Ե․, 1971։ Го ян Г․, 2000 лет армянского театра, т․ 1, М․․ 1952․ Հ․ Հովհաննիսյան, Ь․ Թահմիզյան
ԳՈՒՍԱՆ», Կոմիւոասի երկսեռ երգչա–խումբը։ Գործել է 1910– 15-ին (1914– 1915-ին կոչվել է «Տայ գուսան»), Կ․ Պոլ– սում։ Տամերգները ւոեղի են ունեցել Բերայի «Պաի –Շան» թատրոնի, «Ցունիոն Ֆրանսեզ»–ի և այլ սրահներում։ Անձնա–կազմը՝ սկզբում 300, 1912-ից՝ 200։ «Գ․» ունեցել է պրոֆեսիոնալ բարձր մակար–դակ, հանդես է եկել բազմազան կոնտ–րաստային կազմերով, մեծաթիվ ձայնա– բաժանումներով ու մեներգիչներով, նաև որպես կրկնակ խումբ։ Կատարել է Կո– միտասի խմբերգային երգերի, պարեր– գերի, ինչպես և հոգևոր ստեղծագործու–թյունների ընդարձակ շարերը, «Պատա–րագը», հայրենասիրական երգերի մշա–կումները և արեմտաեվրոպւսկան հեղի–նակների որոշ գործեր (մասնավորապես Վերդիի և Վագների օպերաներից հատված–ներ)։ Տամերգները հաճախ ուղեկցվել են Կոմիտասի բանավոր կամ տպագրված բացատրականներով։ «Գ․»-ի ելույթները եղել են Կ․ Պոլսի ընդհանուր երաժշտա–կան և հայ ազգային կյանքի կարևոր երևույթ (1913-ի հոկտ․ 25-ի ելույթը դար–ձել է ևայ գրերի գյուտի 1500 և տպագրու–թյան 400-ամյակների տոնակատարու–թյան կենտրոնական օղակներից մեկը)։ «Գ․»–ում մասնագիտական պատրաստու–թյուն են ձեռք բերել «կոմիտասյան հինգ սաները» (Բ․ Կանաչյանը, Վ․ Սարգսյանը, Մ․ Թումաճանը, Վ․ Սրվանձտյանը, Տ․ Սե– մերճյանը)։ Ռ․ Աթայան
ԳՈՒՍԱՆ», Р․ Կանաչյանի երկսեռ երգ–չախումբը։ Գործել է 1933–61-ին, Բեյրու– թում։ Անդրանիկ համերգը տեղի է ունե–ցել Բեյրութի «Մեմորիալ հոլ» թատրոնում (կազմը 70 մարդ)։ Ելույթ է ունեցևլ Phj^ րութում, Դամասկոսում, Տալեպում, Լա– թաքիայում, Ալեբսանդրեւոում, Տրիպո– ւիում, Զահլեում։ Տայաագիրը ընդգրկել է Կոմիտասի, հայ ժող․ և հոգևոր, արաբ, և քրդական ժող․ երգեր, ինչպես և Բ․ Կա–նաչյանի խմբերգերը («Նանոր», «Տալի– լո», «Օրոր», «Տոյնար», «Լուսնակն ելավ» ևն), «Աբեղա» (ըստ Լ․ Շանթի «Տին աաո– վածներ» պիեսի) օպերայից հատվածներ։ 1936-իև կազմվել է նաև «Գուսան» երա– ժըշտասիրաց միությունը։ Տայ և արաբ ժողովուրդների բարեկամության ամրա– պընդման մեջ ներդրած ջանքերի համար երգչախմբի ղեկավար Բ․ Կանաչյանը պար–գևատրվել է Լիբանանի «Մայրիներու Ա կարգի» պատվո նշանով։ Ց․ Բրաայան
ԳՈՒՍԱՆԱԳՅՈՒՂ (մինչև 1947-ը՝ Ղափլի), գյուղ Տայկական ՍՍՏ Անիի շրջանում, Լենինականից 18 կմ հարավ–արեմոււոք, շրջկենտրոնից 10 կմ հյուսիս–արևմուտք։ Գուսանագյուղ Կոլտնտեսությունն զբաղվում է դաշտա–վարությամբ և անասնապահությամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց, ակումբ–գրադարան, կապի բաժանմունք, հիվանդանոց։ Տիմ– նադրել են Արևմտյան Տայաստանից գաղ–թածները, 1830-ին։ Գ–ում պահպանվել են սրբատաշ, սև տուֆից դղյակի ավերակ–ներ։ Ըստ Թ․ Թորամանյանի, այն կառուց–վել է XII –XIII դդ․? ավելի հին, թերևս նախնադարյան շրջանի կիկլոպյան ամ–րոցի տեղում։ Գ–ի տարածքում կան հին բնակավայրի, բազիլիկ եկեղեցու, կիկլոպ–յան երկու ամրոցի մնացորդներ, տարբեր տիպի դամբարաևևեր, խաչքարերի քան–դակազարդ բեկորներ, որոնց նուրբ մշա–կումը բնորոշ է XII – XIII դդ․։ Գբկ․ Թորամանյան Թ․, Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմու–թյան, հ․ 2, Ե․, 1948։
ԳՈՒՍԱՆԱԿԱՆ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆ, լայն իմաստով հայ երաժշտական արվեստի ճյուղերից Է, որի ստեղծողները ստրկա–տիրական հասարակարգի պայմաննե–րում՝ վիպասանները (տես Վիպասան), վաղ և զարգացած ֆեոդալիզմի շրջա–նում՝ գուսաններն ու վարձակնևրը (տես Գուսան, Վարձակ), ուշ միջնադարում և նոր ժամանակներում՝ աշուղներն էիև (տես Աշուղ)։ Նեղ առումով գուսանների ու վարձակների մշակած արվեստն է, որ հարատևել է հիմնականում մինչև XV– XVI դդ․։ «Գուսան» (պահլ․, պարսկ․ ku- san, gosan, gusan) անվանումը արմատա–վորվել է հայ–պարթևական մշակութային խաչավորումների պայմաններում։ ժա– ռանգելով վիպասանների ստեղծագործու–թյան ժանրային բազմազանությունը (առա սպ ելակ ան՜պատմական և դիցաբա–նական՛ներ ոսական, ծիսական և ռազմ, երգեր, ներբողներ և տոնական երգեր)՝ գուսանները ոչ միայն հարստացրել են այն (սեղանի, խնջույքի, սիրո, գարնան, ուրախության և ուրիշ երգերով), այլև էապես նորոգել են բովանդակությունը։ Սկզբնական շրջանում գուսանները կապ–ված են եղել հեթանոսական մշակույթին։ Գուսանական երգերը, մանավանդ հայ–րենները, արժանացել են գրավոր հաս–տատագրման։ Ավելի ուշ խոշոր շարքերով մտել են գրչագիր տաղարանների մեջ։ Երաժշտական գրառումները, սակայն, սա–կավ են։ Դրանցից են Կոմիտասի ձայնա–գրած «Մի լար մայրիկ»-ը, «Գիշեր ցե– րեկ»-ը, «Օրոր»-ը, «Անտունի»-ն, «Քաշ հարեն»-ը։ Հովհաննես Երզնկացխս, Առա– քեչ Սյունեցքւն, Հակոբ Ղրիմեցքւն և ուրիշ–ներ իրենց գրվածքներում կարևոր տեղ են հատկացրեւ նվագարաններին, գու–սանական նվագին, նրա տեսական հար–ցերին։
ԳՈՒՍԼԵ (Գուսլա), հարավային սլավոն–ների լարային երաժշտական գործիք։ Ունի ձվաձև փորավոր փայտյա իրան, որի բաց կողմը ձգված է կաշվե թաղանթով, մեկ կամ երկու մազե լար։ Տնչում է աղեղի օգնությամբ։
ԳՈՒՍԼԻ, ռուսական կսմիթային երաժըշ– ւոական գործիք։ XX դ․ հայտնի են Գ–ի կա–տարելագործված ձևերը՝ պիկոլո, պրիմա, ալտ, բաս։ ԳՈՒՍ–ՒՐՈՒՍՏԱԼՆԻ, քաղաք Գոլս գետի ափին, ՌՍՖՍՏ Վլադիմիրի մարզում։ 75 հզ․ բն․ (1975)։ Երկաթուղային կայարան է, Վլադիմիրից 63 կմ հվ․։ Ապակու արդ․ հնագույն կենտրոն է՞– Տիմնադրվել է XVIII դ․ կեսին՝ բյուրեղապակու գործա–րանի կառուցման առիթով։ Ունի ապակու, արմատուրայի, աղյուսի գործարաններ, տեքստիլ, շինանյութերի կոմբինատներ, ապակու ԳՏԻ–ի մասնաճյուղ և տեխնի–կում։
ԳՈՒՍՏԱՎ (Gustaf), Շվեդի այ ում․ Գ․ I Վ ա զ ա (1496–1560), թագավոր 1523-ից։ Վազա դինաստիայի հիմնադիրը։ 1521-ին ապստամբել է Դանիայի տիրա–պետության դեմ և Շվեդիայի ազատա–գրումից հետո ընտրվել թագավոր։ Ուժե–ղացրել է թագավորական իշխանությունը։ Գ–ի կենտրոնացման քաղաքականությու–նը, հարկերի ծանրացումը առաջ են բե–րել ժողովրդական ապստամբություններ (1524–25, 1542–43 ևն)։ Գ․ II Ադոլֆ (1594–1632), թագա–վոր 1611-ից, Վազա դինաստիայից, նշա–
