ԳԾՈՂ, ահս Գրիչ։ ԳՀՈՇ Աջոյ Կումաը (20․2․1909, Կան– պուբ – 13․1․1962, Դելի), հնդկական և միջազգային բանվորական շարժման գոր–ծիչ։ Ավարտել է Ալլահաբադի համալսա–րանը։ 1928-ին մտել է Տնդկաստանի սո–ցիալիստական հանրապետական միու–թյան մեջ։ 1931-ին ղեկավար աշխատանք է վարել Կանպուր քաղաքի արհմիու–թյունում, եղել միավորված պրովինցիա–ների Բանվորա–գյուղացիական կուսակ–ցության քարտուղար, ապա Տամահընդ– կական բանվորա–գյուղացիական կու–սակցության գործադիր կոմիտեի անդամ ն նրա օրգան «Կրանտի կարի» («Տեղա–փոիսսկւսն») թերթի խմբագիր։ Գ․ Տնդկաս– տանի կոմկուսի կազմակերպիչներից է, 1933-ից նրա ԿԿ–ի, 1936-ից՝ քաղբյուրոյի անդամ, 1951-ին՝ ՏԿԿ գլխավոր քարտու–ղար, 1958-ից՝ Ազգային խորևրդի քար–տուղար։
ԳՄԲԵԹ, սնամեջ կիսագնդաձև տարա–ծական ծածկ կամ ծածկը կրող տարա–ծական կոնստրուկցիա։ Գ ները ստեղծ–վում են ուռուցիկությամբ դուրս տարբեր կամ իր իսկ ստորին օղակին։ Տնարա– վորություն ընձեռելով առանց միջանկյալ հենարանների ծածկելու համեմատաբար մեծ թռիչքներ՝ Գ․ ստեղծում է յուրօրինակ ճարտ․ կերպար։ Ըստ կոնստրուկտիվ աշ–խատանքի ձևի տարբերակում են՝ իսկա–կան, կեղծ, սեպային, սֆերիկ, սֆերա– կոնային, հովանոցաձև և այլ Գ–ներ։ Անցյալում Գ ները կառուցում էին քարից, քարաբետոնից, աղյուսից, փայտից։ ժա–մանակակից Գ–ները կառուցվում են եր–կաթբետոնից, պողպատից, ալյումինից, պոլիմերային նյութերից, երբեմն՝ փայ–տից։ Երկաթբետոնե Գ–ները լիկում են՝ հարթ, կողավոր կամ բարդ կորագծային։ Պողպատե Գ–ները լինում են՝ կողավոր (հիմնական կրող մասերը տափակ կորա–գիծ ֆերմաներ են), կողաօղակային, ցան–ցաձև ևն։ Փայտյա Գ–ները լինում են՝ ցանցաձև և հոծ։ Գ․ կիրառվելով հնագույն ժամանակներից՝ զգալի կատարելության հասավ Տին Տռոմի (Պանթեոնի Գ․, տրա–մագիծը՝ 43 tl ավելի), Բյուզանդիայի (Ս․ Սոֆիայի տաճարի Գ․ Ստամբուլում, տրամագիծը՝ մոտ 31 է/), Տայաստանի նաբերված կառույցների նմուշներն են (Ողջաբերդի եկեղեցին, IV դ․ վերջ–V դ․ սկիզբ)։ Մեզ հասած հնագույն գմբեթա–կիր եկեղեցիներից են Տեկորի Ս․ Սարգի– սը (V դ․), Արթիկի Մարինեն (V դ․), Էջ– միածնի Մայր տաճարը (V դ․, վերանորո–գումից հետո)։ Տայաստանում գմբեթա– շինությունը ընթացել է երկու ինքնու–րույն ուղղություններով՝ մի կողմից նախ–կինում կառուցված «բազիլիկ» շինություն–ների գմբեթավորմամբ և գմբեթավոր դահլիճների ստեղծմամբ, մյուս կողմից կենտրոնագմբեթ կառույցների զարգաց– մամբ։ Տայկ․ Գ–ները կառուցվել են թըմ– բուկների վրա, որոնք բազմանիստ Էին, իսկ X դ․՝ նաև գլանաձև, վեղարաձև ծածկով։ Սկզբում գմբեթատակ քառա–կուսուց անցումը թմբուկին կատարվել է տրոմպների միջոցով, իսկ VII դ․ տարա–ծում է գտել առագաստային փոխանցու–մը։ Գ–ները «հավաքելով» և պսակելով ճարտ․ կոմպոզիցիան՝ կառույցի արխի– տեկտոնիկ համակարգի անքակտելի բա–ղադրիչ մասն են։ Գմբեթ (կարվածքներ)․ 1․ «Աւորևսի դամբարանի» (Միկենբ, մ․ թ․ ա․ XIV դ․) կեոծ գմբեթը, 2․ Հռոմի պանթեոնը (մոա 125), 3․ Հաղպատի Ս․ Նշան եկեղեցին (967) ն մեծ գավիթը (1185–1209), 4․ Գուր–էմիրի դամբարանը (1404, Սամարղանդ), 5․ Սանտա– Մարիա ոել Ֆյորե (1420–36), ճարա․ Ֆ․ Բրունելեսկի, Ֆլորենցիա, 6․ Հռոմի Սպորտի պալատը (1958 –60, ինքէ․՝Պ․ Լ․ Ներվի , ճարտ․' Մ․ Ցաչենտինի) կորերով։ Կիրառվում են գլխավորապես հասարակական և ինժեներական կառույց–ներում, որոնք հատակագծում մեծ մա–սամբ բոլորաձև, ձվաձև կամ բազման–կյունի են։ Գ–ում սովորաբար ծագում են ևորիզոնական ճիգեր (հրող ուժեր), որոնք հաղորդվում են կրող կոևստրուկցիային (Ս․ Տռիփսիմեի տաճարի Գ․), միջինասիա– կան միջնադարյան կառույցներում ևն։ Գ․ լայնորեն կիրառեցին և մշակեցին իտալակաև Վերածննդի ճարտ–ները։ Տա– յաաոանում, ըստ Ն․ Տոկարսկու և Թ․ Թո– րամանյանի, կիրառվել է ավելի վաղ ժա–մանակներից, քան պեղումներից հայտ– Գրկ․ Кузнецов А․ В․, Своды и их декор, М․, 1938; Նույնի, Тектоника и конструкция центрических зданий, М ․, 1951; Железобетонные конструкции․ Специальный курс, под редакцией П․ Л․ Пастернака, М․, 1961; Халпахчьян О․Х․, Архитек–тура Армении в кн․։ Всеобщая история архитектуры, т․ 3, Л․–М․, 1968; Г о х а р ь-
