2545 մ (Լալվար լեռ) բարձրությունների վրա։ Ռելիեֆի հիմնական տարրերից է Դեբեդի կիրճը (խորությունը մինչև 350 մ), որի երկու կողմերում ձգվում են 700– 1100 մ բարձրության լավային սարավանդ– ներ։ Տիրապետում են լեռնատափաստա– նային և լեռնաանտառային լանդշաֆտնե– րը։ Կան պղնձածծմբահրաքարերի, բազ– մամետաղային հանքանյութի, հրակայուն կավերի, բարիտի, գիպսի, տուֆի պաշար– ներ։ Կլիման բարեխառն է, հս․ ցածրադիր մասերում՝ չոր մերձարևադարձային։ Հունվարի միշին ջերմաստիճանը 1°6-ից մինչև –8°C է, հուլիսինը4 10–23°C, տա– րեկան տեղումները՝ 450–750 մմ, վեգե– տացիայի շրջանը՝ 120–200 օր։ Գլխավոր գետը Դեբետն է՝ Շնող և Մարցիգետ վտակներով։ Տարածքում է Լոռու ջրանց– քը։ Գործում է 14 ջրհան կայան։ Տնտեսության առաջատար ճյուղերն են գունավոր և սև մետալուրգիան, թեթև և սննդի արդյունաբերությունը, բուսաբու– ծությունն ու անասնապահությունը։ Գոր– ծում են 15 արդ․ ձեռնարկություն (6-ը՝ Ալավերդիում)։ Արտադրանքի ծավալով առաջնակարգ են Ալավերդու լեռնամետա– լուրգ․ կոմբինատը, կարի արտադր․ միա– վորումը, Թումանյանի հրակայուն նյութե– րի գործարանը, Ախթալայի բազմամետա– ղային հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, պահածոների գործարանը։ Գյուղատնտե– սության առաջատար ճյուղերն են բուսա– բուծությունն ու անասնապահությունը (առավելապես տավարաբուծությունը)։ Թումանյանի հրակայուն աղյուսի գործարա– նի թրծման արտադրամասը Զգալի տեսակարար կշիռ ունեն ոչխարա– բուծությունը, Junquipուծությունն ու թըռչ– նաբուծությունը։ Մշակում են հացահա– տիկ, կարտոֆիլ, բանջարեղեն, կերային կուլտուրաներ, պտուղ, խաղող։ Կա 23 սովետական տնտեսություն։ Ավտոճանա– պարհների երկարությունը 978 կմ Է, եր– կաթուղին՝ 34 կմ (Երևան–Թբիլիսի եր– կաթուղու հատվածը)։ Գործում է կապի հանգույց՝ 26 բաժանմունքով։ 1986–87 ուս․ տարում կար 21 միջնա– կարգ, 17 ութամյա, 1 տարրական, 2 հե– ռակա միջնակարգ, 2 մարզ․, 4 երաժշտ․, 1 գեղարվեստի, 1 կերպարվեստի դպրոց։ Գործում էր Ալավերդու ինդուստրիալ– տեխնոլոգ, տեխնիկումը, 1 պրոֆտեխ․ ուսումնարան, 1 մշակույթի պալատ, 16 մշակույթի տուն, 23 ակումբ, 47 գրադա– րան, 1 կինոթատրոն, Հ․ Թումանյանի տուն–թանգարանը (Դսեղում), Միկոյաե եղբայրների տուն–թանգարանը (Սանա– հինում), Լեռնամետալուրգիական կոմ– բինատի պատմության թանգարանը (Ալա– վերդիում), հայրենագիտական թանգա– րան։ 1987-ին կար 6 հիվանդանոց, 6 ամ– բուլատորիա, 18 բուժ, մանկաբարձական կայան, 1 պոլիկլինիկա։ Շրջանի տարածքը հնում կազմել է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Տաշիրք գա– վառի մասը։ Արլ․ Հայաստանը Ռուսաս– տանին միանալուց հետո մտել է Թիֆ– լիսի նահանգի Լոռի–Բորչալուի գավա– ռի, 1919–20-ը՝ Լոռու «Չեզոք գոտու» մեջ։ Սովետական կարգեր հաստատվե– լուց հետո մինչև շրջանի կազմավորվելը՝ Փամբակ–Լոռու գավառի մեջ։ ճարտ․ հուշարձաններից նշանավոր են Օձունի միանավ եկեղեցին (VI դ․), Հաղ– պատի (X–XIII դդ․), Սանահինի (X– XIII դդ․), Քոբայրի (XII–XIII դդ․) վանքե– րը, Սանահինի կամուրջը (XIII դ․) ևն։ Լոռու ձորը (Դեբեդի հովիտը) 1930-ին ստեղծված շրջ․ կուս․ կազմա– կերպությունը 1987-ին ուներ 95 սկզբ» կուս․, 150 կոմերիտ, կազմակերպություն։ Լույս է տեսնում «Լոռի» շրջ․ թերթը։
ԻՋԵՎՄՍԻ ՇՐՋԱՆ, ՀՍՍՀ հս–արլ–ում։ Կազմավորվել է 1930-ի սեպտ․ 9-ին։ Տա– րածությունը 1336 կէՐ է, բն․՝ 46,6 հզ․ (1987), խտությունը՝ 34,8 մարդ/^ /2, վարչ․ կենտրոնը՝ Իջևան։ Հս–արլ–ում սահմա– նակից է Ադրբ․ ՍՍՀ–ին։ Ունի 1 քաղաք (Իջևան), 1 քտա (Ազատամուտ, 1983-ից), 1 քաղ․, 1 ավանային, 13 գյուղական սո– վետ։ Բնակավայրերն են․ Ազատամուտ, Ակնաղբյուր, Ադքիլիսա, Աճարկուտ, Այ– գեհովիտ, Աչաջուր, Բերքաբեր, Գանձա– քար, Գետահովիտ, Գիտավան, Ենոքա– վան, Իջևան, Լուսահովիտ, Լուսաձոր, Խաշթաոակ, Ծաղկավան, Կայան, Կիրանց, Չիչակբուլաղ, Սալահ, Սամեդ Վուրղուն, Սարիգյուղ, Սևքար, Վազաշեն, Փոլադ։ Շրջանի տարածքում է Դիլիջան քաղաքը։ Արմ–ում Դուգարաց, հվ–ում Փամբակի և Արեգունու, արլ–ում ՄիաՓորի լեռնա– շղթաներն են։ Տարածքի մեծ մասն ունի 800–1700 it բարձրություն, առավելա– գույնը՝ 3016 it (Հալաբ լ․)։ Լեռներին բնորոշ են քարափային լանջերը, սեղա– նաձև լեռնակատարները, 20․0–600 it խո– րության ձորերն ու կիրճերը։ Տիրապետում են լեռնաանտառային և չոր լեռնատա– փաստանային լանդշաֆտները։ Տարած– քում է Դիլիջանի պետ․ արգելոցը (24 հզ․ հա)։ Կլիման բարեխառն է, հունվարի միջին ջերմաստիճանը՝ 0օՇ–ից մինչև –8°C, հուլիսինը՝ 12–22°C, տարեկան տեղումները՝ 500–750 ւէւէ, վեգետացիայի շրջանը՝ 150–200 օր։ Խոշոր գետը Աղս– տևն է՝ Բլդան, Հաղարծին, Դետիկ, Սառ– նաջուր վտակներով։ Տարածքում են Պարզ լիճը, Ջողասի ջրամբարը (45 մլն մ3 տա– րողությամբ)։ Գործում են Խաշթառակի, Ջողասի և Սրանոցի ջրանցքները, մի քանի ջրհան կայան։ Աղստև գետի վրա, Իջևանի մոտ կառուցվում է «Սպիտակ լիճ» ջրամբարը։ Տնտեսության առաջատար ճյուղերն են թեթև, Փայտամշակման, շինանյութերի, սննդի արդյունաբերությունը, բուսաբու– ծությունն ու անասնապահությունը։ Ար– տադրանքի ծավալով առաջնակարգ են Իջևանի գորգագործական (ամենախոշորը Անդրկովկասում, երրորդը ՍՍՀՄ–ում), փայտամշակման (ամենախոշորը հանրա– Բենթոնիտային կավերի կոմբինատը Ազա– աամուտում
