումը կապ– ված էր դժվարությունների հետ։ Դրան– ցից առաշինն, այսպես կոչված, «անկոն– ֆլիկտ դրամատուրգիայի» տեսությունն էր։ Սխալ հասկանալով ժամանակակից դրական հերոսի ստեղծման պահանշը, որ բխում էր թատրոնների և նրանց խա–