Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/505

ԵՂԻՍ Ա ԱՐՃԻՇԵՏԻ (ծն․ թ․ անհտ․- 717, Դվին), Տայոց կաթողիկոս՝ 703-ից։ Տաջոբդել է Սահակ Գ Ձորոփորեցուն։ Եղել է Pqhndijuig եպիսկոպոս։ Վերանո–րոգեի Դվինի կաթողիկոսարանը ն այլ եկեղեցիներ։ ԵՂԻԱ ՄԵԾ ՎԱՐԴԱՊԵՏ (ծն․ ն մահ․ թթ․ անհա․), վանահայր Տավուց թառի։ XII – XIII դդ․ ամենանշանավոր վարդապհա–ներից ու երաժիշտ արվեստագետնևրից մեկը։ ժամանակակից է Խաչատուր Տա– րոնացուն։ Մասնակցել է Զաքարե սպա–սալարի գումարած եկեղեցական ժողո– վին (Լոռիում, XIII դ․ առաջին տասնամ–յակում)։ Բարձրացրել է վանական կյան–քին կապված պաշտոներգության կատա–րողական մակարդակը, բարեկարգել ու կանոնավորել միայնակ (սոլո) և խմբա* կաև երգեցողությունը՝ ըստ խազավոր ընտիր մատյանների։ Վախճանվել է Տա– վուց թառում, ուր ն թաղվել Է։ ԵՂԻԱ&ԱՐ (ծն․ թ․ անհտ․– 689), Աղվա–նից կաթողիկոս՝ 682-ից։ Նախապես գըլ– խավորել է Շաքիի եպիսկոպոսական թե– մը։ Գիտակցելով արաբ, տիրապետու–թյան հետնանքով Տայոց Արևելից Կող– մանց բնակչության ազգային ինքնուրույ–նությանը սպառնացոդ վտանգը՝ հոգհոր– եկեղեցական զանազան միջոցառումնե–րով [Մեսրոպ Մաշտոցի՝ Գիսում (Ուտիք) թաղած խաչի գյուտը նն] բորբոքել է տևղի բնակչության լուսավորչական–քրիստո– նեական ջերմեռանդությունը, առավել ամ– րապնդել իր նվիրապետության ու Տայոց կաթողիկոսության կապերը։ Ե–ի նախա–ձեռնությամբ է կազմակերպվել Արցախի Մեծ Կողմանք գավառի եպիսկոպոս Իս– րայեչի բանագնացությունը, որի նպա–տակն էր բարեկամության հաստատումով վերջ դնել Կովկասյան լեռնաշղթայից հս․ բնակվող հոների ու խազարների, ասպա–տակություններին։ Գրկ․ Մովսես Կաղանկատվացի, Պատմություն Աղվանից աշխարհի, Ե․, 1969։ Բ․ Ոււուբաբյան ԵՂԻԱձԱՐ U ԱՅՆԹԱՓՑԻ (ծն․ թ․ անհտ․– 8․8․1691, Էջմիածին), Տայոց կաթողիկոս' 1681-ից։ 1647-ին ձեռնադրվել է եպիսկո–պոս ն նշանակվել Արղնիի վանքի առաջ–նորդ։ Ձգտել է եկևղեցական բարձր իշխա–նության՝ առաջ բերելով ներքին գժտու–թյուններ։ 1649-ին դարձել է Երուսաղեմի, 1651-ին՝ Կ․ Պոլսի Տայոց պատրիարք։ 1652-ի վերջին հրաժարվել է՝ անսալով Տայոց կաթողիկոս Փիլիպոս Ա Աղբակե– ցու հորդորներին։ 1657-ին դարձել է Երու– սաղեմի պատրիարքական փոխանորդ։ 1657–59-ին, անգամ բանտարկության (1659-ի փետր․ 18 – մարտի 22) գնով, հայոց Ս․ Տակոբա վանքը փրկել է հույնե–րի ոտնձգություններից։ 1659–67-ին շի–նարարություն է ծավալել Երուսաղեմի հայոց վանքապատկան կալվածներում։ 1661-ին ևիմնել է «Էջմիածին» մատուռը՝ ցանկանալով Տայոց կաթողիկոսությունից անջատել թուրքահայ թևմերը։ 1660-ական թթ․ ներգրավվել է սսականաթյան մեջ ն Երուսաղեմում գաղտնի համաձայնու–թյուն կնքել Կիլիկիո կաթողիկոս Խաչա–տուր Գաղատացու հետ՝ Էջմիածնից ան–կախ արնմտահայոց կաթողիկոսություն հիմնելու համար։ Թուրք, կառավարու– թյան համաձայնությամբ 1664-ի աշնա–նը, Տալեպում, Խաչատուր Գաղատացուց օծվել է կաթողիկոս՝ մնալով նաև Երուսա– ղեմի պատրիարք։ Սկսվել է անզիջում պայքար սսականության ն Էչմխածնակա– նաթյան միջն, որը հիմնականում կրել է ազգային–գաղափարական ու սոցիալ–քա– ղաքական բնույթ։ Ցուրաքանչյուրը ձըգ– տելով ազատագրական շարժում ծավա– լել Տայաստանում՝ չի կարողացել իր շա՝ ևերը ստորադասել ընդևանուր ազգային– ազատագրական շարժման խնդրին։ Պաշտ– պանելով հայ ժողովրդի առանձին հատ–վածների՝ արնմտահայության ու արևե–լահայության, հատկապես, դրանց վեր– նախավերի՝ չելեբիության ու խոջայու–թյան շաևևրը՝ նրանք ի վերջո վնասել են նաև արևմտահայ ու արևելահայ շարժում– ևերիև։ Թեպետ 1680-ին Ե․ Ա Ա․ ընդառա– ջել է այդ խնդրի շուրջը բանակցելու՝ Տակոբ Զուղայեցու հրավերին և ճանա– պարհվել Կ․ Պոլիս, սակայև հանդիպումը չի կայացել Տակոբ Զուղայեցու վերահաս մահվան պատճառով։ Տայ եկեղևցու հ հայ կյանքի ներքին պառակտմանը վերջ տալու համար Էջմիածնի միաբանությու–նը Տայոց կաթողիկոս է ընտրել Ե․ Ա Ա–ին։ 1682-ի օգոստ․ 22-ին Ե․ Ա Ա․ ժամանել է Էջմիածին և սկսել շիևարարակաև ու բարեևորոգչակաև աշխատաևքևեր, վե–րացրել նույնիսկ Աղթամարի կաթողիկո–սության և Էջմիածնի միջև եղած վաղեմի ևերհակություևը։ 1691-ին փորձել է մեկ–նել Եվրոպա՝ հայ ժողովրդի ազատագրու–թյան հարցով, սակայն ևրկրի խառնակ դրությունը ստիպել է Կաբինից վերա– դառևալ էջմիածին։ Թաղվել t Ս․ Գայանե եկեղեցու զավթում։ Գրկ․ Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, մաս 2․ ԿՊ, 1914։ Անաս յան Տ․ Ս․, XVII դարի ազատագրական շարժումներն Արնմըտ– յան Տայաստանում, Ե․, 1961։ 5․ Հարությունյան ԵՂԻԱ&ԱՐՏԱՆ Արսսսվազդ Միքայելի [23․6․1899, Զալալօղլի (այժմ՝ Ստեփա– նավան)– 16․3․1974, Երևաև], հասարա–կական գործիչ, մանկավարժ։ Պատմական գիտ․ դ–ր։ ՍՄԿԿ անդամ 1919-ից։ Սկզբնա–կան կրթությունն ստացել է տեղի տարրա–կան, Թիֆլիսի ծխական, ապա՝ Ներ– սիսյան դպրոցում (ավարտել է 1919-ին)։ 1923-ին ևաճախել է Աևդրկովկասյան կո–մունիստական համալսարանը։ 1925–27 ն 1931–33-ին ուսանել է Մոսկվայի կար–միր պրոֆեսուրայի ինստ–ում։ 1929–31 և 1934–36-իև եղևլ է Տայաստանի լուսա–վորության ժողովրդական կոմիսար, 1955–63-ին՝ ավագ գիտաշխատող ՏՍՍՏ ԳԱ տնտեսագիտության ինստ–ում, 1963– 1974-ին՝ մարքսիզմ–լենինիզմի ինստ–ի հայկական մասնաճյուղում։ Լույս են տե–սել Ե–ի «Սոցիալիստական ազգերի զար–գացման օրինաչափությունները և ինտեր– նացիոնալ դաստիարակությունը» (1964), «Տոկաեմբերը և հայ ժողովրդի վերածևուն– դը» (1967) գրքույկները։ Պարգևատրվել է Լենինի շքաևշանով։ ԵՂԻԱձԱՐՏԱՆ Գրիգոր Եղիազարի [ծն․ 8(21)․12․1908, գ․ Բլուր (Սուրմալուի գա–վառում)], հայ սովետական կոմպոզիտոր և մանկավարժ։ ՍՍՏՄ ժող․ արտիստ (1977)։ ՄՄԿԿ անդամ 1950-ից։ 1930-ին ավարտել է Մոսկվայի կոնսերվատորիա–յին կից երաժշտական ուսումնարանը, 1935-իև՝ Մոսկվայի կոնսերվատորիան (Ն․ 6ա․ Մյասկովսկու կոմպոզիցիայի դասարան)։ 1953–57-ին եղել է Տայաստա–նի կոմպոզիտորների միության նախա–գահ։ Լավագույն գործերից են՝ «Սնան» (1956, երկրորդ խմբ․ «Անուրջների լիճը», 1968), «Արա Գեղեցիկ և Շամիրամ» (1973) բալետները։ Արժանացել է ՏՍՍՏ պետ․ մրցանակի (1970)։ Պարգնատրվել է Աշ–խատանքային կարմիր դրոշի երկու շքա–նշանով։ Գրկ • Խուդաբաշյան կ․, Գրիգոր Եղիազարյան, Ե․, 1966։ Գյոդակյան Գ․, Բալետի երկրորդ կյանքը, «ՍԱ», 1969։ № 1։ Еолян И․ Р․, Григор Егиазарян, М․, 1968․ Կ․ խուդաբաշյան ԵՂԻԱձԱՐՏԱՆ Թադևոս Արշակի [1․5․ 1905, գ․ Բուլաևըխ (Կարսի մարզում) – 26․10․1944], Սովետական Միությաև հե–րոս (ետմահու, 24․3․1945), փոխգնդա–պետ։ ՍՄԿԿ անդամ 1928-ից։ 1924-ից ծառայել է 76-րդ հայկ․ հրաձգային դիվի–զիայում։ Ավարտել է Անդրկովկասյան հետնակային դպրոցը (Թիֆլիս, 1931) և Մ․ Ֆրուևզեի աևվ․ ռազմ, ակադեմիան (1943)։ Տայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Ե–ի հրամանատարությամբ գոր–ծող զորամասերը մասնակցել են Ուկրա–ինայի ազատագրմանը, Պերեկոպի մար–տերին և հատկապես աչքի ըևկևլ Տուն– գարիայում։ Ե․ զոհվել է Տիսսայի գետանց–ման ժամանակ։ Պարգևատրվել է Լեևիևի, Կարմիր աստղի շքանշաններով։ ԵՂԻԱձԱՐՏԱՆ Նոյեմզար Մանուկի [ծն․ 15․11․1914, գ․ Տայկաշեն (Արնմտյան Տա–յաստանի Վանի նահանգում)], Տայկա–կան ՍՍՏ Արտաշատի շրջանի Քաղցրա– շեն գյուղի կոլտնտեսության օղակավա–րուհի, գյուղատնտեսության առաջավոր։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1960)։ ՍՄԿԿ անդամ 1960-ից։ Տերոսի կոչման է արժանացել 1960-ին, 35 հա բամբակենու ցանքատարածության յու–րաքանչյուր /ш-ից 61 ց բամբակի հումք, իսկ 15 հա խաղողի այգու յուրաքանչյուր Лш-ից 283 ց միջին բևրք ստանալու հա–մար։ ՍՍՏՄ VIII գումարման Գերագույն սովետի դեպուտատ է (1960)։ ԵՂԻԱձԱՐՈՎ Իվան Վասիլիի (6․1․1893, Թբիլիսի – 10․6․1971, Երևան), հայ սո–վետական հիդրոէներգետիկ։ Տեխ․ գիտ․ դ–ր (1935), պրոֆեսոր (1922), ՏՍՍՏ ԳԱ ակադեմիկոս (1943)։ Ավարտել է Պետեր– բուրգի Էլեկտրատեխնիկական ինստ–ը (1916)։ 1922–43-ին եղել է նույն ինստ–ի ևիդրոէլեկտրական ուժային տեղակա–յանքների ամբիոնի պրոֆեսոր, 1943–