ցուցչություննեբի և ևբաևց աշխատակից– ևեբի անձեռնմխելիություն), բնակարա–նային (ծառայական շենքերի և դիվանա–գիտական աշխատակիցների բնակարա–նային անձեռնմխելիություն), դատական (դատական պատասխանատվության ան–ձեռնմխելիություն), վարչական, հարկա–յին նն։ Գ․ ա․ ձեռք են բերում դեսպանու–թյունների և միսիաևերի, առևտրակաև ներկայացուցչությունների աշխատակիցնե–րը, միջազգային կոնֆևրանսների ներ–կայացուցիչները, ՄԱԿ–ին կից մշտական ներկայացուցչությունների անձնակազմե– րը, մասնավորապես՝ հյուպատոսները։ Ն․ Մինասյան
ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐ, ար–տասահմանում գտնվող դիվանագիտական ներկայացուցիչներին և տվյալ երկրի ար–տաքին գործերի մինիստրության ապարա–տի աշխատակիցներին տրվող կոչումներ։ Մինչև Վիեևևայի կոևգրեսը (1815) դիվա–նագիտական աստիճանների միասնական համակարգ չի եղել։ Վիեննայի կոնգրե–սում սահմանվեց Դ․ ա–ի հետնյալ համա–կարգը․ դեսպան (նրան հավասարվել են պապական լեգատներն ու նունցիաները), դեսպանորդ (նրան հավասարվել են պա–պական ինտերնունցիաները), գործևրի հավատարմատար։ Ախենի արձանագրու–թյամբ (1818) սահմանվեց նան չորրորդ՝ մինիստր ռեզիդենտի (ըստ ավագության՝ դեսպանորդից հետո 3-րդ) աստիճանը (այժմ չի գործածվում)։
ՌՍՖՍՏ ժողկոմսովետի 1918-ի հունի–սի 4-ի դեկրետով Դ․ ա–ի նախկին համա– կարգը վերացվեց։ Դիվանագիտական հա–րաբերություններում պետությունների հետ հավասարության սկզբունք հաստատելու նպատակով դիվանագիտական ներկայա–ցուցիչները անվանվեցին լիազոր ներկա–յացուցիչներ։ Միջազգային հարաբերու–թյուններում նոր սկզբունքի հաստատու–մից հետո դիվանագիտական հարաբերու–թյուններում ընդունվեցին հանրաճանաչ միջազգային աստիճաններ։ ՍՍՏՄ Գե–րագույն սովետի 1941-ի մայիսի 9-ի հրա–մանագրով սահմանվեցին արտակարգ և լիազոր դեսպան, արտակարգ և լիազոր դեսպաևորդ և գործերի հավատարմատար աստիճաններ։ ՍՍՏՄ Գերագույն սովետի 1943-ի մայիսի 28-ի հրամանագրով սահ–մանվեց ներկայումս կիրառվող համա–կարգը․ 1․ արտակարգ և լիազոր դեսպան, 2․ I դասի արտակարգ և լիազոր դեսպա–ևորդ, 3․ II դասի արտակարգ և լիազոր դեսպանորդ, 4․ I դասի խորհրդական, 5․ II դասի խորհրդական, 6․ I դասի I քարտուղար, 7․ II դասի I քարտուղար, 8․ I դասի II քարտուղար, 9․ II դասի II քարտուղար, 10․ երրորդ քարտուղար, 11․ կցորդ։
ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԳՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ, գրագրություն արտաքին գործերի գերա–տեսչության և տվյալ երկրում գտևվող օտարերկրյա դեսպաևություևների ու միսիաների, ինչպես նաև այդ երկրում գտնվող օտարերկրյա դեսպանություննե–րի միջև։ Տարբերում են Դ․ գ–յան հետհյալ տեսակները՝ հայտագիր (անձնա–կան ն բանավոր), հուշագիր, հ ու– շաթերթիկ։ Տայտագիրը արտահայ–տում է բողոք, իրավունք կամ հավակնու– թյուն, կարող է ունենալ նաև զուտ ինֆոր– մացիոն բնույթ։ Տուշագիրը, որպես կա–նոն, կազմում է հայտագրի մասը։ Նրա–նում շարադրվում են փաստեր, առարկու–թյուններ կամ վերլուծվում հարցեր։ Տու– շաթերթիկը, ըստ էության, համառոտ հու–շագիր է․ որը լրացնում է բանավոր հայ–տարարությունը։ Կազմվում է անդեմ, ա– ռանց հասցեի ու համարի և, որպես կաևոն, հանձնվում է զրույցի ժամանակ։ Օգտա–գործվում է նաև պաշտոնական նամակ, որն ունի անձնական հայտա– գրի բնույթ։
ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ 4ՈՐՊՈԻԱ, որևէ երկ– րում գտնվող պետությունների դիվանա–գիտական ներկայացուց չությաննեյւի ղե–կավարների ամբողջություն (դեսպաններ, դեսպանորդներ, գործևրի մշտական հա–վատարմատարներ)։ Լայն իմաստով Դ․ կ–ի մեջ մտնում են ներկայացուցչության բոլոր անդամները՝ խորհրդականները, քարտուղարները, կցորդները, առնտրա– կան ներկայացուցիչները, տեխ․ անձնա–կազմի աշխատողները, ներկայացուց–չության աշխատակիցների ընտանիքի ան–դամները։ Դ․ կ․ միջազգային իրավունքի ինստ․ չէ, իրավաբանական անձի իրա–վունքներ չունի։ Նրան իրավունք է վերա–պահված միայն կազմակերպել հանդիսա–վոր արարողություններ (շնորհավորանք–ներ, ցավակցություններ ևն)։ Դ․ կ․ ղեկա–վարում է դուայենը՝ տվյալ երկրում դի–վանագիտական ծառայությամբ ամենա–հին և աստիճանով բարձրագույն ներկա–յացուցիչը։
ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ–ՆԵՐԻ ԽԶՈՒՄ, դիվանագիտական նորմալ հարաբերությունների դադարեցում պե–տությունների միջև, որի հետևանքով եր–կուստեք ետ են կանչվում դիվանագիտա–կան առաքելությունները։ Դ․ հ՜․ խ–ման պատճառ կարող են լինել ռազմ, գործո–ղությունները պետությունների միջև, պե–տության սուվերենության և արժանա–պատվության ոտնահարումը, թշնամական պրոպագանդան, խտրական քաղաքակա–նությունը մյուս պետության ևանդևպ, դիվանագիտական ներկայացուցիչների սպանությունը, միջազգային իրավանոր– մերի խախտումները և նման այլ գործո–ղություններ։ Ռ․ Գաւքանյան
ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑՉՈՒ–ԹՅՈՒՆ, պետության արտաքին հարաբե–րությունների արտասահմանում գործող մարմին, հիմնադրվում է շահագրգռված պետությունների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու հետե– վանքով, ղեկավարում է դեսպանը, դես–պանորդը կամ գործերի հավատարմատա–րը։ Դ․ ն–յան նպատակն իր պետությունն ու նրա շաևերը տվյալ երկրում ներկայաց–նելն Է, մեկնած երկրի հետ բանակցու–թյուններ վարելն ու օրենքով թույլատրե–լի կարգով այդ պետության իրադարձու–թյունների, տնտ․ ու քաղ․ վիճակի մասին սեփական պետությանը տեղեկություններ հաղորդելը։ Տես նաև Դիվանագիտական աստիճաններ, Դի վանագԱտ։
ԴԻՎԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ, պաշտոնական գործուևեությաև, որ վարում են պետու–թյան ղեկավարները, կառավարություն–ներն ու հատուկ մարմինները՝ պետության արտաքին քաղաքականությունը, արտա–սահմանում նրա իրավունքներն իրակա–նացնելու, շահերը պաշտպանելու նպա–տակով։ Գրականության մեջ Դ․ հաճախ բնութագրվում է որպես գիտություն ար–տաքին հարաբերությունների մասին։ Տա– մապատասխանում է «դիպլոմատիա» (<հուն․ бигХсода–երկտակ ծալված գրու–թյուն, փաստաթուղթ) տերմինին։ Դ–յան ընդհանուր ղեկավարը պետության գլուխն է, ներկայացուցչական մարմինն ու կա–ռավարությունը, անմիջական օպերատիվ ղեկավարը՝ արտաքին գործերի հատուկ մարմինը։ Պետության արտաքին քաղ․ ամենօրյա հարցերով զբաղվում են դիվա–նագիտական ներկայացուցչությունը, հյուպատոսությունը, առևտրակաև ներ–կայացուցչությունները, միջազգային կազմակերպություններին առընթեր՝ պե–տությունների ներկայացուցիչները։ Կոնկ–րետ հանձնարարություններ կատարելու համար գործուղվում են նաև ժամանակա–վոր առաքելություններ։ Դիվանագիտա–կան գործունեությունը կարգավորվում է դիվանագիտական իրավունքի միջոցով (տևս Դիվանագիտական անձեոնմխեւիու– թյուն, Դեսպանական իրավունք)։ Արտա–քին քաղաքականությունն իրականացնե–լու նպատակով պետությունը Դ–յան մի–ջոցով ներգործում է այլ պետությունների, նրանց պաշտոնական ներկայացուցիչ–ների, ազդեցիկ քաղ․ շրջանների ու հա–սարակության, ինչպես նաև միջազգային դրությաև վրա։ Պետությաև արտաքիև քաղաքակաևության հաջողության գրա–վականը Դ–յան խելացի կազմակերպումն է, քաղ․ իրադրության ճիշտ գնահատումը։ Դիվանագիտական գործունեության ձևե–րը բազմազաև եև՝ դիվանագիտական կոն– ֆերաևս և խորհրդակցություև, դիվաևա–գիտակաև գրագրություն, միջազգայիև պայմաևագրերի ևախապատրաստում, կևքում ևև։ Դ–յաև բնույթը, մեթոդներն ու եղանակները որոշվում են պետության քաղ․ կառուցվածքով ու սոցիալ–տնտեսա– կան առանձնահատկություններով։ Նրա ձևերև ու եղանակները, պատմական պայ–մանների ու արտաքին քաղ․ խնդիրների փոփոխություններին համապատասխան, փոխվում են։ Դ․ ձևավորվել է միջպետական հարա–բերությունների առաջացման հետ։ Բա– բելոնը, Ասորեստանը, Խեթական թա–գավորությունը, Ուրարտուն ևն զարգա–ցած Դ․ ունեցող առաջին ստրկատիրա–կան պետություններն Էին։ Այդտեղ Դ․ հիմնականում ծառայում էր զավթողա–կան քաղաքականությանն ու ռազմ, դա–շինքի ստեղծմանը։ Դասական Դ․ ուներ Տին Տռոմը։ Նրա Դ․, լինելով ռազմ, ապարատի հավելուկը, անմիջակաևորեև նպաստում էր զավթողական քաղաքա–կանությանն ու ևամաշխարհային տիրա–պետության ստեղծմանը։ Տռոմեական դիվանագետները առանց ձնականության իրենց կամքը թելադրում էին մյուս ժո– ղովուրդներին, կազմակերպում տեռոր, հեղաշրջումներ, հրահրում ապստամբու–թյուն։ Ֆեոդալական մասնատվածության շրջանում աչքի է ընկել «մասնավոր» Դ․# այսինքն այնպիսի Դ․, որն իրականաց–նում էին առանձին ֆեոդալները։ Դ–յաև
