Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/491

Գիրն Դաուա քաղաքի արաբական մասի կենտ–րոնական փողոցը գաղափարների տարածման և գյուղացիու–թյանը օգնելու նպատակով գյուղ են ուղարկվել 60 հզ․ ուսանող, ուսուցիչ, զինվորական։ Ցանքեր են գործադրվում «էրիտրեական խնդիրը» (Էրիտրեա նա–հանգին անկախություն տալու հարցը) խաղաղ, դեմոկրատական միջոցներով լու–ծելու համար։ Ե․ վարում է հետևողական հակաիմպե– րիալիստական արտաքին քաղաքականու–թյուն, որը հենվում է դրական չմիացման սկզբունքների վրա։ Ադիս Աբեբայում են գտնվում Աֆրիկյան միասնության կազ–մակերպության և համաաֆրիկյան այլ կազմակերպությունների կենտրոնները։ Եթովպա–ռուսական և եթովպա–սովետա– կան հարաբերությունները վաղեմի ավան–դական բարեկամական բնույթ ունեն։ ՍՍՏՄ–ի և Ե–ի միջև դիվանագիտական հարաբերություններ են հաստատվել 1943-ին։ VI․ Քաղաքական կուսակցությունները, արհմիությունները և հասարակական մյուս եագմակերպությունները Քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպություններն արգելված են։ Քայլեր են ձեռնարկված համազգային նոր կուսակցություն (հեղափոխական–դե– մոկրատական) և արհմիություն ստեղծե–լու ուղղությամբ։ VII․ Տնտեսա–աշխարհագրական ակ–նարկ Ե․ 1974 թվականը՝ հակաֆեոդալական հեղափոխության տարին թևակոխեց հե–տամնաց տնտեսությամբ։ 1970-ական թթ․ սկզբներին ազգային համախառն արտա–դրանքում գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 55% , արդյունաբերությանը՝ 6% ։ 1973-ին բնակչության մեկ շնչին ընկ–նող եկամուտը եղել է մոտ 80 դոլլար (նվա–զագույններից մեկը Աֆրիկայում)։ Ե․ հողագործության և անասնապահության հնագույն երկիր Է։ Առավել խիտ բնակեց–ված շրջաններին բնորոշ են ևողագործա– կան և անասնապահական խառը տնտե–սությունները։ Մինչև 1500 մ բարձրու–թյան շրջաններին բնորոշ է քոչվորական ու կիսաքոչվորական անասնապահու–թյունը և ոռոգելի հողագործությունը։ Անասունների գլխաքանակով Ե․ Աֆրի– կայում առաջինն է։ 1972-ին կար 26,4 մլն խոշոր, 13 մլն մանր եղջերավոր անա–սուն, 1404 հզ․ ձի ևն։ Մշակելի հողերը կազմում են Ե–ի տարածքի 9,3% (․11,4 մլն հա)։ Մինչև 1974–ը ամբողջ հողերի 38% կազմում էին «թագի հողերը»։ 1975-ի մարտին կառավարությունն անցկացրեց հողային ռեֆորմ, ըստ որի հողը պետա–կանացվեց ու բաշխվեց գյուղացիներին։ Արդյունաբերության մեջ գե–րակշռում են մանր ձեռնարկություննե–րը (բացառությամբ ՍՍՏՄ օգնությամբ Ասեբում կառուցված նավթավերամշակ–ման գործարանի, հզորությունը մոտ 700 հզ․ ա)։ Մինչև 1975-ը տնտեսության մեջ մեծ դեր ուներ օտարերկրյա կապիտալը (իտալ․, հոլանդական, անգլ․, հուն․, իս–րայելական, ամերիկյան)։ Արդյունաբե–րության հիմնական ճյուղերն են՝ սննդի (Ադիս Աբևբա, Ասմերա ևև, համախառն արտադրանքի 39%), տեքստիլ (Գիրե Դաուա, Ադիս Աբեբա, Ասմերա, 29%), շինանյութերի (Դիրե Դաուա, Մասսաուա, Ադիս Աբեբա), փայտամշակման (Ադիս Աբեբա), կաշվի–կոշիկի արտադրությունը։ Արդ․ արտադրանքի մոտ 60% –ը տալիս է Ադիս Աբեբան (արվարձաններով), 20%–ը՝ Ասմերան։ Տրանսպորտը․ 1974-ին երկա–թուղիների երկարությունը 1,1 հզ․ կմ Էր, ավտոճանապարհներինը՝ մոտ 25 հզ․ կմ։ Տիմնական երկաթուղիներն են՝ Ադիս Աբեբա–Զիբութի, Մասսաուա–Ասմերա– Ակորդաա։ Կառուցվում է (1975-ից) Ադիս Աբեբա–Նայրոբի ավտոմայրուղին։ Նա–վարկություն կա Թանա լճի վրա։ Օդային նավատորմը սպասարկում է մոտ 50 բնա–կավայրի։ Մինչև 1973-ը արտաքին առևտրի հաշ–վեկշիռը բացասական Էր։ Արտահանու–թյան 97% կազմում է գյուղատնտ․ ար–տադրանքը։ Արտահանում է սուրճ (ար– տաևանության արժեքի 55–60%), յու–ղատու կուլտուրաների սերմեր, կաշվի հումք։ Առևտրի հիմնական գործընկեր–ներն են ԱՄՆ–ը, Իտալիան, ճապոնիան, ԳՖՏ–ն և Արաբական թերակղզու եր– կըրները։ Զարգանում է տնտ․ և գիտա– տեխ․ համագործակցությունը ՍՍՏՄ–ի հետ։ Դրամական միավորը եթովպական բիրն է (100 եթովպական բիրը = է 36,00 ռուբլու, 1977)։ VIII․ Առողջապահությունը Ե–ում 1000 բնակչի հաշվով ծնունդը կազմում է մոտ 46, մահացությունը՝ 24 մարդ, կյանքի միջին տևողությունը 36– 38 տարի Է։ Բժշկա–աշխարևագրական տեսակետից առավել նպաստավոր է Ե–ի բարձրլեռնային գոտին՝ «վոյնա–դեգա» (1500–2500 մ)։ Տիվանդությունների բնա– կան–աշխարհագրական ամենավտանգա–վոր օջախները գտնվում են ցածր գոտի– ներում՝ «կոլլա» (1500 մ ծ․ մ․ բար– ձըր)։ Ե–ում առավել տարածված են մա–լարիան, տուբերկուլոզը, կանանց, վե–ներական և ստամոքս՜աղիքային հիվան–դությունները։ 1970–ь տվյաքներով՝ Ե–ում գործել են 84 հիվանդանոց (8,3 հզ․ մահ–ճակալով), 81 գյուղական բուժկետ, աշ– խատել է մոտ 400 բժիշկ (հիմնականում՝ Ադիս Աբեբայում և Ասմերայում)։ IX․ Լուսավորությունը Ե–ի ժամանակակից դպրոցական համա–կարգը ձևավորվել է XX դ․ սկզբից։ Իտա– լա–ֆաշիստական օկուպացիայի շրջա–նում (1935–41) դպրոցնևրը փակվել են։ 1941-ից հետո մշակվել է 10-ամյա կրթու–թյան ծրագիր, մտցվել նախակրթական, երկրորդական և բարձրագույն կրթության համակարգ, պայքար սկսվել անգրագի–տության դեմ։ X․ Գրականությունը Ե–ի գրականությունը բազմալեզու Է։ Ե–ի ժողովուրդներն ստեղծել են բազմա–ժանր բանահյուսություն՝ առակ, հեքիաթ, առած, որոնցում արտացոլվել է սոցիալա–կան անարդարությունը, ծաղրվել ագա–հությունն ու ժլատությունը, ձաղկվել ան–ազնվությունն ու եսասիրությունը։ Ե․ հըռ– չակված է եղել իր բանասացներով՝ ազ– մարներով, որոնք ևորինել են լիրիկա–կան, կենցաղային և այլ ևրգեր։ Բանա–հյուսության հիմքի վրա զարգացել է ժա–մանակակից գեղարվեստական գրակա–նությունը։ Ե–ում գիրն ու վիմագրությունը երևացել են մ․ թ․ ա․ V դ․։ V–XIV դդ․ գրա–կանությունը եղել է հույն–բյուզանդական եկեղեցու ազդեցության տակ։ XIV– XVI դդ․ ընթացել է պատմական ժամանա–կագրության ուղիով։ Մինչև XVII դ․ սկիզ–բը առավելապես զարգացել է հին եթով–պական գեեզ լեզվով, որը ծաղկում է ապ–րել Զառա–Տակոբ I (1434–68) ժամա–նակ։ Այդ ժամանակաշրջանի նշանավոր բանաստեղծներից է Գևորգ Տայը՝ «Ար– գանոնե–Մարիամ» հիմների (նվիրված աստվածամորը) հեղինակը։ XVII դ․ պատ–մական ստեղծագործություններն ու հե–րոսական երգերը գրվել են ամհարերե– նով՝ ժամանակակից Ե–ի պետական լեզ–վով։ XIX դ․ ստեղծվել է Թեոդորոս II (1855–68) և Իոննիս IV (1868–89) նե–գուսների կայսրության ժամանակագրու–թյունը։ XX դ․ գրողներ Աֆեորկ Գեբրե Իեսուսը, Խիրույ Վոլդե Սելասիեն, Ալե– կու Թայեն և ուրիշներ ստեղծել են նոր ամհարական գրականություն։ Իտալա– ֆաշիստական օկուպացիայից ազատա–գրվելուց հետո Ե–ում լույս են տեսել վե–պեր, վիպակներ, պիեսներ, պոեմներ, բանաստեղծություններ։ ժամանակակից ամհարական արձակում դեմոկրատական ուղղությունը գլխավորում է Տադեսե Լի– բենը։ 50-ական թթ․ ծնունդ առած դրա–մատուրգիան ամհարական գրականու–թյան կարևոր մասն է կազմում (Գիտմա– չեու Տեկլե Խավարյաթ, Մեկոնին Էնդուլ– կաչեու, Բիրխանու Դինկե)։ Զարգանում է նաև աիգրայ, գալլա լեզուներով գրակա–նությունը։ XI․ ճարտարապետությունը U կերպ–արվեստը Ե–ի տարածքում հայտնաբերվել են մ․ թ․ ա․ I հազարամյակի արվեստի հուշար–ձաններ։ ճարտարապետությունն ու քա–ղաքաշինությունը ծաղկման են հասել Ակսումում․ ակսումյան ստելլաները հա–մաշխարհային մշակույթի նշանավոր հու–շարձաններից են։ Տայտնի են Լալիբե– լայի ժայռափոր տաճար–եկեղեցիները (XII դ․)։ 1950-ական թվականներից զար–