հացահատիկային, կերային ու բոստա– նային կուլտուրաներ, կարտոֆիլ, ծխա– խոտ ևն)։ Կա 20 արդ․ ձեռնարկություն, 17 սովետական տնտեսություն։ Արտադրանքի ծավալով առաջատար են էլեկտրատեղա– կայման իրերի, պահածոների, «Լիճք» հանքային ջրերի գործարանները, գլխա– վորող պանրագործարանը, «Հայգորգ» արտադր․ միավորման Մարտունու մաս– նաճյուղը։ Լիճքում կա ձկնաբուծարան, Մարտունիում՝ ձկնորսարան։ Ավտոճա– նապարհների երկարությունը 215 կմ է։ Ունի կապի հանգույց՝ 17 բաժանմուն– քով։ 1986–87 ուս․ տարում գործում էր 23 միջնակարգ, 5 ութամյա, 4 երեկոյան և հեռակա, 2 երաժշտ․, 2 մարգ․, 1 գեղար– վեստի դպրոց, 1 տեխնիկում, 1 պրոֆ– տեխ․ ուսումնարան։ 1987-ին շրջանում կար 37 գրադարան, 12 մշակույթի տուն, 14 ակումբ, 1 կինոթատրոն, 1 պատկերա– սրահ, 2 հիվանդանոց, 1 պոլիկլինիկա, 8 ամբուլատորիա։ Հնում շրջանի տարածքը մտնում էր Մեծ Հայքի Սյունիք նահանգի Գեղարքունիք գավառի, Արլ․ Հայաստանը Ռուսաստա– նին միանալուց հետո՝ Երևանի նահանգի Գեղարքունիք գավառի մեջ, Հայաստա– նում սովետական կարգեր հաստատվե– լուց հետո կազւքում էր Նոր Բայազետի գավառի Մարտունու գավառամասը։ Պատմ․ և ճարտ․ հուշարձաններից նշա– նավոր են Կոթավանքը (IX դ․), Շողա– գավանքը (У–IX դդ․), Մասրուց անապա– տը (IX դ․), Վանեվանը (X դ․)։ Շրջանի կուս․ կազմակերպությունը ըս– տեղծվել է 1930-ին։ 1987-ին կար 105 սկզբ․ կուս․, 110 կոմերիտ, կազմակեր– պություն։ Լույս է տեսնում «Թռիչք» շրջ․ թերթը։
ՄԵՂՐՈԻ ՇՐՋԱՆ, ՀՍՍՀ հվ–արլ–ում։ Կազ– մավորվել է 1930-ի սեպտ․ 9-ին։ Սահ– մանակից է Ադրբ․ ՍՍՀ–ին, Նախիջևանի «Մարտունի» հանգստյան տունը ԻՍՍՀ–ին, հվ–ում՝ Իրանին։ Տարածությու– նը 663,6 կէՐ է, բն․՝ 15,1 հզ․ (1987), խտու– թյունը՝ 22,7 մարդ/^ /2, վարչ․ կենտրոնը՝ Մեղրի։ Ունի 1 քաղաք (Մեղրի), 1 քտա (Ագարակ), 1 քաղ․, 1 ավանային, 8 գյու– ղական սովետ։ Բնակավայրերն են․ Ագա– րակ, Ալդարա, Այգեձոր, Գուդեմնիս, Լեհ– վազ, Լիճք, Կարճևան, Կուրիս, Մարալ– զամի, Մեղրի, Նյուվադի, Շվանիձոր, Վահ– րավար, Վարդանիձոր, Տաշտուն։ Գտնվում է Զանգեզուրի հվ–ում, 390 մ (Մեղրու կիրճ)–3754 մ բարձրությունների վրա։ Ունի լեռնային կտրտված մակերե– վույթ։ Հս–ում և հս–արլ–ում Մեղրու լեռ– նաշղթան Է, արմ–ում՝ Զանգեզուրի լեռ– նաշղթան։ Տարածքի զգալի մասը զբա– ղեցնում է Մեղրու պլուտոնը։ Կան ոսկու, բազմամետաղային, պղնձի, մոլիբդենի, նեֆելինային սիենիտի, երկաթի, կրաքա– րի հանքավայրեր։ Տիրապետում են ան– տառային ու ալպյան մարգագետնային լանդշաֆտները։ Կլիման չոր մերձարևա– դարձային Է, բարձրադիր մասերում^ ցուրտ լեռնային։ Հունվարի միջին ջեր– մաստիճանը 1°Օից մինչև –12°C Է, հու– լիսինը՝ 8–26°C, տարեկան տեղումները՝ 250–700 մմ, վեգետացիայի շրջանը՝ 40– 230 օր։ Խոշոր գետը պետ․ սահմանով հոսող Արաքսն Է։ Տարածքով են հոսում Մեղրի, Տաշտուն, Կարճևան, Մալև և այլ գետեր։ Գործում է Կարճևանի ջրանցքը։ Տնտեսության կարևոր ճյուղերն են հանքարդյունահանող ու սննդի արդյու– նաբերությունը, գյուղատնտեսությունը։ Կա 6 արդ․ ձեռնարկություն։ Արտադրան– քի ծավալով առաջնակարգ են Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը, պա– հածոների ու խճաքարերի գործարաննե– րը, գործում են «Զովունի» և «Հայգորգ» արտադր․ միավորումների մասնաճյուղե– րը։ Գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղերն են այգեգործությունը, պտղա– բուծությունը (արևադարձային կուլտու– րաների մշակությամբ հանրապետությու– նում գրավում է առաջնակարգ տեղ), Մարտունի անասնապահությունը։ Կա 8 կոլեկտիվ, 4 սովետական տնտեսություն։ Ավտոճանա– պարհների երկարությունը 140 կմ Է, եր– կաթուղին՝ 44 կմ։ Ունի կապի հանգույց՝ 7 բաժանմունքով։ 1986–87 ուս․ տարում գործում էր 9 միջնակարգ, 4 ութամյա, 2 երաժշտ․, 2 մարզ․, 1 արվեստի դպրոց, 1 պրոֆտեխ․ ուսումնարան։ 1987-ին կար 25 գրադարան, 11 մշակույ– թի տուն, 6 ակումբ, 2 հիվանդանոց, 1 պոլիկլինիկա, 2 ամբուլատորիա։ Հնում շրջանի տարածքը կազմել է Մեծ Հայքի Սյունիք «աշխարհի» Արևիք գա– վառը։ XVIII դ․ սկզբներին շրջանի տա– րածքի բնակչությունն ակտիվորեն մաս– նակցել է Դավիթ Բեկի գլխավորած ազա– տագր․ շարժմանը։ 1805-ին միացվել է Ռուսաստանին, 1828-ից մտել Ղարաբաղի պրովինցիայի կազմի մեջ։ 1868-ից կազ– մել է Ելիզավետպոլի նահանգի Զանգե– զուր գավառի մասը, սովետական կարգեր հաստատվելուց հետո մինչև 1930-ը՝ Մեղ– րու գավառը։ Ընկուզենու պլանտացիա ճարտ, հուշարձաններից պահպանվել են XVII–XVIII դդ․ գմբեթավոր և եռանավ բազիլիկներ (Մեղրի, Տաշտուն), կամուրջ– ներ (Լիճք), բերդ (Մեղրի)։ 1922-ին ստեղծված Մեղրու գավառային կոմիտեի փոխարեն 1930-ին ստեղծվել է շրջանի կուս․ կազմակերպությունը։ 1987-ին կար 56 սկզբ․ կուս․, 69 կոմերիտ, կազմակերպություն։ Լույս է տեսնում «Արաքս» շրջանային թերթը։
ՆԱԻՐԻԻ ՇՐՋԱՆ, ՀՍՍՀ կենտր․ մասում։ Կազմավորվել է 1972-ի մարտի 15-ին։ Տարածությունը 34^,7 ԼէՐ է, բն․՝ 47,2 հզ, (1987), խտությունը՝ 137,2 մարդ/tyt/2, վարչ․ կենտրոնը՝ Եղվարդ։ Ունի 2 քտա (Լուսակերտ, Նոր Հաճն), 2 ավանային, 12 գյուղական սովետ։ Բնակավայրերն են․ Արագյուղ, Բուժական, Գետամեջ,
