Դդմաշենի Ս․ Թադևոս առաքյալ եկեղեցին (VII դ․) հաըավ–արնմուաքից Ներկայիս Դ․ հիմնադրել են Մակուից եկած հայերը, 1828-ին։ Գ–ի աբլ․ կող–մում, ոչ մեծ բարձունքի լանջին կանգուն է Ս․ Թադնոս առաքյալ եկեղեցին (VII դ․)։ Կառուցված է հղել մաքուր տաշված դեղ–նա՛կարմրավուն ֆելզիտ քարից, միջնա–դարում նորոգվել է կապտավուն բազալ–տով։ Այժմյան գմբեթը կառուցվել է 1907-ին։ Տուշարձանը պատկանում է հայ ճարտ–յան՝ լայև տարածում գտած «գմբե–թավոր դահլիճ» տիպին։ Այն վաղ միջ–նադարից մեզ հասած 4 գմբեթավոր դահ–լիճներից (Զովանիի Պողոս–Պևտրոս, Պըտ– ղավանք, Արուճի Ս․ Գրիգոր) մեկն է։ Անփոփոխ պահպանվել են ինչպես նրա սկզբնական ծավալա՜տարածական հո–րինվածքը, այնպես էլ մանրամասները։ Ունի երկու մուտք՝ արմ․ ն հվ․ ճակատ–ներում։ Լուսամուտները լայն են։ Թա–ղածածկ ավանդատները արլ․ ավարտվում են կանոնավոր աբսիդներով։ Արլ․ ճա–կատը, ինչպես այդ դարաշրջանի նույնա–տիպ կառուցվածքներում, մշակված է զույգ եռաեկյունաձն խորշերով։ Դեկո–րատիվ հարդարանքի տարրերը լուսա–մուտների ն խորշերի պարակալներն են, որոնց բեկվածքները բնորոշ ևն VII դ․ 1-ին կեսի հուշարձաններին։ Գյւկ․ Հասրաթյան Մ․, Դդմաշենի 7-րդ դ․ գմբեթավոր դահլիճը, «ԲԵՏ», 1973, № 1։ Մ․ Հասրաթ յան,
ԴԴՄԻԿ, կարծրակեղն դդումի թփուտային այլատեսակ։ Միամյա, միատուն բույս է՝ ուղիղ, չճյուղավորված ընձյուղնևրով։ Ծաղիկները միասեռ ևն, մեկական, դե–ղին։ Պտուղը գլանաձն է, մատղաշ վիճա–կում՝ բաց կաևաչավուն, փափուկ կեղե– վով, հասունանալիս կեղնը կարծրանում է։ Դ․ վաղահաս Է։ Տավաքում են 7–10 օրական, մանր, նուրբ կեղևով, չհասունա–ցած սերմերով պւոուղևերը։ Օգտագործ–վում է զանազան ճաշատեսակների մեջ ն պահածոների արդյունաբերությունում (խավիար, տապակած ն լցոնած պահա–ծոներ), ևասունացած պտուղը՝ որպես կեր։ Ցանում են վաղ գարևանը (համեմատա–բար ցրտադիմացկուն է), իսկ Արարա–տյան դաշտում՝ նան ամռանը և աշնանը՝ թթու դնելու համար։
ԴԴՈՒՄ (Cucurbita), դդմազգիների ընտա–նիքի միամյա, բազմամյա, մշակովի և վայրի բույսերի ցեղ։ Արմատային համա–կարգը առաևցքայիև է, խոր գնացող, առատ ճյուղավորվող։ Ցողունը մագլցող է, լավ ճյուղավորված, տերնները՝ խո–շոր, երկար տերնակոթերով, թավոտ, ծա– 21, ՃՍձ III ^ատոր ղիկները՝ բաժանասեռ, դեղին, պտուղնե–րը՝ տարբեր մեծության, ձևի ն գույնի։ Սերմերը խոշոր են, լայն, ձվաձն, սպիտակ կամ սպիտակադեղնավուն։ Տայրևնիքը Ամերիկան է։ Տայտնի է 13 տեսակ, մշակվում են հիմնականում երեքը՝ խո–շորապտուղ Դ․ (C․ maxima), կարծրակեղև Դ․ (С․ pepo), մուսկատային Դ․ (C․ mos- chata)։ Սեղաևի սորտերև օգտագործվում եև սևևդի և հրուշակեղեևի արտադրու– թյուևում։ Սերմերից ստացվում է յուղ։ Որպես կեր պիտանի եև սիլոսը և կերայիև սորտերի թարմ պտուղևերը։ ՍՍՏՄ–ում մշակվում է գլխավորապես եվրոպական մասի հվ–ում, Տյուսիսային Կովկասում և Միջին Ասիայում։ Բերքատվությունը՝ 1000 ց/հա։ ՏՍՍՏ–ում մշակվում է Արա–րատյան դաշտում ն նախալեռնային շըր– ջաններում, տնամերձ բանջարանոցնե–րում։ Ս․ Խաչատրյան 1․Դդումի տեսակները․ I․ խոշորա–պտուղ, II․ կարծրակեղն, III․ մուսկատային (/․ պտուղ, 2․ կոկոն, 3․ տերն, 4․ սերմեր) ԴԵ․․․ (լատ․ de ․․․), նախդիր, որ նշա–նակում է 1․ բաժանում, ևեռացում, ոչըն– չացում, վերացում (օրինակ, դեմոբիլի–զացիա), 2․ շարժում դեպի ներքն, իջե–ցում (օրինակ, դեգրադացիա)։
ԴԵԱԵՐԱՏՈՐ (դե․․․ ն հուն, ճղթ – օդ), ջուրը դեաերացնող, այսինքն՝ նրանում լուծված գազերը հեռացնող սարք։ Դ–ները տեղակայվում են ջերմաէչեկտրակայան–ներում՝ շոգեգեներատորներին ն ջեր– մացանցին տրվող ջուրը դեաերացնելու համար։ Դեաերացում չկատարվելու դեպ–քում ջրում լուծված ակտիվ կորոզիոն գազերը (թթվածինն ու ածխածնի ազատ երկօքսիդը), անջատվելով շոգեգեներա– տորում կամ ջերմացանցում, առաջաց–նում են մետաղի կորոզիա։ Ըստ գործո–ղության սկզբունքի, լինում են ջերմային (առավել տարածված), դեսորբցիոն, քի–միական ն այլ տիպի Դ–ներ։ ԴԵ ԱՄԻՁԻՍ (De Amicis) Էդմոնդդ (1846– 1908), իտալացի գրող։ Տռչակվել է «Սիր–տը» (1886, հայերեն թրգմ․ 1889) վիպա–կով, որը գրված է դպրոցականի օրագրի ձնով։ Կրթության հարցերին են նվիր–ված «Ուսուցչի սիրավեպը» (1890) ն մի շարք պատմվածքներ։ Երկ․ Հուշք կամ հիշատակք Լոնդրայի, Վնտ․, 1896։ Ապենիններից մինչն Անդեր, Ե․, 1956։
ԳԵԲԱՏ (Debye) Պետեր Ցոզեֆ Վիլհելմ (24․3․1884, Մաստրիխտ – 2․11․1966, Իթա– քա, ԱՄՆ), ֆիզիկոս–տեսաբան։ 1924-ից ՍՍՏՄ ԳԱ արտասահմանյան անդամ։ Ավարտել է Ախենի բարձրագույն տեխ․ դպրոցը (1905) և Մյուևխեևի համալսա– րաևը (1910)։ Բեռլինի Կայզեր–Վիլհելմ ֆիզիկայի ինստ–ի դիրեկտոր (1935-ից)։ 1940-ից Քոռնելի համալսարանի պրոֆե–սոր (Իթաքա)։ Աշխատանքևերը վերաբե–րում են պինդ մարմնի քվանտային տե–սությանը։ Առաջարկել է պիևդ մարմնի մոդել, ապացուցել, որ ցածր ջերմաստի–ճաններում բյուրեղային ցանցի ջերմու–նակությունը համեմատական է բացար–ձակ ջերմաստիճանի խորանարդին։ Մըտ– ցըրել է, այսպես կոչված, Դեբայի ջերմաս–տիճան հասկացությունը։ Տվել է դիէլեկ– տրիկ բյուրեղների ջերմահաղորդակա–նության տեսությունը։ Մոլեկուլները հա–մարելով կոշտ դիպոլներ՝ Դ․ մշակել է դիէլեկտրիկների դիպոլային տեսությու–նը։ Նյութի կառուցվածքի ուսումնասիրման համար լայն կիրառություն է գտել բյուրե–ղային փոշում ն հեղուկներում ռենտգեն–յան ճառագայթների ինտերֆերենցիայի նրա առաջարկած մեթոդը (տես Դեբւսյ– Շերերի մեթոդ)։ Նրա անունով է կոչվում դիպոլային մոմենտի չափման միավորը՝ դեբայը։ Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր է (1936)։
ԴԵԲԱՏ, մոլեկուլի դիպոչային մոմենտի չափման միավոր։ Անվանվել է ի պատիվ Պ․ Դեբայի։ Նշանակվում է D։1 D= 10~18 CGSE էլեկտրական դիպոլի միավոր կամ 1/3 -10–29
ԴԵԲԱՅԻ ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆ, նյութի ֆիզի–կական հաստատուն, որը բնութագրում է պինդ մարմինների ջերմունակությունը, էլեկտրահաղորդականությունը, ջերմա–հաղորդականությունը ևն։ Կոչվում է ի պատիվ Պ․ Դեբայի։ Դ․ ջ․ որոշվում է 0^=hv9 /k բանաձևից, ուր k-ն Բոլցմանի, հ–ը Պլանկի հաստատուններն են, v^-ն պինդ մարմնի ատոմների տատանման առավելագույն հաճախականությունն է։ Դ– ջ․ ցույց է տալիս այն մոտավոր ջերմաս– տիճաևային սահմանը, որից ցածր գոր–ծում են քվանտային էֆեկտները։ T>®^ ջերմաստիճաններում նույն տիպի ատոմ– ներից կազմված բյուրեղների ջերմունա–կությունը (С) հաստատուն ծավալի դեպ–քում ըստ Դյուչոնգի և Պտիի օրենքի հա–վասար է 6 կաչ (աստ․ մոլ)՜1։ Երբ ջերւքունակությունը համեմատական է [7/0գ]3-ին (Դեբայի Т3 օրենք)։ ԴԵ ԲԱ8-Շ ԵՐԵՐԻ ՄԵԹՈԴ, ռենտգենյան ճառագայթների դիֆրակցիայի օգևու– թյամբ մանրաբյուրեղային նյութերի կա–ռուցվածքի հետազոտման մեթոդ (բ ա զ– մաբյուրեղի մեթոդ)։ Առաջար– կել են Պ․ Դեբայը և գերմանացի ֆիզիկոս Պ․ Շերերը 1916-ին։ Ռենտգենյան մենե– րանգ ճառագայթների նեղ փունջն ընկ–նելով բազմաբյուրեղի նմուշի վրա և աևդրադառևալով բյուրեղիկևերից՝ առա–ջացնում է կոաքսիալ (սկզբնական փևջի ուղղությաևը համընկնող ընդհանուր առանցքով) դիֆրակցիոն կոներ (նկ․ 1)։ Դրանց գագաթներն ընկած են ևետազոտ–
