Տբապիզոնից և այլ վայրերից եկած ուխ–տավորները։ Մինչև 1915-ը գործել է Մես–րոպյան երկսեռ վարժարանը (նրա աշա–կերտները դեռևս 1886-ին ստեղծել են «Սանունց» անունով ընկևրությունը՝ վար–ժարանում մատենադարան հիմնելու նպա–տակով)։ Ռուս, զորքերը երկու անգամ' 1829-ի օգոստոսի 3-ին ն 1916-ի հուլիսին ազատագրել են քաղաքը։ Գ–ի հայերը տեղահանվել են առաջին համաշխարհա–յին պատերազմի տարիներին։ Նրանց մի մասը զոհվել է, աղևտից փրկվածները գաղթել են օտար երկրներ։ Այժմ Գ–ում ապրում է 330 հայ։ Գրկ․ Մանր ժամանակագրություններ XIII – XVIII դդ․, կազմ․ Վ․ Հակոբյան, հ․ 2, Ե․, 1956։ Էվլիյա Չելեբի, Ե․, 1967 (Օտար աղբյուր–ները Հայաստանի և հայերի մասին, 4, թուր–քական աղբյուրներ, 3)։ Խարաճյան ՝Հ․, Հանքեր Հայաստանի, Փոքր Ասիո ն Կիլիկիո, Նյու Ցորք, 1919։
ԳՅՈՒՆԱՇԼԻ (մինչն 1968-ը՝ Զանահմեդ), գյուղ Տայկական ՍՍՏ Վարդենիսի շըր– ջանում, Սնանի լեռնաշղթայի հարավային ստորոտին, շրջկենտրոնից 15 կւէ հյուսիս– արնելք։ Կոլտնտեսությունն զբաղվում է դաշտավարությամբ և անասնապահու–թյամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադարան, ծննդատուն, բուժկայան։ Գյունաշլի
ԳՅՈՒՆԵՅ (մինչն 1935-ը՝ Սաւոանախաչ), գյուղ Տայկական ՍՍՏ Վարդենիսի շրջա–նում, Սնանա լճի արևելյան ափին, շըրջ– կենտրոնից 20 կմ հյուսիս–արնմուտք։ Կոլ–տնտեսությունն զբաղվում է դաշտավա–րությամբ ն անասնապահությամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադարան, բուժկայան։ Գյունեյ
ԳՅՈՒՆՑԻ ՍԱՌՑԱՊԱՏՈՒՄ (Գանուբի աջ վտակ Գյունց գետի անունից), Ալպերի հնագույն սառցապատումներից, համընկ–նում է կամ նեոգենի վերջի, կամ անթրո– պոգենի սկզբի հետ։ Տես նաև Անթրոպո– գենի ժամանակաշրջան։
ԳՅՈՒՏ Ա ԱՐԱՀԵձԱՑԻ (ծն․ թ․ անհտ․–- 478), Տայոց կաթողիկոս՝ 461-ից։ Տաջոր– դել է Մովսես Ա Մանազկերտցուն։ Ծըն– վել է Տարոն գավառի Արահեզ գյուղում։ Եղել է Սահակ–Մևսրոպյան աշակերտնե–րից։ Ստացել է նաև հուն, կրթություն։ Մինչև կաթողիկոս դառնալը եղևլ է Վա– նանդի ևպիսկոպոսը՝ Գադ անունով, նըս– տել Օթմուս գյուղում։ Մասնակցել է Շա– հապիվանի (444) և Արտաշատի (449) ժողովևերին։ Տարել է Վարդանանց։ Բյու–զանդիայի հետ քաղ․ կապեր ունենալու ամբաստանությամբ՝ Սասանյան Պերոզ թագավորի հրամանով, կանչվել է Տիզ– բոն դատի ն զրկվել կաթողիկոսական իրա–վունքից։ Վերադառնալով Տայաստան՝ Գ․ Ա․ հեռացել է Վաղարշապատից և նորից հաստատվել Ոթմուսում։ Տավանաբար այդ պատճառով նա հաճախ հիշվում է ևաև Ոթմսեցի անունով։ Մահացել է խոր ծե–րության հասակում և թաղվել Ոթմուսում։ Գրկ․ Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, հ․ 1, մաս 1, Բեյրութ, 1959։
ԳՅՈՒՏԱՐԱՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ, իրավուն–քի մաս․ կարգավորում է գյուտարարու–թյան հետ առնչվող հասարակական հարա–բերությունները։ Սովետական Գ․ ի–ի հի–մունքները սահմանվել են ՌՍՖՍՏ ժող–կոմսովետի 1919-ի հունվ․ 30-ի դեկրետով։ Գ․ ի–ի հիմնական սկզբունքները որոշ–վում ևն ՍՍՏ Միության ն միութենական հանրապետությունների քաղաքացիական օրենսդրության հիմունքներով, միութե–նական հանրապետությունների քաղաքա–ցիական օրենսգրքերով, հայտնագործու–թյունների, գյուտերի և ռացիոնալիզա–տորական առաջարկությունների մասին կանոնադրությամբ (հաստատված՝ 1973-ի օգոստոսի 21-ին)։ Գ․ ի–ի նորմերը կոչված են նպաստելու տեխնիկական նորամուծությունների արագ օգտագործմանն ու զարգացմանը, գյու–տարարների նյութական ն բարոյական շահերի ապահովմանը։ Գ․ ի․ սահմանում է գյուտարարների և ռացիոնալիզատոր–ների գույքային ն ոչ գույքային իրավունք–ները։ ՍՍՏՄ–ում գյուտարարնևրը ունեն հեղինակային վկայագիր– կամ արտոնա–գիր, վարձատրություն ստանալու իրա–վունք, կարող են պահանջել, որպեսզի գյուտը կոչվի իրենց կամ որնէ հատուկ անունով, գյուտարարական առաջարկու–թյունը մշակելու և ձնակերպելու համար խնդրել օգնություն նն։ Այլ հավասար պայմանների դեպքում գյուտարարներին տրվում է ԳՏԻ–ներում գիտական պաշ–տոններ զբաղեցնելու առավելություն, լրացուցիչ բնակտարածություն ստանա–լու իրավունք։ Ներդրված գիտական կամ ժողովրդատևտեսական խոշոր խնդիրներ լուծող գյուտերի ևեղինակներին կարող է շնորհվել գիտությունների թեկնածուի, իսկ առավել նշանավորևևրին, առանց դիսերտացիայի պաշտպանության, բա–ցառության կարգով՝ գիտությունների դոկ–տորի գիտական աստիճան։ Ներդրված բոլոր գյուտարարական առաջարկություն–ների, դրանց վճարումների մասին նշվում է գյուտարարի աշխատանքային գրքույ–կում։ Գ․ ի․ սահմանում է ևաև գյուտի օգ–տագործման կարգը։ Եթե գյուտը ձևա–կերպվել է հեղինակային վկայագրի մի–ջոցով, դրա օգտագործման իրավունքն անցնում է պետությանը։ ՏՍՍՏ–ում սահ–մանվել են վաստակավոր գյուտարարի և վաստակավոր ռացիոնալիզատորի պատ–վավոր կոչումներ (1960, մարտի 7)։ Տ․ Ղարիբյան
ԳՅՈՒՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ, ստեղծագործա–կան պրոցես, նպաստում է արտադրու–թյան, տեխնիկայի, մշակույթի, առողջա–պահության, պաշտպանության ն այլ բնա–գավառների խնդիրների արդյունավետ լուծմանը։ Սոցիալիզմի երկրներում Գ․ նան տեխնիկական առաջադիմության և ար–տադրության արդյունավետության բարձ–րացման գործում աշխատավորության ան–միջական մասնակցության կարնոր ձնե– րից մեկն է։ ՍՍՏՄ–ում Գ․ ունի պլանային բնույթ։ 1956-ից Գ–յան զարգացման ղե–կավարությունն ու ժող․ տնտեսության մեջ ներդրումն իրականացնում է ՍՍՏՄ Մինիստրների սովետին կից գյուտարա–րության և ևայտնագործության գործերի կոմիտեն։ 1975-ին ՍՍՏՄ–ում արմատա–վորվել են 3,9 մլն, ՏՍՍՏ–ում՝ 17 հզ․ գյուտ և ռացիոնալիզատորական առաջարկու–թյուն, համապատասխանաբար ստացվել' 4,7 մլրդ և 29 մլն ռ․ տնտեսում։ (Տես նան Գյուտարարական իրավունք)։
ԳՅՈՒՐԶԱ (Vipera lebetina), իժերի ըն–տանիքի թունավոր օձ։ Մարմինը հաստ է, երկարությունը՝ 150–175 սմ։ Մոխրա–գույն է՝ ողնաշարի երկարությամբ դասա–վորված մուգ բծերով։ Տարածված է Տյու– սիսային Աֆրիկայում, Տարավ–Արնմըա– յան Ասիայոեմ, ՍՍՏՄ–ում՝ Անդրկովկա–սում (բացի Աբխազիայից) և Միջին Ասիա– յի հանրապետությունների հարավում։ Ապրում է լեռների, կիրճերի չորադիմաց–կուն բուսականությամբ ծածկված քար–քարոտ լեռնալանջերում, այգիներում, Գյուրզա խարխլված պատերի մեջ։ Ակտիվ է հիմ–նականում մթնշաղին։ Սնվում է փոքր գազանիկներով, թռչուններով, մողեսնե–րով։ Գ–ի խայթոցը կարող է մահացու լինել մարդու և կենդանիների համար։ ՏՍՍՏ–ում ևանդիպում է Արաքսի և նրա վտակների հովիտների հարավային մա–սերում։
ԳՅՈՒՐՋԻ ԿԱՐԱՎԱՆԱՏՈՒՆ, հին Երե– վանի յոթ իջևանատներից ամենամեծը՝ «վրացականը» («գյուրջի»)։ Կառուցվել է XVII –XVIII դդ․ շուկայական հրապարա–կի՝ «Ղանթարի» մոտ, այժմյան Մարքսի և Օմար Խայյամի փողոցների միջև, Մռավ– յանի անվ․ դպրոցի տեղում։ Բաղկացած էր հյուրասենյակներից, պահեստներից,
