ևարան (1–2 տարի) և պրոֆեսիոնալ– ահխնիկական միջնակարգ դպրոցներ (3 տարի), միջնակարգ մասնագիտական՝ տեխնիկումներ և ուսումնարաններ (2– 4 տարի), բարձրագույն ուս․ հաստատու–թյուններ՝ համալսարաններ, ինստ–ներ (4–6 տարի)։ ՍՍՏՄ–ում Դ–նևրի զար–գացման հիմնական փուլերն են․ դպրոցա–կան բնագավառում արմատական վերա–փոխումների (1917–20), ժող․ տնտ․ վե–րականգնման, խաղաղ շինարարության և Դ–ին առաջադրված նոր պահանջների (1921–29), սոցիալիզմի կառուցման և Դ–ի բուռն զարգացման (1931–41), Տայ–րենական մեծ պատերազմի (1941–45>, ետպատերազմյան տարիների և սոցիա–լիզմի հետագա զարգացման (1946–58), զարգացած սոցիալիզմի և գիտատեխնի–կական հեղափոխության։ ՍՍՏՄ–ում 1974/75 ուս․ տարում հան–րակրթական բոլոր տիպի 172 հզ․ Դ–ում սովորել է 49,0 մլն, միջնակարգ մասնա–գիտական 4,286 ուս․ հաստատությունում՝ 4478 հզ․, 842 բուհում՝ 4751 հզ․ մարդ։ Տայաստանում Դ–ներ են բացվել դեռևս IV դ․, որտեղ հայ մանուկները սովորել են հունարեն և ասորերեն։ IV դ․ վերջից Մեսրոպ Մաշտոցը և իր աշակերտևերը հիմևադրել են հայերենով դասավանդվող Դ–ներ։ V–VII դդ․ Տայաստանում հայտ–նի էին Այրարատի, Սյունիքի և Արշա– րունյաց «վարդապետարանները»։ IX– XIII դդ․ առանձնապես հռչակված էին Անիի, Տաթնի, Սանահինի, Տաղպաւոի, Նոր Գետիկի, Նարեկի վանքերին կից Դ–ները կամ «վարդապետարանները»։ Կի– լիկիայում, մասամբ Ասորիքում, Փոքր Ասիայում և Միջագետքում ևս հիմնվել են հայկ․ վանքեր և նրանց կից՝ վանական բարձր տիպի Դ–ներ (դասավանդվել է աստվածաբանություն, փիլիսոփայու–թյուն, մաթեմատիկա, տիեզեոագիտու– թյուն ևն առարկաներ)։ Կային մասնագի–տական Դ–ներ՝ բժշկանոցներ ևն։ Խոշոր քադւսքնԵրուէք հիւՍյվեւ եէ մինչ այդ ան–սովոր աշխարհիկ Դ–ներ։ Դ–ների հիմնա–կան մասը կից ուներ հարուստ մատենա–դարաններ (միայն Տաթևի վանքն ունեցել է 10 հզ․ ձեռագիր մատյան)։ Տետագայում բազմաթիվ Դ–ներ են հիմնվել նաև հայ գաղթօջախներում՝ Մոսկվայում, Թիֆլի– սում, Բաքվում, Բաթումում, Պոլսում, Վենետիկում, Վիեննայում, Բեյրութում, Թեհրանում, Կահիրեում, Դամասկոսում, Փարիզում, Մոֆիայում, Բուխարեստում, Լոս Անջելեսում ևև։ Դ․ Տայաստանում բուռն զարգացում է ունեցել 1920-ից հե–տո։ ՏՍՍՏ–ում 1975/76 ուս․ տարում հանրակրթական բոլոր տիպի 1596 Դ–նե– րում սովորել է 679 հզ․, միջնակարգ մասնագիտական 63 ուս․ հաստատու–թյունում՝ 51233, 13 բուհում՝ 54,114 մարդ։ 1975/76 ուս․ տարում Տայաստանի 883 գյուղական Դ–ում սովորել է 288,2 հզ․ մարդ։ Տայաստանում (1975/76 ուս․ տարի) բոլոր տիպի Դ–ներում դասավանդել են 42 հզ․ ուսուցիչներ, այդ թվում 27*815 ուսուցիչ՝ բարձրագույնկրթությամբ (ման–կավարժներ են պատրաստում Երևանի Խ․ Աբովյանի անվ․ հայկ․ մանկավարժա–կան, Վ․ Բրյուսովի անվ․ ռուսաց և օտար լեզուների մանկավարժական ինստ–ները, Ս․ *<ռիփսիմեի օրիորդաց դպրոցը Երևանում (հիմնադրվել է 1850-ին) Երևանի Ն․ Կրուպսկայայի անվ․ դպրոցի շեն–քի հատակագիծը (1936) ճարտ․ Զ․ Բախշին– յան) Ն* Կրուպսկայայի անվ, դպրոցը Երևանում Կամոյի անվ․ դպրոցը Երևանում (1952, ճարտ․ Գ․ Գրիգորյան) պետական համալսարանը և Ц․ Բակունցի անվ․ մանկավարժական ուսումնարանը)։ ՏՍՍՏ–ում գործում են 100 տարուց ավելի գոյատևած բազմաթիվ դպրոցներ, որոնք արժանացել են Գերագույն սովե–տի պատվոգրին, դրանցից են․ Ալաֆարսի, Բերդի, Քանաքեռի խ․ Աբովյանի անվ․, Կիրովականի Տ․ Թումանյանի անվ․, Անիի շրջանի Փանիկ, Արթիկի շրջանի Տայրեն* յաց գյուղերի միջնակարգ Դ–ներ ևն։ Պարգևատրվել են նաև տասնյակ Դ–ներ, որոնք կրթել և դաստիարակել են Տայրե–նական մեծ պատերազմի հերոսներ։ Տայաստանում դպրոցական շինարա–րությունը հայտնի է դեռևս V դարից։ Մեզ եև հասել դպրոցական նշանակության վանքապատկան շինություններ Սանահի– նում (Գրիգոր Մագիստրոսի ճեմարան), Նոր Գետիկում, Տաղպատում, Գեղար–դում, Տոռոմոսում, Խորանաշատում ևն։ Ավելի ուշ դպրոցական շենքեր եև կառուց–վել Տառիճում, Օևանավանքում, Վարա– գավանքում (8 դասարանով), Էջմիած– նում (Գևորգյան ճեմարան), Թիֆլիսում (Ներսիսյան դպրոց), Մոսկվայում (Լա– զարյան ճեմարան) ևն։ ժամանակակից դպրոցական շենքերի նախագծումը պայ–մանավորված է ուսուցման կառուցված–քով, բովանդակությամբ, տիպով։ Նախա–տեսվում են լաբորատորիաներ, կաբինետ–ներ, հանդիսասրահ, մարզասրահ, գրա–դարան, ճաշարան–բուֆետ, ուս․ արևես– տանոցներ, հանգստի սրահներ, ուս․ ու վարչական օժանդակ սենյակներ, երե–կոյան և գիշերօթիկ դպրոցները՝ ևանգըս– տի և պարապմունքի սենյակներ, ննջա–րանային մասնաշևնքեր։ Դպրոցական հողամասերը բաժանված են գոտիների՝ մարզական, մարմնամարզական, հան– գըստի, բանջարանոցային, տնտ․ նն։ Նոր դպրոցական շենքերը Տայասաա– նում նախագծվել և կառուցվել են սովե–տական իշխանության առաջին իսկ տարի–ներից։ 1936-ից սկսել է զանգվածային շինարարությունը քաղաքներում և գյու–ղերում։ Այդ շրջանի հաջողված շենքերից են Երևաևի Ն․ Կրուպսկայայի, Ա․ Պուշկի– նի, Ա․ Մռավյանի անվ․ Դ–ները։ 1970-ից շարք են մտել 1176–1496 աշակերտ ունե–ցող դպրոցի տիպային նախագծերով կա–ռուցված շենքերը։
ԴՊՐՈՑ (ա ր վ և ս տ ու մ), որևէ ար–վեստագետի աշակերտևերի կամ հետե– վորդների խումբ (օրինակ, հովնաթանյան– ների դպրոց, սարյանական դպրոց), ինչ–պես և որևէ քաղաքի, մարգի, երկրի ար– վեստագետևերի խումբ (օրինակ, Կիփ– կխայքւ մանրանկարչության դպրոց, Վե– նեւոիկի դպրոց), որոնց բնորոշ են ընդ–հանուր ավանդույթները, ստեղծագործա–կան սկզբունքները, մասնագիտական ար– տահայտչաեղանակները, երբեմն՝ թե–մատիկան։
ԴՊՐՈՑ», ամսագիր։ Լույս է տեսել 1874– 1876-ին, Էջմիածնում։ Խմբագիր՝ Վ․ Բաս– տամյանց։ «Դ․» արևելահայ առաջին ման–կավարժական պարբերականն էր։ Տպա–գրել է դպրոցական հրահանգներ ու տե–ղեկություններ, դասագրքերի գրախոսա–կաններ, աշխարհագրական ու բնագիտա–կան լուրեր, նշանավոր մարդկանց կեն–սագրականներ, գրական նյութեր աշա–կերտական ընթերցանության համար։ Լուսաբանել է առաջավոր մանկավարժա–կան ւքեթոդներ։ «Դ․» կյանքի բարեփոխ–ման միջոց է համարհլ լուսավորության տարածումը և զգալի դեր է կատարել կրթության բարելավման գործում։ Աշխա–տակցել են Ղ․ Աղայանը, Ս․ Մանդինյանը, Ա․ Մեդրակյանը, Ս․ Բաբայանը և ուրիշ–ներ։ վ․ Երկանյան
