լուծիչի և էլեկտրոդի բնույթից ևն։ Գ–յան առաջացումը պայմանավորված է էլեկտրա–քիմիական ռեակցիայի փուլերից մեկի դանդաղ ընթացքով և էլեկտրոդի մոտա–կայքում լուծույթի կոնցևնտրացիայի փո– փոխմամբ։ Գ–յան ամենամեծ արժեքները Դիտված են ջրածնի և թթվածնի էլեկտրա–քիմիական անջատման դեպքում (ջրի էլեկտրոլիզ)։
ԳԵՐԻԻՏ ԱՍՏՂԵՐ, համեմատաբար փոքր չափերի, չափազանց խիտ երկնային մար–միններ։ Նրանցում նյութը գտնվում է այլասերված պլազմային վիճակում։ Լի–նում են 2 տիպի՝ ացիւուսկ թզուկներ, որոնց խտությունը կարող է լիևել մինչև 109 գ/սմ3, և բարիոնային աաողեր, որոնց զանգվածի խտությունը նույն կարգի է․ ինչ ատոմային միջուկներինը։ Տայտնա– բերվաձ առաջին սպիտակ թզուկը Սի–րիուսի արբանյակն է, իսկ դիտվող բա– րիոնային աստղերը՝ պուլսարներ են կամ ռենտգենյան ճառագայթման աստղաձև աղբյուրներ։ Գիտնականներից շատերի կարծիքով Գ․ ա․ սովորական աստղերի աստիճանական զարգացման վերջին փու– լըն են, որոնց ջերմամիջուկային էներ–գիայի պաշարները սպառված են և չկան այլ տիպի նշանակալից պաշարներ, այ–սինքն՝ դրանք «մեռնող» կամ արդեն հանգած աստղեր են։ Ենթադրվում է, որ արեգակնայինից ավելի մեծ զանգ–վածով աստղերը ջերմամիջուկային էներ–գիայի իրենց պաշարները սպառելուց հե–տո ենթարկվում են անկասելի սեղմման, որը կոււացս է կոչվում։ Այս դեպքում սպիտակ թզուկներ կամ բարիոնային աստղեր առաջանալ չեն կարող, որովհետև գրավիտացիոն ձգողությունը գերազան–ցում է նյութի ճնշումը (որը ձգտում է պայ–թեցնել աստղը)։ Որոշ ժամանակ անց, երբ սեղմվող աստղի շառավիղը հավա–սարվում և այնուհետև փոքրանում է իր գրավիտացիոն շառավղից, ըստ Ա․ Էյնշ– տեյնի գրավիտացիայի տեսության, այն դառնում է անտեսանելի՝ սև խոռոչ։ Բանն այն է, որ լույսի քվանտները նույնպես ունեն կշիռ, չափազանց զորեղ գրավի–տացիոն դաշտի ձգողությունը խանգա–րում է աստղի մակերևույթից դրանց պոկ–վելուն։ Վարկածային այս մարմինները կարելի է հայտնաբերել միայն իբենց գրաւ!իտացիոն դաշտի շնորհիվ։ Գոյություն ունի նաև այլ ըմբռնում, որը XX դ․ 2-րդ կեսի սկզբից զարգացնում են Վ․ Տամբարձումյանը և նրա դպրոցի ներկայացուցիչները։ Ենթադրվում է․ որ նախաստղային նյութը գտնվում է ոչ թե նոսր գազային, այլ գերխիտ վիճակում, և տիեզերքում նյութի զարգացումը, մաս–նավորապես աստղառաջացման պրոցե–սը, ընթանում է գերխիտ վիճակից դեպի նոսրը։ Դրա օգտին ևն վկայում դիտողա–կան փաստերը։ Տետևաբար նախաստղա–յին նյութը պետք է լիևի գերխիտ։ Ըստ Վ․ Տամբարձումյանի, նախաստղային մարմիններ են գալակտիկաների և քվա– զարների կորիզները։ Տայ ֆիզիկոսների մի խումբ (Գ․ Սահակյանի ղեկավարու–թյամբ) 1972-ին ժխտեց գերխիտ աստղերի մասին իշխող այն պատկերացումը, թե իբր դրանք զուրկ են ներքին էներգիայի զգալի պաշարներից, չհաշված ջերմային պաշարները, որոնք աննշան են։ Բավա–կան մեծ անկյունային արագությամբ պտտվող աստղերում կան ներքին էներ–գիայի մեծ պաշարներ։
ԳԵՐԿԱՐՃ ԱԼԻՔՆԵՐ, 10 г/–ից (հաճա–խականությունը՝ v=30 Մհց) մինչև 1 մմ (v=300 Գհց) երկարության ռադիոալիք– ներ։ Գ․ ui-ի կամ գևրբարձր հաճախակա–նությունների տիրույթը բաժանվում է մետրային (10 t/–1 մ), դեցիմետրային (1 մ–10 uil), սանտիմետրային (10 սմ– 1 սմ) և միլիմետրային (10 г/г/–1 г/г/) ալիք–ների։ Մեծ կիրառություն ունեն հեռուս–տատեսության, ռադիոկապի, ռադիոաստ–ղագիտության մեջ և այլ բնագավառնե–րում։
ԳԵՐՀԱՂՈՐԴԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, կրիտիկա–կան ջերմաստիճանից (Тк) ցածր ջևր– մաստիճանում որոշ մետաղների և հա–մաձուլվածքների էլեկտրական դիմադրու–թյան թռիչքաձև անհետացումը (նկ․ 1)։ Նկ․ 1․ սնդիկի, կապարի և թա–լիումի դիմադրու–թյան թռիչքաձև փոփոխությունը գերհաղորդակա–նության վիճակին К անցնելիս Tk-ն կախված է նյութի տեսակից և բյու–րեղային կառուցվածքից։ Մաքուր մետաղ–ներից ամենացածր Tk-ն ունի վոլֆրամը (0,01°К), ամենաբարձրը՝ նիոբիումը (9,22°К)։ Տամաձուլվածքների Tk-ն ավե–լի բարձր է, օրինակ, №ՅՏո–ինը 18°К է։ Էլեկտրական դիմադրության բացակայու–թյունը գերհաղորդիչևերի հիմնական, բայց ոչ միակ բնորոշ հատկանիշն է։ Tk-ից ցածր ջերմաստիճաններում փո–փոխվում են նյութի Էլեկտրական և մագ–նիսական հատկությունները։ Գ–յան երե–վույթը բացահայտել է Կաւէերւինգ–Օնեսը (1911)։ Նա հաստատեց, որ 4,12°К ջեր–մաստիճանի դեպքում սնդիկը դառնում է գերհաղորդիչ։ Գ–յան միկրոսկոպիկ տե–սությունը տվել են Զ․ Բարդինը, Լ․ Կու– ւցերը և Զ․ Շրիֆերը (1957)։ Այդ տեսու–թյան համաձայն, Գ․ պայմանավորված է Էլեկտրոնների և բյուրեղային ցանցի փոխ–ազդեցությամբ, որն ստեղծում է հակա–ռակ ուղղություն ունեցող շարժման քա–նակով Էլեկտրոնների Էֆեկտիվ ձգողա–կան վիճակ։ Այսինքն՝ Էլեկտրոնը, որ շարժվում է բյուրեղում, առաջացնում է տեղափակված բևեռացում (նկ․ 2)։ Այն իր Էլեկտրական դաշտով ձգում է ցանցի հանգույցների իոնները, դեֆորմացնում բյուրեղային ցանցը, որի հետևանքով Էւեկ^րոնը շրջապատվում է դրական լից–քի «ամպով»։ Ոչ հեռու գտնվող մեկ ուրիշ էլեկտրոն կձգվի դեպի դրական ամպը, և եթե ձգողական ուժը մեծ լինի տվյալ երկու էլեկտրոնի վանողական ուժերից, ապա էլեկտրոնները կգտևվեն իրար մոտ, կողք–կողքի՝ ցանցի դեֆորմացված տի–րույթում։ Առաջանում է երկու էլեկտրոնի կապված վիճակ, այսպես կոչված, կու– պերյան զույգ։ Կուպերյան զույգերից կազմված համակարգը գրգռելու համար անհրաժեշտ է որոշակի էներգիա (ըստ քվանտային տեսության, էներգետիկ սպեկտրում առաջանում է ճեղք)։ Տայտնի Նկ․ 2․ ցանցի բևեռացումը էլեկտրոնի մոտա–կայքում է, որ մետաղի դիմադրությունը պայմա–նավորված է էլեկտրոնների և բյուրեղա–յին ցանցի տատանումների կամ արատ–ների փոխազդեցությամբ։ Բայց պարզ է, որ ճեղքի գոյության դեպքում փոխազ–դեցության հետևանքով էլեկտրոնների ան–ցումը գրգռված վիճակի միշտ չէ, որ հնա–րավոր է։ Շատ ցածր ջերմաստիճաննե–րում էլեկտրոնային համակարգը չի գըր– գըռվի, իսկ դա նշանակում է՝ շարժում առանց շփման, այսինքն՝ էլեկտրական դիմադրության բացակայություն կամ Գ․։ Ներկայումս Գ․ լայնորեն կիրառվում է հաշվողական տեխնիկայում, հաստա–տուն և փոփոխական հոսանքի մեքենա–ներում, տրանսֆորմատորներում, էլեկ– տրահաղորդման գծերում, արագացուցիչ–ներում և այլուր։ Գրկ․ Шриффер Д ж․, Теория сверх–проводимости, пер t с англ․, М․, 1970; Уиль–ямс Дж․, Сверхпроводимость и ее при–менение в технике, пер․ с англ․, М․, 1973․
ԳԵՐՀԻԱՏԱՅԻՆ ԱՊԱՐՆԵՐ, սիւիկաթթվով աղքատ (45% –ից պակաս Si02) և մագ–նեզիումով հարուստ (43–47%MgO) հրա–յին ապարների ընդհանուր անվանումը։ Բյուրեղանում են գերհիմքային մագմա–յից, երկրակեղևի տարբեր հորիզոննե րում, ունեն հատիկավոր կառուցվածք և կազմված են գլխավորապես օլիվինից, պիրոքսեններից։ Գ․ ա–ի տարատեսակ–ներ են դունիտները, պերիդոտիտները, պիրոքսենիտները և պիկրիտները։ Տա–րածված են բոլոր մայր ցամաքներում (ՍՍՏՄ–ում հատկապես շատ են Ուրալում, ՀՍՍՏ–ում՝ Սևան–Ամասիայի հիմքային ապարների գոտում)։ Գ․ ա–ի հետ կապ–ված են քրոմիտի, պլատինի, ալմաստի, ասբեստի և այլ օգտակար հանածոների հանքավայրերը։
ԳԵՐՀՈՍՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ, հեղուկ հելիումի՝ 2,19°K–hg ցածր ջերմաստիճանում առանց դիմադրության հոսելու հատկությունը։ Տե– ղուկ հելիումը 2,19°K ջերմաստիճանում (X կետ) երկրորդ սեռի ֆազային անցում է ունենում։ ճ կետից ցած հեղուկ հե–լիումը (Не II) դառնում է գերհոսուն։ Այդ երևույթը բացահայտել է Պ․ Կապիցան (1938)։ Գ–յան հիմնական հատկանիշը բացարձակ զրոյին մոտ ջերմաստիճա–նում հեղուկ հելիումի մածուցիկության
