Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/73

սականության տեսակաշարը շատ ավելի հարուստ և կայուն է, քան անապատային բուսականության մյուս ենթատիպերը։ Օրինակ, Զվարթնոց տաճարի ավերակնե– րի մոտ եղած ավազուտների տարածված բուսատեսակներից են նրբատերև հա– զարատերևուկը, ծաղկավոր զեյդլիցիան, տարօրինակ և Շովիցի գազերը, ավազա– սեր եզեապտուղը, սովորական տատաշը, թավոտ կենտատերևը, ճայկտուցը, խո– զանուկը։ Վերջին տասևամյակևերում ավազասեր բուսակաևությաև ոչ փոքր հատվածներ են առաջացել նաև Սևաևա լճի առափևյա մասերում։ Գիպսասեր անապատները ՀՍՍՀ–ում չնչիև տարածություև են գրավում։ Սը– րանք կենտրոնացված են Աբովյանի, Արտաշատի և Արարատի շրջանների նա– խալեռնային գոտում։ Դիպսասեր անապատային բուսակա– նության հիմնական ներկայացուցիչներն եև՝ նրբագեղ կամ տարավոտ սապնար– մատները, զուգատերև թալը, գորշ և աստղամազ օշանները, թեզիումաևման խլածաղիկը, Թախտաջյանի կաթևուկը, Կարելիևի, Հոհենակերի և հայկ․ ոզնա– թփերը ևն։ Գիպսասեր անապատևերը շատ հարուստ են էնդեմիկ և ռելիկտ տե– սակներով, որոնք վկայում են նրանց շատ վաղ ծագման մասին։ Կիսաանապատներ․ Արարատ– յան գոգավորության, ինչպես նաև Զան– գեզուրի, Մեղրու ու Վայքի լեռնաշղթա– ների ծովի մակերևույթից 600–1500 й բարձրության վրա գտնվող գրեթե բոլոր չոր, աևջրդի հողատարածությունները՝ ղռերը, ծածկված եև կիսաաևապատա– յին բուսակաևությամբ։ Քարքարոտ կի– սաանապատների ամենախոշոր զանգված– ները կենտրոևացված են Թալինի, Աշտա– րակի, էջմիածնի և Աբովյանի շրջաննե– րում։ Ի տարբերություն անապատևերի, այստեղ բուս, համակեցություևում զգալի տոկոս են կազմում վաղամեռ (էֆեմեր), ճիմ առաջացևող հացազգիները (անա– պատասեզ, ցորնուկ, այծակն, դաշտաւ]- լուկ)։ Հայաստանի կիսաաևապատայիև բուսականության տիրապետող բույսը հո– տավետ օշինդրն է, որը սպիտակաթաղիք ցողունևերով, չորասեր, կամֆորայի դու–1 րեկաև հոտով կիսաթուփ է։ Տարածված բուսատեսակևերից են նաև կապարը, կոխիան, նոևեան, լերդախոտը, բորբո– սատեսակը, դաշտավլուկը, որոնք եր– բեմն առաջացնում են ինքևուրույն բուս, համակեցություններ։ Վայքում ինքնու– րույև համակեցություններ է առաջացնում նաև Արաքսի օշինդրը։ Կիսաանապատա– յին բուսականությունը վաղ գարնանը բա– վականին փարթամ տեսք ունի, ծաղկում են էֆեմերները՝ առնասպարը, ճռճռուկը, եղջրագլխիկը, ճարճատուկը, կակաչը, սագասոխուկը, պապլորը, աստղաշուշա– նը նն։ Ամռան շոգերն ըևկևելուն պես էֆեմերներն ամբողջությամբ խանձվում եև։ Օշիևդրային կիսաանապատները, տարեցտարի կորցնելով իրենց լանդ– շաֆտային պատկերը, վեր են ածվում գյուղատևտ․ դաշտերի ու այգիների։ Հան– րապետության կիսաանապատների զգա– լի մասում կատարված են անտառային Սոսի արևե– լյան․ տերևը և պտուղը Արոսենի Հայաստանի Տանձենի Թախտաշյան Որդան խոտ Կառ հայկական տնկարկներ։ Երևան քաղաքը շրջապատող կանաչ գոտին, Արզնու, Ողջաբերդի, Զըր– վեժի, Սարի թաղի, Ծիծեռնակաբերդի անտաոամշակույթները, Երևանի բուսա– բանական և կեևդանաբանակաև այգիևե– րըն ստեղծվել են ի հաշիվ կիսաանապա– տային տարածքների իրացման։ Սակայն կիսաանապատների մեծ զանգվածևերը, հատկապես Թալինի և Աբովյաևի շրջան– ներում, առ այսօր օգտագործվում են որ– պես ձմեռային արոտներ, ուտելու (սի– բեխ, թրթնջուկ, կապար, եղիևջ, խատու– տիկ, դանդուռ), դեղաբույսերի (կուսա– ծաղիկ, անթառամ, առյուծագի, լոշտակ, հազարատերևուկ, սրոհուևդ, սպաևդ) և բազմաթիվ այլ օգտակար (ևերկատու, եթերայուղատու, համեմուևքայիև) բույ– սերի հավաքման վայր։ Լեռևաչորասեր բուսակա– ն ու թ յ ու ն ը Հայկ, լեռևաշխարհի տա– րածված և բևորոշ բուս, տիպերից է։ Տա– րածված է առավելապես հվ․, ոչ բարձր նախալեռնայիև ժայռոտ և քարքարոտ լաևջերին (Վայք, Զանգեզուր, Մեղրի, Ուրծ, Երանոս)։ Շատ նոսր և սակավ նկատելի բուսատեսակների առկայու– թյան պատճառով լեռևա–չորասեր բուսա– կանության ընդհաևուր համայնապատ– կերը գույնզգույն քարաքոսերով պատ– ված ժայռերի կույտի է նմաևվում։ Հողա– յիև ծածկույթը սովորաբար սակավազոր է, խճային կամ գրեթե բացակայում է։ Որոշ բուսաբաններ այն անվանում են լեռնայիև անապատ կամ ուղղակի ֆրի– գանա։ Լեռևաչորասեր բուսականությունն իր հերթին երեք ենթատիպերի է բաժան– վում՝ տոմիլյար, գարիգա և բուև ֆրի– գաևա։ Տիրապետող կենսաձևերը փշոտ, թավոտ, մաևրատերև, բարձիկանման բազ– մամյա խոտաբույսեր, թփեր, կիսաթփեր են։ Դրանք հաճախ աչքի են ընկևում շատ խիտ գորշ կամ արծաթավուն թավով, որը պաշտպանում է բույսի տերևները ուժեղ լույսից և գոլորշիացումից։ Տեսակայիև կազմը բուսաաշխարհագրակաև տեսա– կետից մեծ հետաքրքրություն է ներկա– յացնում, այստեղ կան ծայր աստիճան հազվագյուտ տեսակներ, էևդեմներ ու ռե– լիկտներ, իևչպես օրինակ վայրի տան– ձենիները (Թախտաջյանի, Սոսնովսկու, ուռատերև), ևշենիները (ֆենցլի, նաիր– յան), խնկեևիև, ունաբը, ցաքին (ժան– տաւիուշը) և այլն։ Սովորական բուսատե– սակներից կարելի է հիշատակել եղես– պակը, աբեղախոտը, գազերը, ոզնաթվւե– րը, դժնիկը, բորբոսատեսուկը, լերդա– խոտը, սարի չամիչը, օշիևդրը և ուրիշնե– րը։ Լեռնա–չորասեր բուսականությունն իր մեջ պարունակում է մեծ քանակի հա– մեմունքային (ուրց, եղեսպակ), խեժա– տու (գազ), դեղատու (դժնիկ, արևոսկի, արևքուրիկ), թելատու, եթերայուղատու, ուտելի և վիտամինային բույսեր։ Տափաստաններ․ Հայաստանի բուս, ծածկոցի ամեևատարածված և բնո– րոշ լանդշաֆտային տիպերից են լեռնա– յին տափաստանները։ Դրանք տարած– ված են միջին լեռնային գոտում, ծովի մակերևույթից 1200–2000 մ, իսկ եզակի դեպքերում՝ 500–2700 մ բարձրություն– ներում, զբաղեցնելով հաևրապետության տարածքի գրեթե կեսը։ Տափաստանային