Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/512

յին է» հբկբի մեծ մասում՝ չոր։ Ծովափին միջին ջերմաստիճանը հունվարին մոա 20°C Է, հունիսին՝ 30°0ից ավելի, տարե–կան տեղումները՝ մինչև 100 ւէւէ։ Բնակչությունը։ Գերակշռող մասը արաբներ են։ Ապրում են նաև եթովպա–ցիներ, սոմալեցիներ, թուրքեր և այլք։ Պաշտոնական լեզուն արաբևրենն Է։ Բնակ–չության մեծ մասը մուսուլմաններ են։ Տնտեսապես ակտիվ բնակչությունը զբաղ–ված է գյուղատնտեսության մեջ։ Առավել նշանավոր քաղաքներն են՝ Մանան, Տո– դեյդան, Տաիզը։ Պատմական ակնարկ։ ԵԱՏ հռչակվել է 1962-ի սեպտ․ 26-ին, հակամիապետական հեղափոխությունից հետո։ Տենց այդ ժա–մանակ է դեկրետով վերացվեցին ստըր– կությունը և հնուց պահպանվող պատան–դությունը։ Բռնագրավվեցին թագավորա–կան գերդաստանի և միապետության կողմնակիցների հողերը։ Միջոցներ ձեռ–նարկվեցին ստեղծելու ազգային արդյու–նաբերություն։ Տիմնվեց ԵԱՏ–ի արհմիու–թյունների ֆեդերացիան։ Ե–ի կառավա–րությունը հայտարարեց, որ մտադիր է բարևկամական կապեր հաստատել իր սուվերենությունն ու անկախությունը ճա–նաչող բոլոր երկրների հետ, պայքարել իմպերիալիզմի և ևեոգաղութատիրու– թյան դեմ, հետևել չմիանալու, ուրիշ պե–տությունների ներքին գործերին չմիջա– մըտելու, տերիտորիալ ամբողջականու–թյունը հարգելու սկզբունքին։ 1964-ին ՍՍՏՄ–ի և ԵԱՏ–ի միջև ստորագրվեց բարեկամության պայմանագիր, ինչպես նաև տնտ․ և տեխ․ համագործակցության համաձայնագիր (ՍՍՏՄ–ի ևետ դիվա–նագիտական հարաբերություններ ունի 1920-ական թթ․ վերջերից)։ Միապետության տապալմանը և հան–րապետական կառավարության առաջին միջոցառումներին դիմադրություն ցույց տվեց ներքին հետադիմությունը, որը, հենվելով իմպերիալիստների և Սաուուան Արաբիայի աջակցության վրա, քաղաքա–ցիական պատերազմ սանձազերծեց երկ–րում։ Խռովարարների դեմ կռիվներում մեծ օգնություն ցույց տվեցին եգիպտական զորքերը, որոնք Ե․ էին մտել 1962-ին։ Օգտվևլով այն բանից, որ 1967-ին եգիպ–տական զորքերը դուրս բերվեցին Ե–ից, միապետականների վարձու ջոկատները 1967-ի վերջին, 1968-ի սկզբին շրջա– փակեցին Սանա քաղաքը։ Սակայն ՍՍՏՄ–ի, սոցիալիստական մյուս եր~ կըրների և արաբ, մի շարք պետություն–ների աջակցության շնորհիվ Սանան գրա–վելու և Ե–ում հանրապետական կարգերը վերացնելու փորձերը ձախողվեցին։ ԵԱՏ–ի և Սաուդյան Արաբիայի միջև 1970-ին կնքված համաձայնագրևրից հետո քա–ղաքացիական պատերազմը դադարեցվեց, միապետական շարժման գործիչները ճա–նաչեցին հանրապետական կարգերը, նրանց թույլ տրվեց մասնակցելու պետ․ կառավարման մարմինների աշխատան–քին։ Տնտեսա–աշխարհագրական ակնարկ։ Ե․ ագրարային, տնտևսապես հետամնաց երկիր է* Գյուղատնտեսության մեջ տի–րապետում են մինչկապիտալիստական հարաբերությունները։ Տողերի մեծ մասը "Հին ջրատարը Ջիբլյա քաղաքի մոտ պատկանում է խոշոր հողատերերին և հո–գևորականությանը։ Տնտեսության գլխա–վոր ճյուղը հողագործությունն է (հիմնա–կան շրջաններն են Ջեբևլը և Տիհաման)։ Մշակում են սուրճ, փյունիկյան արմավե–նի, տեխ․ և եթերատու կուլտուրանևր, հա–ցահատիկ, ընդեղեն, բանջարեղեն, խա–ղող։ Անասնապահությունը զարգացած է Տիհամայում և Զեբևլում։ Զբաղվում են ձկնորսությամբ ն մեղվաբուծությամբ, ծով–ափին՝ մարգարիտի հանույթով։ Արդյու–նահանում են աղ, ալեբաստր, կիսաթան–կարժեք քարեր, երկաթի հանքաքար։ Ստեղծվել է նավթի և այլ օգտակար հանա–ծոների հետախուզման Ալժիրա–եէ/են/ան ընկերություն։ Հայտնաբերվի են պղինձ, կրաքար, մանգան, ֆոսֆորիտ, քարա–ծուխ։ Գերակշռում է տնայնագործական արհեստագործական արտադրությունը։ Կան տեքստիլ ֆաբրիկա և զինագործա–րան՝ Սանայում, բամբակազտիչ գործա–րաններ՝ Սանայում, Տոդեյդայում, Զա– բիդում։ Տնտեսության զարգացմանը մեծ օգնություն է ցույց տալիս ՍՍՏՄ–ը։ Ե–ում երկաթուղի չկա։ Տիմնական հա–ղորդակցությունը երկրի ներսում ավտոմո–բիլային է և քարավանային։ Ավտոմոբի–լային ճանապարհների երկարությունը 3,1 հզ․ կմ է։ Գլխավոր նավահանգիստը Տո– դեյդան Է։ Օդանավակայան կա Սանա, Տոդեյդա և Տաիզ քաղաքներում։ Տնտե–սական կապերի մեջ է ՍՍՏՄ–ի և սոցիա–լիստական մյուս երկրների, ճապոնիայի, Իտալիայի, Անգլիայի, Եմենի ժողովըր– դական Դեմոկրատական Տանրապետու– թյան հետ։ Արտահանում է սուրճ, աղ, կաշվի հումք, չորացրած ձուկ, տնայնա–գործական իրեր, չամիչ, խաղող։ Ներմու–ծում է նավթամթերք, մեքևնաներ, սպառո–ղական ապրանքներ։ Դրամական միավո–րը Եմենի ռիալն Է։ ՍՍՏՄ Պետբանկի կուր–սով 100 ռիալը հավասար է П ռ․ 26 կոպ․ (1977)։ Առողջապահությունը։ Երկրում վիճա–կագրական հաշվառում չկա; Մահացու–թյան ևիմնական պատճառը վարակիչ հիվանդություններն են, տուբերկուլոզը, մալարիան։ Տարածված են դիզենտերիան, մադուրոմիկոզը, տրախոման, գեոհել– մինթոզը, ամեոբիազը, սիֆիլիսը, շիս– տոսոմատոզը, սրունքի «ևմենյան» խոցը և այլ հիվանդություններ։ Իշխում է յուր–օրինակ թմրամոլություն–կատոֆագիա (ծամում են կատ թփի տերեները)։ Բժշկա–կան կադրերը պատրաստվում են արտա–սահմանում։ 1967-ին ՄՍՏՄ–ը Սանայում կառուցել և Ե–ին է նվիրել հիվանդանոց (100 մահճակալով) ու պոլիկլինիկա։ Լուսավորությունը։ 1962-ի հեղափո–խության առաջին իսկ օրերին օրենք ըն–դունվեց ձրի կրթության մասին։ ժողկրթու– թյան նոր համակարգում ընդգրկվեցին 6-ամյա տարրական, 3-ամյա ոչ լրիվ միջ–նակարգ, 3-ամյա միջնակարգ հանրա–կրթական և մասնագիտական աշխարհիկ դպրոցները, ինչպես նաև կրոնական ուս․ ևաստատությունները։ ՍՍՏՄ–ի օժան–դակությամբ 1967-ին կառուցվել է 3 ևանրակրթական դպրոց։ Ստեղծվել են 2 գյուղատնտ․, 3 արդ․ դպրոցներ, 3 ման–կավարժական ուսումնարան։ Բարձրա–գույն կրթությամբ մասնագետները պատ–րաստվում են արտասաևմանում։ Մամուլը և ռադիոն։ Կարևորագույն պարբերական հրատարակություններն են (1972)՝ «Աս–Սաուրա» (1963-ից, Սանա– յում, կիսապաշտոնական), «Ալ–Զումհու– րիա» (1963-ից, Տաիզում, կիսապաշտո–նական), «Աս–Սաբահ» (1971-ից, Տոդեյ– դայում, աջ ուղղության) օրաթերթերը, «Ալ–Վահդա» շաբաթաթերթը (1963-ից, Տաիզում)։ Բոլոր հրատարակությունները արաբհրևն են։ Պաշտոնական ինֆորմա–ցիոն «Սաբա» գործակալությունը հիմնը– վել է 1970-ին։ Կենտրոնացված ռադիո–հաղորդումները սկսվել են 1963-ին։ Ռա–դիոկայանները <յւ/յ&վոէշք եԱ Սանա, Տաիզ, Տըդեյդա քաղաքներում։ Տաղորդումևե– րը տրվում են արաբերեն։ Գրականությունը։ Եմենի միջնադարյան գրականությունը զարգացել է արաբ, ընդ–հանուր հոսանքով և ներկայացվել հիմ–նականում կրոնական պոեզիայով։ Բա–ցառություն է Նաշվան ալ–Տիմյարիի (մահ․ 1117) «Տիմյարյան քասիդ» պատմական պոեմը։ Նույն շրջանում են ստեղծվել ալ– Տամադանիի «Բանաստեղծությունների դիվան»-ը, Աշ–Տամադանի պոեմները։ Գրականության նորացմանը նպաստել է ազգային–ազատագրական շարժումը։ XX դ․ 50–60-ական թթ․ բանաստեղծներ Ցահյա Բեն Մուհամևդ ալ–Արյանին և Ադբ ալ–Քարիմ Մազհարը գրել են ավան–դական քասիդներ։ Ռեալիստական ուղ–ղության ներկայացուցիչներն են առավել երիտասարդ գրողներ Ահմեդ ալ–Ֆեյսը, Շաուղի Աբդալլան, Զաֆար Աբդոն և ուրիշներ, որոնք խմբավորվել են «Ալ– Մուսթաղբալ» («Ապագա») ամսագրի շուր– № ճարտարապետությունը և արվեստը։ Եմենի տարածքում են Մարիբ, Կառնավու (Մաին) և հնադարյան (մ․ թ․ ա․ II հազար–ամյակ) այլ քաղաքների մնացորդները։ I դարից հայտնի է Սանա քաղաքը, որտեղ,