Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/478

VII․ Տնտեսա–աշխարհագրական ակ–նարկ 1952-ի հեղափոխության, ապա սոցիալ–անա․ միջոցառումնևրի շնորհիվ Ե․ հե–տամնաց ագրարային երկրից դարձավ Մերձավոր Արևևլքի զարգացող ագրա– րային–ինդուստրիալ երկրներից մեկը։ Պետությունը երկարատև գաղութատիրու–թյան ծանր հետևանքները հաղթահարե–լու, տնտեսության առաջատար դիրքերից օտարերկրյա կապիտալը դուրս մղելու, կիսաֆեոդալական հողատիրությունը վե–րացնելու, ազգային բազմաճյուղ տնտե–սություն ստեղծելու, պետ․ սեկտորը զար–գացնելու կուրս վերցրեց։ Ազգայնացվել և պետ․ սեփականություն են դարձել օտար–երկրյա և եգիպտական զանազան բան–կերն ու ապահովագրական ընկերու–թյունները, Սուեզի ջրանցքը։ Ազգայնաց–վել կամ պետ․ հսկողության տակ են դըր– վել խոշոր ձեռնարկությունները։ Ընդուն–վել են մասնավոր կապիտալիստական ձեռնարկությունների գործունեության ոլորտը սահմանափակող դեկրետներ, պետ․ հսկողություն է սահմանվել արտա–քին առևտրի վրա։ 1957-ից մտցվել է տըն– տեսությաև զարգացման պլանային սիս–տեմ։ Մասնավոր սեփականություն են միայն արհեստագործական և վերանո–րոգման արհեստանոցները, փոքրիկ ֆաբ–րիկաներն ու գործարանները, ինչպես նաև ներքին առևտրի մի մասը։ Արագ թափով աճում է արտադրության միջոցների ար–տադրությունը։ Մինչև 1952-ի հեղափոխու–թյունը գյուղատնտեսության մեջ իշխում Էր կիսաֆեոդալական խոշոր հողատիրու–թյունը, կային նաև վարձու աշխատուժն օգտագործող կապիտալիստական տնտե–սություններ։ Գյուղատնտեսության մեջ զբաղվածնևրի զգալի մասը հողազուրկ Էր և մշակում էր կալվածատերերից վարձա–կալած հողաբաժինները կա՛մ աշխատում Էր կապիտալիստական տնտեսություն–ներում որպես վարձու բանվոր։ Երկրում ЛХ1 դր U1 ր ա յ ռՆֆորմ՜․ Րռնա– գրավվեԼ և գյուղացիներին են արվել վակըֆային (մահմեդական կրոնական հիմնարկներ) հողերը։ Կառավարությու–նը գյուղատնտ․ կոոպերատիվներին օգ–նում է վարկ, սերմ, քիմիկատ, պարար–տանյութ, ագրոտեխնիկական սարքա–վորում տրամադրելով։ Վերջին շրջանում տնտեսության մեջ զարգաևում է մասնա–վոր սեկտորը՝ ընդգրկելով օտարերկրյա կապիտալը։ ԵԱՏ–ի տնտեսության զարգացման մեջ մեծ է ՍՍՏՄ և սոցիալիստական մյուս երկրների ներդրումը։ Գյուղատնտեսության հիմ–նական ճյուղը ոռոգելի հողագործությունն Է։ Գյուղատնտ․ հողերը կազմում են երկ–րի տարածքի 2,8% –ը, ամեն տարի մշակ–վում է 2,7 մլն հա։ Նույն ցանքատարածու–թյունից տարեկան ստացվում է 3 բերք։ Նասեր ջրամբարից 1970-ին լրացուցիչ ոռոգվել է 360 հզ․ հա հողատարածու–թյուն։ Նախատեսվում է մշակովի ևողերն ավելացնել 20%-ով, ցանքատարածու–թյունները՝ ավելի քան 30% –ով։ Տողա– գործությունը տալիս է գյուղատնտ․ ար–տադրանքի արժեքի ավելի քան 75% –ը։ Գյուղատնտ․ կարևոր կուլտուրան բարձրո– րակ երկարաթել բամբակենին է (Նեղոսի դելտայում և ստորին ևոսանքում), որի Բերքը 1972-ին կազմել է մոտ 520 ևզ․ ա։ 1971-ին Ե․ տվել է երկարաթել բամբակի համաշխարհային արտադրանքի 47% –ը (առանց ՍՍՏՄ–ի)։ Կարևոր նշանակու–թյուն ունեցող մյուս կուլտուրաներն են բրինձը (Նեղոսի դելտայի հս–ում ու Ֆայ– յում օազիսում) և շաքարեղեգը (Նեղոսի հովտի կենտրոնական և հվ․ շրջաննե–րում)։ Տարածված է հացահատիկի (ցորեն, եգիպտացորեն, կորեկ) և լոբազգիների (լոբի, ոսպ) մշակումը։ Բանջարեղեն ու պտղատու կուլտուրաներ (նարինջ, ման–դարին, կիտրոն, խաղող ևն) մշակվում են խոշոր քաղաքների մերձակայքում, փյու–նիկյան արմավենին՝ օազիսներում։ Անասնապահությունը թույլ է զարգացած արոտավայրերի բացակայության պատ–ճառով։ 1972-ին կար 4,3 մլն խոշոր, 3,3 մլն մանր եղջերավոր անասուն, 33 մլն թռչուն։ Գյուղատնտեսական հիմնա– կան կուլտուրաների ցանքատա– րածություններն ու բերքը 1973 1975 եզ․ հա հզ․ иг եզ․ հա հզ․ ա Բամբակ ․ ․ ․ ․ 660 490 530 420 Բրինձ 419 2274 500 2450 Ցորեն 524 1837 600 2000 Եգիպտացորեն 547 2147 700 2600 Կորեկ 194 823 200 850 Գարի 35 96 35 100 Շաքարեղեգ ․ 83 7349 • • • Միջերկրական ծովի ափերին, լճերի և Նեղոսի մոտ զբաղվում են ձկնորսու–թյամբ։ Արդյունաբերությունը։ 1973-ին արդյու–նաբերության մեջ զբաղված էր տնտեսա–պես ակտիվ բնակչության 11%-ը, ար–դյունաբերության համախառն արտադրան–քի 30%–ը տվէղ Հ սննդի, 27%–ը՝ աեքսաիլ արդյունաբերությունը, 13% –ը՝ մեքենա–շինությունը, մետաղամշակումը և քիմ․ արդյունաբերությունը, 9%-ը՝ նավթար–դյունաբերությունը։ Երկրի ինդուստրաց–ման համար բացառիկ նշանակություն ունի Ասուանի բարձրադիր ամբարտակի հիդ–րոէներգետիկ համալիրի և ևայրևնական մետալուրգիական ու մեքենաշինական ձեռնարկությունների կառուցումը։ Լեռնա–հանքային արդյունաբերության առավել կարևոր ճյուղը նավթի արդյունահանումն է։ Նավթի հանույթի ավելի քան 70%-ը բաժին է ընկնում Մորգան (Սուեզի ծոց) հանքավայրին (արդյունահանումը կատա–րում է ևգիպտա–ամերիկյան «Գալֆ պետ– րոլեում կոմպանի» ընկերությունը)։ Պե–տությանը պատկանող «Գլխավոր նավ–թային ընկերությունը» նավթ է արդյունա–հանում Սուեզի ծոցից արմ․ գտնվող Ռաս–Բաքր, Քարիմ, Էլ–Գուրդակա, Ռաս– Ղարիբ հանքավայրերում։ Բնական գազ է հայտնաբերված Աբա–Մադիի, Աբու– Քիրայի մոտակայքում։ Ֆոսֆորիտների մշակումը կենտրոնացած է Սաֆագա, Քուսեյր շրջաններում, կերակրի աղ ար–դյունահանվում է Մարիուտ, Բուրուլլուս և այլ լճերում, սոդա՝ Վադի–Նաթրունամ, գիպս՝– Աբու–Ռավաշի և Բենի–Մազարի շրջաններում, գրանիտ՝ Ասուանի, ապակի ստանալու ավազ՝ Կահիրեի և Աբու–Զե– նիմայի մոտակայքում։ Ասուանի բարձ–րադիր ամբարտակի ՏԷԿ–ի կառուցման շնորհիվ 1974-ին արտադրվել է 8,5 մլրդ կվաժ էլեկտրաէներգիա։ Թեթև արդյու–նաբերության առավել զարգացած ճյու–ղերից է տեքստիլ արդյունաբերությունը, որի հիմնական կենտրոններն են Մահալ– լա–էլ–Կուբրան, Շիբին–էլ–Կոմը, Կաֆր– Էդ–Դավարը, Կահիրեն, Ալեքսանդրիան, Թանթան, Դումյաթը, Պորտ–Սաիդը, Կալ– յուբը, Գամանհուրը, Կաֆր–էզ–Զայյա– տը։ Կա նաև սինթետիկ գործվածքների արտադրություն։ Զարգացած է գորգագոր–ծությունը (Ասյութ, Դամանհուր)։ Նեղոսի հովտի և դելտայի մի շարք բնակավայ–րերում կան բամբակազտիչ և մամլիչ, բրնձազտիչ, թղթի, բուսական յուղի (բամ–բակի, վուշի, ընկույզի), ծխախոտի (Կահի– րե, Ալեքսանդրիա, Գիզա, աշխատում են բերովի հումքով) արտադրության ձեռ–նարկություններ։ Վերին Ե–ում (Կոմ–Օմ– բո, Իդֆու, Արմանթ) զարգացած է շաքա–րի արդյունաբերությունը։ Մետալուրգիայի գլխավոր կենտրոն Տե– լուանը պողպատ է մատակարարում երկ–րի արդյունաբերությանը։ Այստեղի մե– տալուրգիական կոմբինատը, սկսած 1968-ից, ընդլայնվում է ՍՍՏՄ–ի տնտ․ և տեխ․ աջակցությամբ։ Նահ–Տամմադիում, նույնպես ՍՍՏՄ–ի աջակցությամբ, կա–ռուցվում է ալյումինի գործարան, 1975-ին շարք մտավ 1-ին հերթը։ Մեքենաշինական արդյունաբերությունը կենտրոնացած է գլխավորապես Տելուանում, Կահիրեում, Ալեքսանդրիայում և Պորտ–Սսփդում, ցե– մևևւոի գործարանները՝ Տելուանում և Ալեքսանդրիայում։ Նավթավերամշակման գլխավոր կենտրոններն են Սուեզն ու Ալեքսանդրիան։ ՍՍՏՄ–ի աջակցությամբ Տելուանում կառուցվում է (1972-ից) կոք– սաքհմիական գոյւծայւան։ Քիմ․ սյաբայւ– տանյ ութեր արտադրվում են Ասուանում, Տելուանում, Կաֆր–էզ–Զայյատում և Աս– յ ութում։ 1972-ին շարք են մտել նավթավերա–մշակման, ոռոգման սարքերի, աղյուսի, ապակու գործարաններ, պատրաստի հա–գուստի ֆաբրիկա և արդ․ այլ ձեռնար–կություններ։ Տրանսպորտը լրիվ ազգայնաց–ված է։ Երկաթուղիների ընդհանուր երկա–րությունը 7,2 հզ․ կւէ է (1973), ավտոխճու– ղիներինը՝ 26 հզ․ կմ։ Ներքին բեռնաշըր– ջանառության հիմնական մասը կատար–վում է ավտոմոբիլային, երկաթուղային և մասամբ՝ գետային տրանսպորտով։ Ավ–տոմոբիլային ճանապարհները Կահիրեն կապում են Ասուանի, Ալեքսանդրիայի, Պորտ–Սաիդի, Սուեզի, ինչպես նաև Նե– ղոսի դելտայի, Լիբիական անապատի օազիսների և Կարմիր ծովի առափնյա բնակավայրերի հետ։ Երկաթուղային հիմ–նական մայրուղիներն են՝ Կահիրե–Ասու– ան,Կահիրե–Ալեքսանդրիա, Կահիրե– Իսմաիլիա, Պորտ–Սաիդ–Սուեզ, Տե– լուան–Բահարիա, Օազիս–Նեղոսի հո–վիտ, Ալեքսանդրիա–Էս–Սալլում։ Նե– ղոսը նավարկելի է ավելի քան 3 հզ․կմ։ Նավագնացություն է կատարվում Նեղո–