սաաոանին։ 1830–60-ին ցանքատարա–ծությունը աճեց 2,5, իսկ կենդանիների գլխաքանակը՝ մոտ 2 անգամ։ Ցորենի և գարու համախառն արտադրանքը աճեց 3, բրնձինը՝ 2,5, բամբակենունը և կտա– վատինը՝ մոտ 4 անգամ։ Առաջին համաշխարհային պատերազ–մի, գենոցիդի, քաղաքացիական և ազգա–միջյան կռիվների տարիներին Տայաս–տանի Գ․ հիմնովին քայքայվեց․ Գ–յան արտադրանքը նվազեց 82,8% –ով։ Տա– յաստանում սովետական կարգերի հաս–տատումից հետո, Սովետական Ռուսաս–տանի նյութական օժանդակության և գյու–ղի սոցիալիստական վերափոխման շնոր–հիվ պայմաններ ստեղծվեցին Գ–յան ար–մատական կառուցման համար։ 1975-ին ՏՍՍՏ–ում կար 354 սովե–տական տնտեսություն և 374 կոլտնտե–սություն, որոնց անժամկետ օգտագործ–մանն են հատկացված հանրապևտության բոլոր գյուղատնտ․ հողատեսքերը (այդ հողերի ընդհանուր քանակից մոտ 30 հզ․ հա կոլտնտեսականներին, բանվոր–ծա– ռայողներին՝ որպես տնամերձ)։ Բնակ–չության յուրաքանչյուր շնչին բաժին է ընկնում 0,4 հա գյուղատնտ․ հողատեսք, այդ թվում՝ 0,16 հա վարելահող։ Քանի որ ՏՍՍՏ–ում գյուղատնտ․ արտադրու–թյան համար օգտագործվող հողատարա–ծությունների ընդարձակման հնարավո–րությունները սահմանափակ են, իսկ բնակչության աճը զգալի, ուստի Գ–յան զարգացման համար ընտրված է ինտենսի–վացման ուղին, արտադրության տեխ․ մակարդակի բարձրացումը (համալիր մե–քենայացում, էլեկտրիֆիկացում, քիմիա–ցում), հողերի համատարած մելիորացիան (հատկապես ոռոգումը), արտադրության տեխնոլոգիայի կատարելագործումը, Գ–յան փոխադրումը ինդուստրիալ հիմքի վրա ևն։ 1975-ին ոռոգվող հողատարածու–թյունը մոտ 300 հզ․ հա էր** 1973-ից գոր–ծում են Ապարանի (90 մլն է/3), Մանթաշի (7 մլն t/3) ջրամբարները, իսկ 1968-ից՝ Մխչյանի, Արևշատի ջրհան կայանները։ Կառուցվում են Արզնի–Շամիրամի, Թա– լինի, Ախուրյանի աջափնյա, Որոտանի, Քասաղի ոռոգման համակարգերի երկ–րորդ հևրթը։ 1964-ից սկսվել է Արարատ–յան դաշտավայրի մոտ 30 ևզ․ հա աղակա– լած հողերի յուրացումը (տես Աղակաչած հողեր)։ 1965-ից ջրարբիացվել է 310,0 հզ․ հա արոտավայր։ Կոլտնտեսություն–ների և սովխոզների դաշտավարության հիմնական պրոցեսները գրեթե մեքենա–յացված են։ ՏՍՍՏ–ում զգալի աշխա–տանք է կատարվում բույսերի սելեկցիոն բարձր բերքատու նոր սորտևրը և անա–սունների առավել մթերատու ցեղերը ար–տադրության մեջ արմատավորելու ուղղու–թյամբ։ 1975-ի վերջին ՏՍՍՏ գյուղա–տնտեսության մինիստրության բոլոր սո–վետական տնտեսությունները սկսել են աշխատել լրիվ տնտհաշվարկով։ Կիրառ–ված առաջադեմ ձները պայմաններ ստեղ–ծեցին Գ–յան բոլոր ճյուղերի զարգացման ն արտադրության ծավալի մեծացման հա–մար։ IX ևնգամյակի տարիներին (,1971 – 1975) ՏՍՍՏ Գ–յան մեջ պևտ․ կապի–տալ ներդրումները կազմել են 726 մլն ռ․, շարք է մտել 49 հզ․ հա նոր ոռոգելի հողա– Սովեաաշենի խոզաբուծական համալիրի բըտ– մաե արտադրամաս Կովանոց Շահումյանի շրջանում Ղափանի թռչնաբուծական ֆաբրիկա տարածություն, ջրարբիացվել՝ 126 հզ․ հա արոտավայր և մարգագետին, յուրացվել' 7,6 հզ․ հա նոր հողեր։ Տամախառն ար–տադրանքի տարեկան միջին ծավալը VIII հնգամյակի (1966–70) ևամեմատությամբ ավելացել է 21,9% –ով, զգալիորեն աճել է տեխ․ զինվածությունը, բարձրացել աշ–խատանքի արտադրողականությունը։ Որոշ զարգացում են ստացել արդ․ հի–մունքներով անասնապահական մթերք արտադրող պետ․ մասնագիտացված ձեռ–նարկությունները (1975-ին գործել են 14 թռչնաբուծական ֆաբրիկա, խոզի մսի արտադրության Սովետաշենի համալի–րը, կառուցվել անասնապահական 4 նոր համալիր) և պաշտպանված գրունտի բան–ջարաբուծությունը։ 1971–74-ին Գ–յան արտադրանքի տա–րեկան միջին ծավալը կազմել է 462 մլն ռ․ (1965-ի համադրելի գներով՝ ՍՍՏՄ Գ–յան համախառն արտադրանքի 0,5% –ը)։ 1975-ին հացահատիկի համախառն բեր–քը՝ 296 հզ․ ա, խաղողինը՝ 206 հզ․ ա, պտղինը՝ 161 հզ․ ա, ծխախոտինը՝ 15,7 հզ․ տ, շաքարի ճակնդեղինը՝ 151 հզ․ ա, խորդենունը՝ 43 հզ․ ա, բանջարեղենինը՝ 296 հզ․ ա, կարտոֆիլինը՝ 188 հզ․ ա։ 1975-ին ՏՍՍՏ –ում կար 694,1 հզ․ խոշոր եղջերավոր անասուն (այդ թվում' 267,9 հզ․ կով), 162,8 հզ․ խոզ, 2233,0 հզ․ ոչխար։ 1975-ին բոլոր կարգի տնտեսու–թյուններում արտադրվել է– միս (սպան–դանոցային քաշ)՝ 73,3 հզ․ ա, կաթ՝ 400,2 հզ․ տ, ձու՝ 358,0 մլն հատ, բուրդ՝ մոտ 5 հզ․ ա։ Տայաստանում արտադրվող ծխախոտի տեսակարար կշիռը ՍՍՏՄ–ում կազմում է 8, խաղողինը՝ 4, պտղինը՝ 1,5, խորդենունը՝ 48% ։ ՏՍՍՏ Գ–յան հե–տագա զարգացման համար կարևոր նշա–նակություն ունեցավ ՍՄԿԿ Կենտկո–մի և ՍՍՏՄ Մինիստրների սովետի ընդունած որոշումը Տայաստանի ժողո– վըրդական տնտեսության հետագա զար–գացման մասին (1975)։ Քարտեզը տես 128-րդ էջից հետո՝ ներ–դիրում։ Գրկ․ Բ ր և ժ ն և Լ․ Ի․, ՍՄԿԿ Կենտրոնա–կան կոմիտեի հաշվետվությունը և կուսակցու–թյան հերթական խնդիրները ներքին ու ար–տաքին քաղաքականության բնագավառում (զեկուցում ՍՄԿԿ XXV համագումարում, 1976 թ․ փետրվարի 24-ին), Ե․, 1976։ Կոսի– գ ի ն Ա․ Ն․, ՍՍՀՄ Ժողովրդական տնտե–սության զարգացման 1976–1980 թվականների հիմնական ուղղությունները, Ե․, 1976։ Դ ե– մ ի ր ճ յ ա ն Կ․ Ս․, Տայաստանի կոմկու–սի Կենտկոմի հաշվետու զեկուցումը Տայաս–տանի կոմունիստական կուսակցության XXVI համագումարին, Ե․, 1976։ Արզումանյան Գ․ Ա․է ՏՍՍՏ ժողովրդական տնտեսության զարգացման 1976–1980 թվականների հիմնա–կան ուղղությունները (զեկուցում ՏԿԿ XXVI համագումարում, 1976 թ․ հունվարի 23), Ե․, 1976։ Հայկական ՍՍՌ գյուղատնտեսական գոտիները, Ե․, 1956։ Սովետական Հայաս–տանը 50 տարում (Վիճակագրական նյութե–րի ժողովածու), Ե․, 1970։ Материалы XXV съезда КПСС, М․․ 1976․ Сельское хозяйство СССР на современном этапе, М․, 1972 (стат․ с б ); Народное хозяйство СССР в 1974 году․ Статистический ежегодник, М․, 1975; На–родное хозяйство Армянской ССР в 1974 году․ Статистический ежегодник, Е․, 1975․ <,են․ յԽաչաաբյան, Մ․ Շահ բազյւսն
ԳՅՈՒՂԱՑԻԱԿԱՆ ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹՅՈՒՆ Ի․ Ի․ ԲՈԼՈՏՆԻԿՈՎԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴՈՒ–ԹՅԱՄԲ 1606–07, գյուղացիական ապըս– տամբություն Ռուսաստանում ֆեոդալա–կան իրավակարգի դեմ։ Պատճառը XVI դ․ վերջին գյուղացիության շահագործման ուժեղացումն էր։ 1601–03-ի սովի հետե– վանքով շատ գյուղացիներ և խոլոպներ փախել են երկրի հվ․ շրջանները։ 1606-ի կեսերին գյուղացիների տարերային ևլույթները վերածվել են ապստամբու–թյան, որը գլխավորել է Ի․ Բուուոևխկովը։ Ապստամբության հիմնական շարժիչ ուժն էին գյուղացիները և խոլոպները։ Շարժ–մանը մասնակցել են նաև ստրելեցներ, կազակներ, սկզբում՝ նաև ազնվականա–
