Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.djvu/713

Գեղարդավանք․ 1․ Ս․ Աստվածածին եկեղեցին (1215) հարավ–արևելքից, 2․ խաչքարեր (XIII դ․) 3․ ժայռափոր խաչքարեր, 4․ Պռոշյան իշխանների տոհմական դամբարանի (XIII դ․) մի մասը, 5․ խաչքարեր (XIII –XIV դդ․)․ ձախից՝ Պապաքի և Ռուզուքանի դամբարանի մուտքը, 6․ գավթի խաչքարը (1213), գործ՝ Տիմոթ և Մխիթար հորինողների, 7․ Գեղարդի պարսպից դուրս վիմափոր մատուռ (XII դ․), 8․ գավթի կենտրոնական մասը, 9․ արևելյան վիմափոր եկեղեցին, մի մաս․ 10․Պապաքի և Ռուզուքանի դամբարանը տանող միջանցքը, 11․ արևմտյան վիմափոր եկեղեցին ,(1283, ներքին տեսքի մի մասը, ճարտ․ Գալձագ), 12․ Պապաքի և Ռուզուքանի վիմափոր դամբարանի (1288) ներքին տեսքը, մի մաս, 13․ Պռոշյան իշխանների տոհմական վիմափոր դամբարանի (1283) ներքի տեսքի մի մասը, 14․ Ս․ Աստվածածին եկեղեցու (1215) հարավային մուտքը
անցումը իրականացված է առագաստների միջոցով։ Ինտերիերն ունի XII-XIII դդ․ ճարտարապետական արվեստին բնորոշ մշակում, հարուստ հարդարանք ունեն հատկապես թմբուկն ու հարավային շքամուտքը։ Եկեղեցու արտաքին ծավալները հստակորեն դրսևորում են նրա ներքին կառուցվածքը և միմյանց հետ կազմում օրգանական միասնություն։ Իր հատակագծային և տարածական–ծավալային հորինվածքով կաթողիկեն Հայաստանի XII - XIII դդ․ գմբեթակիր կառուցվածքների բնորոշ օրինակներից է։ Նրա գավիթը կառուցվել է 1215-1225-ին և պատկանում է կենտրոնակազմ,չորս սյուներով գավիթների տիպին։ Հատակագիծը ուղղանկյունի է, կենտրոնում տեղադրված ազատ կանգնած սյուներից դեպի համապատասխան պատերը նետվող կամարները գավթի ներքին տարածությունը բաժանում են մեկ մեծ (կենտրոնական) և ութ փոքր (պատերին զուգահեռ ընթացող) հատվածների։ Բոլոր հատվածներն ունեն տարբեր ձևի ծածկեր, կենտրոնականը, որը կազմում է շինության գլխավոր առանցքը, ծածկված է նրբաքանդակ շթաքարե թաղով։ Գեղարդավանքի շինարարական կյանքի երկրորդ, առավելկարևոր շրջանը սկսվել է XIII դ․ կեսերից, երբ Պռոշ իշխանը վանքը Զաքարյաններից գնելուց հետո սկսել է վիմափոր շենքերի կառուցումը։ Հայաստանի վիմափոր հուշարձանների մեջ Գեղարդավանքը գրավում է առանձնակի տեղ։ Գլխավոր եկեղեցուն կից հյուսիսային ժայռի տարբեր բարձրությունների վրա փորվել է վերերկրյա շինությունների արվեստին համարժեք ճարտարապետական կառույցների ամբողջ խումբ, ներքևում երկու ոչ մեծ եկեղեցի և մեկ գավիթ, վերևում սյունազարդ ժամատուն դամբարան։ Առաջին եկեղեցին,որը գտնվում է գլխավոր եկեղեցուց գավթի հյուսիս–արևմտյան կողմում, ստեղծվել է XIII դ․