Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/52

բում։ Եթե հումանիստական գաղափար–ներն ու ներդաշնակության ձգաումը հա–տուկ են Տ․ Բուրգկմայերին, Տ․ Տոլբայ– նին, ապա Մ․ Նիթարդը դարձավ իր դարաշրջանի ողբևրգական ցնցումների արտահայտիչը։ Վերածնության ու գո– թիկայի արվեստի սկզբունքները միա–հյուսված են Լ․ Կբանախի, Ա․ Ալտդոր– ֆերի գործերում։ Կերպարների կրքո–տությունը, ոգեշնչվածությունը բնորոշ են քանդակագործներ Թ․ Ռիմենշնայդերին, Ֆ․ Շտոսին, Ա․ Կրաֆտին, Պ․ Ֆիշերին։ XVII դ․ արվեստին բնորոշ է էպիգոնու–թյունը։ XVIII դ․ կերպարվեստը վերելք է ապրել։ Զարգացել է մոնումենտալ– դեկորատիվ արվեստը (Է․ Կ․ և Կ․ Դ․ Ազամների, Ա․ Շլյութերի քանդակնե–րը), ոսկերչության, ճենապակու, կահույ–քի արտադրությունը։ XVIII դ․ 2-րդ կեսը– XIX դ․ սկիզբը դեպի կլասիցիզմ անցման շրջանն Է։ Այն հաստատուն տեղ է գրավել գեղանկարչության (Ա․ Ռ․ Մենգս, Ա․ Կաուֆման) և քանդակագործության (Ցո․ Գ․ Շադով, Յո․ Տ․ Դաննեկեր, Ք․ Դ․ Ռաուխ) ասպարեզում։ Լուսավորական ռեալիզմի գծերը ի հայտ Են եկել 6ո․ Գ․ Շադովի, Ա․ Գրաֆի, Գ․ Շիքի գործերում։ Ընկալման քնարականությամբ ևն աչքի ընկնում վաղ ռոմանտիկները (Ֆ․ 0․ Ռուն– գեի դիմանկարները, կ․ Դ․ Ֆրիդրիխի բնանկարները)։ 1810-ական թթ․ կազմա–վորվել է նազովրեցիների արվեստը։ Ռո–մանտիկական շարժման ոլորտում է առա–ջացել բիդերմայեր ուղղությունը։ Իդեա–լականացման գծերը հատուկ են դյուսել– դորֆյան դպրոցին։ 1848–49-ի հեղափո–խության շրջանում նրա ներկայացուցիչ–ների ստեղծագործությունները կրում են դեմոկրատական բովանդակության և սո–ցիալական ուղղվածության դրոշմը։ XIX դ․ 2-րդ կեսին առաջատար դեր է կատարել ռևալիսաական արվեստը (Ա․ Մենցել, Վ․ Լայբլ, Մ․ Լիբերման, Վ․ Բուշ)։ Ռեա–լիզմին և ակադեմիական Էկլեկտիզմին հակադրվել են «նեոիդեալիաոները» (Տ․ ֆոև Մարե, Ա․ Տիլդեբրանդ)։ Դարա–վերջին տարածում են գտել իմպրեսիո–նիզմը, սիմվոլիզմը և «մոդեռն» ոճը (այս–պես կոչված յուգենդստիլ)։ XIX դ․ վեր–ջին– XX դ․ սկզբին ասպարեզ են իջել քննադատական ռեալիզմի ներկայացու– ցիչ–գրաֆիկներ Թ․ Թ․ Տայնեն, պրոլե– ւոարիաւոի կենցաղագիրներ Գ․ Ցելլեն և Տ․ Բալուշեկը, գերմ․ ևևղափոխակաև ար–վեստի խոշոր վարպետ Կ․ Կոլվիցը։ Ռեա–լիստ քանդակագործներից են՝ Գ․ Կոլ– բեն, անիմալիստներ Ա․ Դաուլը և Ռ․ Սին– տենիսը։ Գ–ում Էքսպրեսիոնիզմը առա–ջացել է որպես բողոք բուրժ․ հասարա–կության դեմ («Կամուրջ» և «Կապույտ հեծյալ» միավորումները, նկարիչներ Է․ Նոլդե, Է․ Տեքկել, Է․ Լ․ Կիրխներ, Ֆ․ Մարկ, քանդակագործ Վ․ Լեմբրուկ)։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո սոցիալ–քննադատական և հակա–պատերազմական տրամադրությունները ուժեղանում են պրոլետ, նկարիչների (Կոլ– վից, 0․ Նազել և ուրիշներ), ինչպես և «նոր նյութականություն» հոսանքի ներ–կայացուցիչների (ժ․ Գրոս, 0․ Դիքս) գործերում։ 1910–20-ական թթ․ զարգա–ցել է վերացական արվեստը (Վ․ Բաումայս– «խաչելություն» Քյոլնի Ս․ Գեորգ եկեղեցուց, փայտ, հատված (մոտ 1067, Քյոլնի թան–գարան) Տ․ Ռիմենշ– նայդեր․ «Եվա», քար, հատված (1491 – 93, Վյուրց– բուրգի թանգա–րան) Ա․ Դ յ ու ր և ր․ երիտասարդի դի–մանկար (հավա–նաբար՝ Բեոն– հարդ ֆոն Ռեստե– նի դիմանկարը, 1521, Դրեզդենի պատկերասրահ) Ֆ․ Օ․ Ռ ու ն գ ե․ «Մենք երեքով», ինքնա–նկար կնոշ և եղբոր հետ (1805, չի պահպան–վել) տեր, քանդակագործ Ռ․ Բելլինգ)։ Ֆա–շիզմի ջախջախումից հետո արվեստի դե–մոկրատական ավանդույթները գլխավո–րապես շարունակվել են ԳԴՏ–ում։ V․ Երաժշտությունը Տին գերմանացիների երաժշտությունը չի պահպանվել։ Նրա մասին կան գրավոր տեղեկություններ։ Միջնադարում ժողո– վըրդական երգի տարածողները շպիլման– ներն ու վագանտներն Էին։ Կայուն ավան–դույթներ ունեին ասպևա միննեզինգեր–ները (XII –XIII դդ․) և բյուրգերական ար–վեստի ներկայացուցիչներ մայստերզին– գերները (XIV–XVI դդ․)։ XV–XVI դդ․ պա–լատական կապելլաներում աշխատում Էին հռչակավոր պոլիֆոնիստ–կոմպոզիտոր– ներ (Տ․ Իզակ, Կ․ Պաուման, 0․ Լասսո)։ Ռեֆորմացիայի և Գյուղացիական պա–տերազմի շրջանում (XVI դ․) առաջադի–մական դեր է խաղացել բողոքականների («Լութերյան») խորալը։ XVI–XVII դդ․ ասպարեզ եկան առաջնակարգ երգեհո– նահարներ, խմբավարներ և կոմպոզի– տորնևր (Տ․ Տասլեր, Ս․ Շայդ, Դ․ Բուքս– էոեհուդե, Ցո․ Պախելբել, Ցո․ Ֆրոբերգեր, Ցո․ Կունաու, Գ․ Բյոմ)։ XVII դ․ նորովի զարգացել է կենցաղային երաժշտությու–նը, կազմակերպվել եև ընկերություններ («Կոլլեգիում մուզիկում»), պրոֆեսիոնալ արվեստում հիմնավորվել են երգը (Ցո․ Շայն), օրատորիան, կոնցերտը, օպե–րան։ Գերմանական առաջին օպերան («Դափնե», 1627) և բալետը («Օրփեոս և Էվրիդիկե», 1638) գրել է Տ․ Շյուցը։ Ազ– գայիև առաջին օպերային թատրոնի (Տամ– բուրգ, 1678–1738) հետ է կապված կոմ–պոզիտոր Ռ․ Կայզերի գործունեությու–նը։ 1723-ից Լայպցիգում աշխատել է Յո․ Ս․ Բախը, որի ստեղծագործությունը բացառիկ դեր է խաղացել ազգային երաժշտ․ մշակույթի ձևավորման գործում։ Մեծ է նաև Գ․ Ֆ․ Տենդելի դերը գերմա–նական օպերայի և օրատորիայի զար–գացման ասպարեզում։ XVIII դ․ ականա–վոր կոմպոզիտորներից էին Գ․ Ֆ․ Տելե– մանը, Յո․ Ս․ Բախի որդիները։ XVIII դ․ 2-րդ կեսին հաստատուն տեղ են գրավել ժողովրդական ոգուն հարազատ երգ–ոո– մանսը (Յո․ Շուլց), զինգշպիլը (Ցո․ Ա․ Տիլլեր, Ք․ Գ․ Նեեֆե), ավելի ուշ՝ լիդեր– շպիլը (Յո․ Ֆ․ Ռայխարդ)։ Տուզակաևու– թյան և դինամիկայի նոր տարրերը ի հայա են եկել Մանհայմի դպրոցի կոմպո–զիտորների երկերում (Կ․ Ֆ․ է․ Բախի կլա– վիրային պիեսները)։ Վիեննական դասա–կան դպրոցի (Ք․ Վ․ Գլյուկ, Ցո․ Տայդն, Վ․ Ա․ Մոցարտ) զարգացումը ավարտի է հասցրել Լ․ Բեթհովենը։ XIX դ․ ռոման–տիզմի նոր ուղղության սկզբնավորողնե– րըն էին (վիեննացի Ֆ․ Շուբերտի հետ մեկտեղ) է․ Թ․ Ա․ Տոֆմանը, Լ․ Շպորը, Տ․ Մարշները, Կ․ Լյովեն, Կ․ Մ․ Վեբերը։ Ռոմանտիզմի դարաշրջանի ականավոր դեմքերն էին Ֆ․ Մենդելսոն–Բարտոլդին, Ռ․ Շումանը, Ռ․ Վագները։ Գ–ի երաժշտու–թյան զարգացման մեջ զգալի դեր է խաղա–ցել հունգար կոմպոզիտոր Ֆ․ Լիստը՝ ծրագրային սիմֆոնիկ պոեմի ստեղծո–ղը, վայմարյան դպրոցի պարագլուխը։ Դասական և ռոմանտիկական ավանդույթ–ները ևամադրել է Յո․ Բրամսը։ XIX դ․ հետագա զարգացում են ապրել երգ–ռո– մանսը (Ռ․ Ֆրանց), վոկալ–սիմֆոնիկ– ժանրը (Մ․ Բրուխ), զինգշպիլը (Ա․ Լոր– ցինգ), կոմիկական (0․ Նիկոլաի) և ման–կական օպերան (է․ Տումպերդինկ)։ Օպե–րային վերիզմին հարել էր է․ դ՚Ալբերը։ Իր սիմֆոնիկ պոեմներում Ռ․ Շարաուսը հաստատել է ուշ ռոմանտիզմի, ապա՝ էքսպրեսիոնիզմի սկզբունքները։ Նեո–