րաաիսմ եև Փոքր ճշգրիտ տեղափոխու–թյունների կամ մևծ ուժերի ստացման հա–մար (օրինակ, մետաղահատ հաստոցնե–րում)։ Երկու կամ ավելի ազատության աստիճաններով Դ․ մ–ևևրում բաղադրիչ շարժումներն անկախ են և կատարվում են յուրաքանչյուրն իր օղակում։ Կան այսպի–սի Դ․ մ–ների տարբեր տեսակներ, սակայն առավել տարածված են կոնային ատամ–նանիվներով Դ․ մ–ները (սովորաբար անվանում են դիֆերենցիալ), որոնք գլխավորապես օգտագործվում են ավտոմոբիլներում կամ տրանսպորտային այլ մեքենաներում։ Դ․ մ–ների օղակների իրական արագությունների միջն եղած կախումն արտահայտվում է wi+w2=2w« կամ ու–|– ոշ=2ո«« բանաձևով, որտեղ wi, W2, w« և ու, Ոշ, ո« համապատասխա–նաբար կենտրոնական անիվների և տա– րիչի անկյունային արագություններն ու պտտման հաճախականություններն են։ Դ․ մ․ կիրառվում է նաև վարիատորներում և հաշվիչ–վճռող սարքերում։
ԴԻՖԵՐԵՆՑԻԱԼ ՌԵՆՏԱ կապիտա–լիզմի ժամանակ, լրացուցիչ շա–հույթ, ստացվում է հարաբերականորեն լավ և միջիև որակի հողամասերում աշ–խատանքի բարձր արտադրողականու–թյան կամ լրացուցիչ ներդրված կապիտա–լի բարձր արտադրողականության շնոր–հիվ և յուրացվում հողասեփականատիրոջ կողմից, հողային ռենտայի ձև, որի առա– ջացմաև հիմքը հողի, որպես կապիտա– լիստակաև տնտեսության օբյեկտի, մե–նաշնորհն է։ Գ․ ռ–ի գոյացման պայմանը հավասար ծախսերի դեպքում հողամասե–րի բերրիությունից ու տեղադրությունից կախված աշխատանքի արտադրողակա–նության տարբերությունն է։ Տողը աշ–խատանքի արդյունք չէ, և, հետևաբար, սահմանափակ է ոչ միայն նրա ընդհանուր տարածքը, այլև տարբեր որակի հողամա–սերի չափերը։ Թեև ցածր բերրիության հողամասերը հնարավոր է Փոխարկել ավելի բերրիի, բայց ամեն մի տվյալ ժա–մանակաշրջանում որոշակի որակի հողա–մասերի քանակը սահմանափակ է։ Կա– պիտալիստ–ֆերմերևերը մշակում են ոչ միայն լավագույն, այլև միջին և վատորակ հողամասերը։ Քաևի որ գյուղատևտ․ արդյուևքևերի նկատմամբ բնակչության ն արդյունաբերության պահանջները հնա–րավոր չէ բավարարել միայն լավ և մի–ջիև որակի հողամասերի հաշվին, օգտա–գործվում են նաև վատորակ հողամասե–րը, ուստի գյուղատևտ․ արդյունքների արտադրության հասարակական գները կարգավորվում են այդ հողամասերի վրա կատարվող միջին ծախսերով։ Արտա–դրության հասարակական գները հավա–սար են վատորակ հողամասերի վրա կա–տարվող արտադրության միջին ծախսևրի և միջիև շահույթի գումարին։ Բայց տար–բեր հողամասերում արտադրանքի յու–րաքանչյուր ցենտների արտադրության անհատական ծախսերը, հետևաբար ար– տադրությաև անևատական գները, տար–բեր են։ Տարաբերակաևորեն լավ և մի–ջիև որակի հողամասերում տևաեսու– թյուև վարող կապիտալիստները, բացի միջին շաևույթից, ստանում են լրացուցիչ շահույթ, որը հողի մասնավոր սեվւակա– 27, ձՍձ III ^ւստոր նության հիմաև վրա, որպես Դ․ ռ․ անց–նում է հողասեփականատիրոջը։ Տարբե–րում են Դ․ ռ․ I և Դ․ ռ․ II։ Դ․ ռ․ I կապված է հողամասերի բնական բերրիության ու տեղադրության տարբերությունների հետ։ Գյուղատնտ․ արդյունքների արտադրու–թյան հասարակական գների և հարաբե–րականորեն լավ ու միջին որակի հողա–մասերից ստացված արդյունքների ար–տադրության անհատական գների տար–բերությունը կազմում է ըստ բերրիու–թյան Դ․ ռ․ I։ Որպես արտադրության հասարակական գին հանդես է գալիս շուկայից համեմատաբար հեռու գտնվող հողամասերից ստացված արտադրանքի արտադրության անհատական գինը, որը տեղափոխման ծախսերի հետևաևքով ավելի բարձր է։ Շուկային հարաբերա–կանորեն մոտ գտնվող հողամասերում առաջանում է ըստ տեղադրության Դ․ ռ․ I։ Դ․ ռ․ II պայմանավորված է հողամասե–րում կապիտալի ավելի արտադրողա–կան, լրացուցիչ, հաջորդական ներդրում–ներով։ Այն առաջանում է գյուղատնտեսու–թյան ինտեևսիվացման հիման վրա։ Լրա–ցուցիչ կապիտալ ներդրումից ստացված գերշահույթը ժամանակավորապես յու–րացնում է վարձակալ–կապիտալիստը։ Պայմանագրի ժամկետը լրանալուց հե–տո այն որպես Դ․ ռ․ II անցնում է հողա–սեփականատիրոջը։ Այդ պատճառով վար– ձակալ–կապիտալիստը ձգտում է պայմա–նագիր կնքել երկար ժամկետով, իսկ հողասեփականատերը՝ կարճ։ Սոցիալիզմի ժամանակ ապ– րանքա–փողային հարաբերությունների առկայությունը և որպես տևտևսության օբյեկտ ևողի մենաշնորհի օգտագործումը պայմանավորում են այդ եկամտի Փո–խարկվելը Դ․ ռ–ի և, հետևաբար, առա–ջացնում ռենտային հարաբերություններ։ Դ․ ռ․ I ստացվում է բարձր և միջիև բեր–րիություն ունեցող և լավ տեղադրություն ունեցող հողամասերում աշխատանքի բարձր արտադրողականության շնորհիվ։ Ավելի բերրի հողամասեր մշակող գյու– ղատնւո․ ձեռնարկությունները վատորակ հողամասեր օգտագործող ձեռնարկու–թյունների համեմատ հողատարածության միավորից ստանում են ավելի շատ ար–տադրանք, որը միասնական գոտային գնով վաճառելու դեպքում Փոխարկվում է լրացուցիչ եկամտի՝ Դ․ ռ․ I-ի։ Իրենց արտադրանքի իրացման շուկաներին, ինչպես նաև մեքենաների վառելիքի, պարարտանյութերի և արդ․ այլ արդյունք–ների գնման բազաներին մոտ գտնվող ձեռնարկությունները մյուսների համե–մատ վւոխադրական ծախսեր քիչ են կա–տարում և այդ պատճառով նույնպես ստա–նում են Դ․ ռ․ I։ Դ․ ռ․ II ստացվում է ավե–լի ինտենսիվ տնտեսություն վարող գյու– ղատնտ․ ձևռնարկություններում աշխա–տանքի արտադրողականության բարձրաց–ման շնորհիվ։ Դ․ ռ–ի մի մասը մնում է գյուղատնտ․ ձեռնարկություններին, մյուս մասը գոտային գների և եկամտահարկի համակարգի միջոցով աևցևում է պետու–թյանը։ Դ․ ռ․ գոյություն ունի նաև արդյու–նահանող արդյունաբերության և շինա–րարության մեջ։ Այն գոյանում է օգտակար հանածոների, անտառների ևնի մշակման և օգտագործման բնական պայմանների տարբերությամբ պայմանավորված աշ–խատանքի բարձր արտադրողականության հետևանքով։ Այդ ռենտան հասարակու–թյանն է․ օգտագործում են պետությունն ու արդյունահանող արդյունաբերության ձեռնարկությունները։ Որպես արժեքա– յին կատեգորիա Դ․ ռ․ կվերանա ապրան– քա–Փողային հարաբերությունների հետ։ Վ․ Ներկարւսրյան
ԴԻՖԹԵՐԻԱ (հուն․ 6i<pd£piov –թաղանթ), սուր վարակիչ, համաճարակային հիվան–դություն․ բնորոշվում է հարուցիչի անց–ման տեղում բորբոքման և պինդ թաղան–թային Փառի առաջացումով, օրգանիզմի ծանր թունավորման երևույթներով։ Տա– րուցիչը Corynobacterium diphteriae ցու–պիկն Է, որը հայտնաբերել է գերմանացի մանրէաբան Է․ Կլեբսը 1883-ին, իսկ մա–քուր կուլտուրան անջատել է գերմանացի Ֆ․ Լյոֆլերը։ Վարակի աղբյուրը հիվանդ մարդն է կամ բացիլակիրը։ Դ–ի ցուպիկ–ներն արտազատվում են լորձի կաթիլնե–րի միջոցով՝ խոսևլիս, հազալիս, փռշտա–լիս։ Վարակն օրգանիզմ է թափանցում բկանցքի, քթի լորձաթաղանթների և վե–րին շնչառական ուղիների, հազվադեպ՝ աչքի շաղկապենու, վնասված մաշկի, երբեմն՝ սննդի, զանազան առարկաների, հագուստների, խաղալիքների, գրքերի մի–ջոցով։ Ընկնելով օրգանիզմ (լորձաթա–ղանթների կամ մաշկի մեջ)՝ հարուցիչն արտադրում է Էքսոտոքսին, որն առաջաց–նում է Էպիթելային ևյուսվածքի մեռու– կացում, արյան անոթնևրի ախտահարում՝ ֆիբրինայիև ցանցի քայքայում U դիֆ–թերիային փառ։ Տիվանդության գաղտնի շրջանը 2–10 օր Է։ Ըստ պրոցեսի տեղակայման լինում են՝ բկանցքի, շնչառական ուղիների, քթի, աչքի, ականջի, արտաքին սեռական օր–գանների, մաշկի, պորտի, վերքևրի Դ․։ Բկանցքի Դ․ հանդիպում է առավել հա–ճախ, տեղակայված (սահմանա–փակ) ձևի ժամանակ փառը ծածկում է նշագեղձերը, չանցնելով վերջիններիս սահմաններից, ավշային հանգույցները մեծանում են չափավոր, ջերմությունը բարձրանում է մինչև 38,5–39°C։ Տ ա– ր ա ծ ու ն ձևի դեպքում Փառը նշագեղձե– րից անցնում է քմային աղեղների, լեզվի և ըմպանի լորձաթաղանթների վրա։ Նկատ–վում է օրգանիզմի ընդհանուր թուլություն, ախորժակի անկում, գլխացավ։ Բկանցքի Դ–ի թ ու ն ա վ ո ր ձևը բնո–րոշվում է բկանցքի լայնատարած ախտա–հարումով։ Նշագեղձերը այտուցվում են, մակերեսը պատվում է հաստ, կեղտոտ– սպիտակավուն փառով։ Պրոցեսը կարող է տարածվել քիթ–ըմպանի և քթի խոռոչի մեջ։ Թունավորման նշանները արագ զար–գանում են, խանգարվում է սրտի ռիթմիկ աշխատանքը, դժվարանում կլլումը և շըն– չառությունը։ Սուր շրջանում, սրտամկանի ախտաևարման հետևանքով առաջանում է քթային արյունահոսություն, որովայնի ցավեր, փորլուծություն, սրտի գործունեու–թյան հանկարծակի անկում (կոլապս)։ Շնչառական ու դիների Դ․, կոկորդի և շնչափողի ախտահարման ժա–մանակ Փառի, այտուցի, ինֆիլտրացիայի, կոկորդի մկանների սպազմի առաջացման
