Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/120

կոլտնտեսային շարժման հիմնական ուժը չքավորությունն էր, որի տնտ․ վիճակը զգալիորեն բարելավվել էր կոոպերաց–ման հետնանքով։ 1929-ի վերջերից սկսվեց գյուղատնտե–սության ևամատարած կոլեկտիվացման փուլը, որի համար բնորոշ էր գյուղացի–ների, հատկապես միջակների, մասսա–յական մուտքը կոլտնտեսություններ։ ՏամԿ(բ)Կ ԿԿ–ի 1929-ի նոյեմբերյան պլե–նումի «Կոլտնտեսային շինարարության արդյունքների և հետագա խնդիրների մա–սին» որոշման մեջ նշվեց, որ ՍՍՏՄ թևա–կոխել է գյուղի ծավալուն վերափոխման և սոցիալիստական խոշոր հողամշակության կառուցման ժամանակաշրջանը, որ կոլ–տնտեսային շարժումը առանձին շրջաննե–րի համար համատարած կոլեկտիվացման խնդիր է դնում։ Պլենումը որոշեց գյուղա–տնտեսության սոցիալիստական վերա–փոխման գործին ցուցաբերվող օգնությու– նըն ուժեղացնելու, նրա նյութատեխնի–կական բազան ամրապնդելու, կադրերի պատրաստումը բարելավևլու հիմնական միջոցները։ Քաղաքներից կոլտնտեսու–թյուններ մշտական աշխատանքի ուղարկ–վեցին 25 հզ․ առաջավոր բանվորներ (տես Քսանհինգհազարականներ)։ Կուսակցությունը վճռաբար դատապար– տեց աջ թեքման պարագլուխներ Ն․ Բու– խարինի, Ա․ Ոփկովի, Մ․ Տոմսկու դիրքո–րոշումը, որոնք հանդես էին գալիս հօ–գուտ ինդուստրացման տևմպերի իջեց–ման, ընդդեմ կոլտնտեսային շինարարու–թյան ծավալման։ «Կոլեկտիվացման տեմպի և պետության կողմից կոլտնտեսային շինարարությանն օգնություն ցույց տալու միջոցառումների մասին» 1930-ի հունվարյան պլենումի որոշման մեջ Տամկ(բյկ ԿԿ կուսակցա–կան կազմակերպություններին ու սո–վետական մարմիններին կողմնորոշում էր տեղերում կոլեկտիվացումը հիմնակա–նում ավարտել 1932-ին՝ հնգամյակի վեր–ջին (հացահատիկային կարևոր շրջաննե–րում՝ Ստորին և Միջին Վոլգայում, Տյու– սիսային Կովկասում՝ 1930-ի աշնանը կամ 1931-ի գարնանը, հացահատիկային մյուս շրջաններում՝ 1931-ի աշնանը)։ Ընդգծվեց նան տրակտորների և գյուղատնտ․ այլ մեքենաների պակասության պատճառով կոլեկտիվացումը կասեցնելու բոլոր փոր–ձերի դևմ վճռական պայքարի անհրաժեշ–տությունը։ Միաժամանակ ԿԿ նախազգու–շացնում էր կուսկազմակերպություննե–րին՝ խուսափել կոլտնտեսային շարժումը վերնից «դեկրետավորելուց»։ Գ․ կ–ման ընթացքը ՍՍՏՄ–ում (տես աղյուսակ)։ Աղյուսակ․ Ս Ս Հ; Մ գյուղաաըն– աեսության կոլեկտիվացումը Տարե– թվեր Կոլեկտիվաց–ված տնտեսու–թյուններն առ 1-ը հուլիսի (%-ով) Տարե– թվեր Կոլեկտիվաց–ված տնտեսու–թյուններն առ 1-ը հուլիսի (%-ով) 1918 0,1 1931 52,7 1927 0,8 1932 61,5 1928 1,7 1937 93,0 1929 3,9 1940 96,9 1930 23,6 1955 99,6 Գ․ կ–ման և առաջին կոլտնտեսություն–ների կազմակերպական ու տնտ․ ամրա–պնդման գործում ձեռք բերված հաջողու–թյուններն արդյունք էին ՍՍՏՄ–ում տրակ–տորաշինական և գյուղատնտ․ մեքենա–շինական հզոր արդյունաբերության ստեղծման։ Գյուղատնտեսության սոցիա–լիստական վերափոխության, հատկապես կոլտնտեսային կարգի զարգացման և ամրապնդման մեջ մեծ դեր խաղաց պետ․ մեքենատրակտորային կայանների (ՄՏԿ) ստեղծումը (1929-ից)։ Գ․ կ–ման կարնոր պայման հանդիսացավ ՍՍՏՄ–ում կուչաու– րական հեղափոխության իրականացումը։ Տամաւոարած կոլեկտիվացումը (1929– 1933) ընթացավ տնտ․ ու քաղ․ դժվարին պայմաններում։ Տատկապես ուժեղ էր շահագործող վերջին և առավել մեծաթիվ դասակարգի՝ կուչակության դիմադրու–թյունը, որը ճնշվեց բանվոր դասակարգի, գյուղական չքավորության ու միջակների ջանքերով։ Կուլակությունը որպես դա–սակարգ վերացվեց։ Բայց միաժամանակ տարվելով կոլեկտիվացման բարձր տեմ–պերով՝ թույլ տրվեցին կոլտնտեսու–թյուն մտնելու կամավորության սկզբուն–քի խախտումներ, երբեմն արտելների փոխարեն ստեղծվում էին կոմունաներ, ևղան միջակի «կուլակաթափման» դեպ–քեր։ Կոմունիստական կուսակցությունը բացահայտեց և ուղղեց կոլտնտեսային շինարարության ընթացքում թույլ տրված խախտումներն ու սխալները։ Կարևոր նշանակություն ունեցավ ՏամԿ(բ)Կ ԿԿ–ի «Կոլտնտեսային շարժման մեջ կուսակ–ցական գծից կատարվող շեղումների դեմ պայքարելու մասին» որոշումը (1930-ի մարտ) և ՏամԿ(բ)Կ XVI համագումարի (1930-ի հունիս) «Կոլտնտեսային շարժ–ման և գյուղատնտեսության վերելքի մա–սին» բանաձնը։ Տամագումարը նշեց, որ «եթե կալվածատերերից հողի բռնագրա–վումը Տոկտեմբերյան ռնոլյուցիայի առաջին քայլն էր գյուղում, ապա կոլ–տնտեսություններին անցնելը երկ–րորդ և ըստ որում վճռական քայլն է, որը ՍՍՌՄ–ում սոցիալիստական հասա–րակության հիմքի կառուցման գործում կարևորագույն էտապն է բնութագրում» (ՍՄԿՊ–ն համագումարների, կոնֆևրեն– ցիաների և Կենտկոմի պլենումների բա– նաձներում ու որոշումներում, մաս 3, 1955, էջ 73)։ Տամագումարը հաստատեց, որ տվյալ փուլում կոլտնտեսության հիմ–նական ձնը գյուղատնտեսական արտելն է։ 1931-ի հունիսին կոլտնտեսությունների ընդհանուր թիվը 211 եզ․ էր, որոնք միա–վորում էին 13 մլն գյուղացիական տնտե–սություն։ Կոլտնտեսությունների կազմակերպա–կան և տնտ․ ամրապնդման գործում մեծ նշանակություն ունեցան հարվածային կոլտնտեսականների առաջին ն երկրորդ համագումարները (1933 ն 1935)։ Երկ–րորդ ևամագումարն ընդհանրացրեց երկ–րում կոլտնտեսությունների աշխատանքի փորձը, մշակեց և ընդունեց գյուղատնտե–սական արտելի օրինակելի կանոնադրու–թյունը։ Գյուղատնտեսության սոցիալիս–տական սիստեմի առավելությունները դըր– սնորվեցին շատ արագ։ ՏամԿ(բ)Կ ԿԿ–ի և ԿՎՏ–ի միացյալ պլենումը (1933-ի հուն– վար) նշեց, որ երկրի գյուղատնտեսու–թյան մեջ վճռվել են մեծ կարնորություն ունեցող խնդիրներ, վերացված է կուլա–կությունը, խարխլված են կապիտալիզմի արմատները և դրանով իսկ ապահովվել է սոցիալիզմի հաղթանակը գյուղում, կոլ–տնտեսությունները վերածվել են սոցիա–լիստական շինարարության ամուր հենա–րանների։ Սոցիալիստական ձեռնարկու–թյունները (կոլտնտեսություններ ու սո–վետական տնտեսություններ) արտադրում էին բոլոր գյուղատնտ․ մթերքների հիմ–նական մասը։ Տայրենական մեծ պատե–րազմի տարիներին կոլտնտեսային կար–գը դժվարին փորձության ենթարկվեց։ Թշնամու հարձակումը մեծ վնաս պատ– ճառեց գյուղատնտեսությանը, ժամանա–կավորապես նրա ձեռքն անցան գյուղա–տնտեսական կարնոր շրջաններ։ Պա–տերազմից հետո երկրի ազատագրված շրջաններում անմիջապես վերականգնվե–ցին կոլտնտեսությունները, ՄՏԿ–ները և սովետական տնտեսությունները։ Արդեն 1949-ին գյուղատնտեսության արտադրու–թյան մակարդակը հասավ նախապատե–րազմյան՝ 1940-ի մակարդակին։ 1949 – 1950-ին կոլեկտիվացումն ավարտվեց նան Ուկրաինայի, Բելոռուսիայի, Մոլդավիա– յի արմ․ շրջաններում, էստոնիայում, Լատ– վիայում, Լիտվայում, որոնք ՍՍՏՄ–ի կազ–մի մեջ էին մտել նախապատերազմյան տարիներին։ 1950-ից սկսած ձեռնարկ–վեց կոլտնտեսությունների խոշորացումը (1950-ին երկրում կար 123,7 ևզ․ կոլտնտե–սություն, 1953-ի վերջին՝ 93 հզ․, 1974-ին՝ 30 հզ․)։ ժամանակակից կոլտնտեսություննե–րը գյուղատնտ․ խոշոր ձեռնարկություն–ներ ևն, որոնք հագեցած են առաջավոր տեխնիկայով ն ունեն որակյալ կադրեր։ Կոլտնտեսություններում մտցվել է երաշ–խավորված վարձատրություն, կենսաթո–շակ է սահմանվել մեծաևասակ կոլտնտե–սականների համար։ Գյուղաանա․ արտա–դրության ինտենսիվացումը, մեքենայա–ցումը, էլեկտրիֆիկացումը և քիմիացումն արմատապես փոխում են կոլտնտեսա–կանների աշխատանքի պայմանները՝ դրանք մոտեցնելով արդ․ բանվորի աշխա–տանքի պայմաններին։ Կոլտնտեսություն–ներում աշխատում են ավելի քան 3,9 մլն մեխանիզատորներ (1975-ի ապրիլ), մոտ 1037 հզ․ բարձրագույն և միջնակարգ կրթությամբ մասնագետներ (1973-ի նո–յեմբեր)։ Կոլտնտեսականների համամիու–թենական երրորդ համագումարը (1969-ի նոյեմբեր) քննարկեց կոլտնտեսություն–ների հետագա զարգացման և գյուղա– տնտ․ արտադրության արագ վերելքի հետ կապված կարնորագույն հարցեր, ընդու–նեց կոլտնտեսային նոր օրինակելի կա–նոնադրություն։ Նոր կանոնադրության մեջ իրենց արտացոլումը գտան սոցիալ–անա․ այն մեծ փոփոխությունները, որ տեղի են ունեցել կոլտնտեսային գյու–ղում կոլտնտեսականների երկրորդ հա–մագումարից (1935) հետո։ Տամագումա– րում ընտրվեց Կոլտնտեսությունների միու–թենական խորհուրդ։ Կոլտնտեսային կար–գի հաղթանակը ՍՍՏՄ–ում ունի համաշ–խարհային պատմական նշանակություն։ Կենսագործելով լենինյան կոոպերատիվ