հետագայում նշանակալի դեր է ունեցել Բոււղարիայի մշակութային կյանքում։ Գբկ․ Մաաթեոս Ուռհայեցի, ժա– մանակագրություն, Ե․, 1973։ Մուրադ– յան Պ․ Մ․, Գրիգոր Բակուրյանի «Սսւհ– մանք»-ի հունարեն և վրացերեն խմբագրու– թյունների գնահատության հարցի շուրշը, «ՊԲ՚Հ», 1968, № 1։ Տարությունովա Վ․ Ա․, Գրիգոր Պակուրիանը (Բակուրյսւնը) ե Պետրիծոնում վանք հիմնելու նրա նպա– տակները, «Մառը և հայագիտության հարցե– րը», Ե․, 1968։ Ն ու յ ն ի, К вопросу об «av- Орсолос» в «Типике» Григория Пакуриана, «Византийский временник», 1969, т․ 29․ Վ․ Հաբությունովա
ԳՐԻԳՈՐ ԲԱՍՄԱՋՅԱՆ (1715, Կ․ Պո– լիս – 22․6․1791, Տրիեստ), Կ․ Պոլսի պատ– րիարք 1764-ից։ 1761-ին ընտրվել է Երու– սաղեմի պատրիարք, սակայն հրաժար– վել է պաշտոնավարելուց։ Ամիրանե– րի ամբաստանությունների պատճառով 1773-ին թողել է Կ․ Պոլսի պատրիարքու– թյունը։ 1775-ին ընտրվել է Կիպրոսի հա– յոց առաջնորդ, բայց տաս ամիս հետո հրաժարվել է և մեկնել Իտալիա։ Գրել է հիշատակարան ևն գործեր։
ԳՐԻԳՈՐ Գ ՊԱՀԼԱՎՈՒՆԻ (մոտ 1093– 1166), Տայոց կաթողիկոս 1113-ից։ Տսւ– ջորդել է Բարսեղ Ա Մևեցուն։ Սկզբում նստավայրը Քեսունի Կարմիր վանքն էր, 1116-ից' Ծովքը, իսկ 1149-ից' Տռոմկլան։ 1114-ին գժտություն է առաջացել Գ․ Գ Պ–ի և անկախ կաթողիկոսության ձգտող Աղթամարի Գավիթ Արծրունի եպիսկո– պոսի միջև։ Գ․ Գ Պ–ի օգնականը ևղել է կրտսեր եղբայրը' Ներսես Շնորհալին։ Թարգմանել է վկայաբսւնություններ։ Տայտնի է նաև որպես շարականների, տա– ղերի և այլ գործերի հեղինակ։ Վախճան– վել և թաղվել է Տռոմկլայում։
ԳՐԻԳՈՐ ԳՌձԻԿ, Այրիվանեցի (ծն․ և մահ․ թթ․ սւնհւո․), VII–VIII դարե– րի հայ գիտնական, հոգևոր երաժշտու– թյան երգիչ–կատարող, երաժիշտ–ստեղծա– <tv^vSTYtv- ՍՀլսսւսա․կցել է Սւոեէի–էսևոս Սյու– նեցի եբկրորղիԿ։ Երկուսով, գիաական նպատակնևրով, մեկնևլ են Աթենք, ուսում– նասիրել Աստվածաշունչը և նրա մեկնու– թյունները, ծանոթացել փիլ․ ևին ու նոր ուսմունքներին։ Կոստանդևուպոլսում շփվել են ժամանակի բյուզանդացի հայտ– նի բանաստեղծ–երաժիշտների (այդ թվում' Գերմանոս պատրիարքի) հետ, հունարե– նից թարգմանել Գիոնիսիոս Արիոպա– գացու, Նեմեսիոսի, Գրիգոր Նյուսացու և այլոց աշխատությունները։ Վերադարձից հետո Գ․ Գ․ որպես միաբան հաստատվել է Այրիվանքում, ծավալել երաժշտա–կա– տարողական և ստևղծագործական բե– ղուն գործունեություն։ Եղանակել է գի– շերային ժամի «Օրհնեսցուք»-ը, «ճրագսւ– լուցի» երգեր, ամենայն հավանականու– թյամբ' հայկ․ առաջին «մեսեդիները» (տես Մեսեդի), «առաւոտերգեր» և նման շատ կցուրդներ։ Նրա երգևրի գրական հիմքը դավթյան սաղմոսներն են։ Ծանոթ է եղել արլ․ քրիստոնեական երգարվես– տի խոշոր գործիչներից մեկի' Ռոմանոս Երգեցողի անունով Տայսւստանում տա– րածված սաղմոսատիպ (վանկային) եղա– նակներին, որոնք ծաղկեցնելով ստևղծել է զարդոլորուն ոճի բարդ մեղեդիներ։ Գ․ Գ․ երկար տարիներ ճգնել է Այրիվանքի մերձակա քարայրերից մեկում, ուր և վախ– ճանվել Է։ Գերեզմանը համարվել է «հրա– շագործ», վրան կառուցվել է մատուռ։ Նրա հեղինակությունները ամփոփվել են ավե– լի ուշ կազմված Մանրուսումն կամ Խազ– գիրք կոչվող ժողովածուներում։ Գբկ․ Թահմիզյան Ն․, Գրիգոր Գըռ– զիկը և հայ բյուգանդական երաժշտական կապերը, «ԲԵՏ», 1968, № 3։ Ն․ Թահմիզյան
ԳՐԻԳՈՐ Դ ՏՂԱ (մոտ 1133–1193), Տայոց կաթողիկոս 1173-ից, բանաստեղծ։ Տա– ջորդել է Ներսես Շնորհաբւն, որի ավագ եղբոր' Վասիլի որդին Էր։ Կրթությունն ստացել է Տռոմկլայում։ Օժանդակել է Կիլիկիայի Տայոց թագավոր Լևոն Բ–ին' նրա քաղ․ ծրագրերն իրականացնելու գործում։ Գ․ Դ Տ–ի ժամանակ դեռևս օրա– կարգում էր հայ և բյուգանդական եկե– ղեցիների միության ևարցը, որը բարձ– րացվել էր Ներսես Շնորհալու ժամանակ։ Բյուգանդական կողմը պահանջում էր ընդունել Քաղկեդոնի ժողովի որոշում– ները, բոլոր տոները կատարել հույների հետ, նրանց նման և, ամենակարևորը, Տայոց կաթողիկոսը պետք է նշանակվեր կայսրի կողմից։ Գ․ Դ Տ․ հանուն միու– թյան պատրաստ էր որոշ զիջումների։ Տայկ․ կողմը միությունը հասկանում Էր որպևս թշնամանքի վերացում երկու եկե– ղեցիների ու ժողովուրդների միջև։ Սա– կայն բյուգանդական եկեղևցին ձգտում Էր միության միջոցով իրեն ենթարկել Տայոց եկեղեցին, դրանով իսկ' հայ ժո– ղովրդին։ Գ․ Դ Տ․ 1179-ին կաթողիկոսա– նիստում' Տռոմկլայում, գումսւրել է հա– մահայկական եկեղեցական ժողով, որը մերժել է եկեղեցիների միավորման բյու– գանդական պայմաննևրը։ Գ․ Դ Տ․ զարգացրել է Ներսես Շնորհալու սկզբնավորած հասարակական–քաղաքա– կաև պոևզիան։ Այդ ոգով է գրված «Ողբ Երուսսւղեմի» պոևմը, որն արտահայտևլ Է հայրենասիրական տրամադրություն– ներ։ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ող– բերգությտն» երկի օրինակով գրված ող– բաշարում բողոքել է Բյուզանդիայի և քրիստոնյա մյուս երկրների խարդավանք– ների դեմ։ Գրել է դավանաբանական գոր– ծեր' ընդդեմ բյուգանդական եկեղեցու, մահմեդական կրոնի, և խրատական բա– նաստեղծություններ' դրվատելով համե– րաշխության գաղափարը։ Քննադատել Է իշխաններին ու եկեղևցական գործիչնե– րին։ Գ․ Դ Տ–ի բանաստեղծությունների վրա զգալի է ժող․ բանահյուսության ար– տահայտչական ձևերի, հատկապես հայ– րենների ազդեցությունը։ Նրա ստեղծա– գործությամբ անցյալի դասական պոե– զիան կամրջվում է XIII–XIV դդ․ նոր պոեզիային։ Գ․ Դ Տ․ մեծ դեր է կատարել հայ մշակույթի զարգացման գործում, նրա հովանավորությամբ են ստեղծվել Մխի– թար Տերացու «Զերմսւնց մխիթարու– թյուն»-^ Մխիթար Գոշի «Դատաստանա– գիրք»-ը, Ներսես Լամբրոնացու և ուրիշ– ների մի շարք ստեղծագործություններ։ Գ․ Դ Տ․ թաղվել է Դրազարկում։ Երկ• Բանաստեղծություններ և պոեմներ, Ե․, 1972։ խ․ Թոբոսյան, Ա․ Մնացականյան
ԳՐԻԳՈՐ ԴԱՐԱՆԱՂՑԻ, Կսւմսւխեցի (մոտ 1576, Դարանաղյաց գավառի Կա– մախ քաղաք– 1643, Ռոդոստո), նշանա– վոր եկեղեցական, ժամանակագիր։ Սո– վորել է Բսւբերդում։ 1590–97-ին' Սեպուհ լեռան Լուսավորիչ վանքի կրոնավոր։ Եղել է Արևելյան Տայսւստանում, Ղրիմի հայկ․ գաղութում, Երուսաղեմում, Կոս– տանդնուպոլսում։ Երկար տարիներ Ռո– դոստոյի (Կրետե կղզու) հայոց հոգևոր առաջնորդն Էր։ 1634–40-ին գրել Է «ժամանակագրութիւն» (միակ ձեռսւ– գիրը պահպանվում է Երուսաղեմում), որի մեջ նկարագրվող իրադարձություն– ների ականատեսն է եղել։ Գ․ Դ–ու երկը հարուստ նյութ է պարունակում Զալալինե– րի շարժման վերաբերյալ, ըստ որում հե– ղինակը փորձել է բացահայտել այդ շար– ժումների հասարակական դրդապատ– ճառներն ու հետևանքները։ Երկում կարե– վոր տեղեկություններ կան Օսմանյան կայսրության ներքին դրության, հայերի վիճակի վերաբերյալ։ Եբկ․ Ժամանակագրութիւն, Երուսսւղեմ, 1915։
ԳՐԻԳՈՐ Ե ՔԱՐԱՎԵԺ (ծն․ թ․ անհտ․– 1194), Տայոց կաթողիկոս 1193-ից։ Տա– ջորդել է Գրիգոր Դ Տղային։ Գ․ Ե Ք–ի ընտրությունը պաշտպանել են բուն Տա– յասւոսւնի հս–արլ․ շրջանների հոգևորա– կանությունը և, հավանաբար, Լևոն Բ։ Վարել է հակաբյուզանդական, հայ եկե– ղեցու անկախությունը պահպանելու քա– ղաքականություն։ Նա ամբաստանվել Է հակառակորդներից, ապա Լևոն Բ–ի կող– մից ձերբակալվել ու ուղարկվել Կոպի– տառ բերդը։ Լևոն Բ թուղթ է գրել Տայաս– ւոսւնի հոգևորականներին' նրանց կար– ծիքն իմանալու համար, սակայն, մինչև պատասխան ստանալը, կաթողիկոսին գտել են բերդի պարիսպների մոտ ընկած և անշնչացած, մեջքին' պարան (այդտե– ղից էլ «Քարավեժ» մականունը)։ Թաղվել Է Դրազարկում։
ԳՐԻԳՈՐ ԵՐԵՑ (ծն․ և մահ․ թթ․ անհտ․), XII դարի հայ ժամանակագիր։ Գործել է Կիլիկիայի Քեսուն քաղաքում, որի համար կոչվում է Քեսունցի։ Գրել Է Մատթեոս Ուռհայեցու ժամանակագրու– թյան շարունակությունը (տես Մատ– թեոս Ուռհայեցի, ժամանակա– գրություն, 1973)' շարադրելով 1137– 1163-ին Կիլիկիայում տեղի ունեցած ռազմաքաղաքական իրադարձություն– ները, Բյուգանդական կայսրության, խա– չակիրների և սելջուկ սուլթանների հետ Ռուբինյ անների փոխհարաբերություն– ները, Մոսուլի Զանգի ամիրայի կողմից Եդեսիայի գրավումը ևն։ ժամանակագրու– թյան մեջ ուշագրավ է Քեսունի ե Մարաշի իշխան Բալդուինի զոհվելու (1148) առթիվ Բսւրսեղ Վարդապետի դամբանական ոդ– բը, որն ունի գեղարվեստական արժեք։ Գեպքևրի նկատմամբ Գ․ Ե․ հանդես Է բերևլ որոշակի վերաբերմունք։ Գբկ․ Զարբհանսւլյան Գ․, Հայ– կական հին դպրության պատմություն, հ․ 2, Վնտ․, 1886։ Մատթեոս Ուռհայեցի, ժամանակագրություն, Ե․, 1973։ Պ․ Խաչատրյան
ԳՐԻԳՈՐ ՏԼ ԱՊԻՐԱՏ (ծն․ թ․ անհտ․– 1203), Տայոց կաթողիկոս 1194-ից։ Ներ– սես Շնորհալու Շահան եղբոր որդին։ Տաջորդել է Գրիգոր Ե Քարավեժին։ Երի– տասարդ ժամանակ եղել է զինվորական •
