լիզմը և սոցիալիզմի պառակտումը, նույն տե–ղում, հ․ 23։ Ленин В․ И․, Германская социал-демократия и вооружения, Полн․ собр․ соч․, 5 изд․, т․ 23; 1սոնդկարյան ՞Հ․ Ա․, Գերմանիայի տնտեսական պատմու–թյուն (ուշ ֆեոդալիզմից մինչև կապիտալիզմի ընդհանուր ճգնաժամը), Ե․, 1973։ Либ к- н е х т К․, Избр․ речи, письма и статьи, пер․ с нем․, М․, 1961; Тельман Э․, Избр․ ста–тьи и речи, т․ 1–2, пер․ с нем․, М․, 1957–58; Ульбрихт В․, Избр․ статьи и речи (пер․ с нем․), М․, 1961; Мерин г Ф․, История Германии с конца средних веков, пер ․ с нем․, М ․, 1923; Эпштейн А․ Д․, История Германии от позднего средневековья до революции 1848г․, М․, 1961; Германская история в новое и новейшее время, т․ 1–2, М․, 1970; Розанов Г․ Л․, Очерки но–вейшей истории Германии (1918–33), М․, 1957; Ն ու յ ն ի, Германия под властью фа–шизма (1933–39 гг․), М․, 1964; ШтернЛ․, Влияние Великой Октябрьской социалисти–ческой революции на Германию и германское рабочее движение, пер․ с нем․, М․, 1960; Ерусалимский А․ С․, Германский империализм։ история и современность, М․, 1964; Бланк А․ С․, Коммунистическая партия Германии в борьбе против фашистской диктатуры (1933–45), М․, 1964; Истотрия философии, т․ 2, 3, 5, 6, М․, 1957–65; Деборин А․ М․, Социально-политиче–ские учения нового и новейшего времени, т․ 2, М․, 1967; История немецкой литературы, т․ 1–4, М․, 1962–68; Либман М․ Я․, Искусство Германии XV–XVI веков, М․, 1964; Изергина А․Н․, Немецкая жи–вопись XVII века․ Очерки, Л․–М․, 1960; Ливанова Т․, История западноевро–пейской музыки, ч․1,3 изд․, М ․, 1965; Д р у- с к и н М․, История зарубежной музыки, в․ 4, 3 изд․, М․, 1967; История западноевро–пейского театра, под общ․ ред․ С․ С․ Мокуль- ского, т․ 1–4, М․, 1956–64; Deutsche Ges- chichte, Bd․ 1–3, В․, 1968; Studien iiber die deutsche Geschichtswissenschaft, Bd 1–2, B․, 1963–65; Hempel E․, Geschichte der deutschen Baukunst, Miinchen, [1956]․
ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ԿՈՄՈՒՆԻՍՏԱԿԱՆ ԿՈՒ
ՍԱԿՑՈհԹՅՈՒՆ (Դ44), Գերմանիայի բանվոր դասակարգի կուսակցություն։ Ստեղծվել է 1919-ի հունվարին, «Սպար– տակ» միության4 Բեռլինի հիմնադիր հա–մագումարում։ ԳԿԿ–ի առաջնորդներն Էին Կ․ Լիբկնեխտը, Ռ․ Լյուքսեմբուրգը, Ֆ․ Մերինգը, Կ․ Ցետկինը և Վ․ Պիկը։ 1919-ին ԳԿԿ մտել է Կոմինտերնի մեջ։ Իր ստեղծման պահից ԳԿԿ անհաշտ պայքար է մղել գերմ․ ս–դ․ օպորտունիս–տական քաղաքականության, սոցիալ–դա– վաճանների հակաժողովրդական կուրսի դեմ և հետապնդվել է վերջիններիս և նրանց տերերի իմպերիալիստական շըր– ջանների կողմից (1919-ին գազանաբար սպանվեցին Կ․ Լիբկնեխտը և Ռ․ Լյուք–սեմբուրգը)։ 1919–20–ին ԳԿԿ–ի հետ սերտորեն համագործակցել են Գերմա–նիայի անկախ ս–դ․ կուսակցության շատ անդամներ, որոնց մեծ մասը 1920–ի դեկ–տեմբերին մտել է ԳԿԿ (կուսակցության VI համագումարում) մեջ։ ԳԿԿ ետպա–տերազմյան տարիներին ղեկավարում Էր Գերմանիայի բանվոր դասակարգի պայ–քարը։ 1923-ին տեղի ունեցավ Տամբուր– զի զինված ապստամբությունը։ Բանվոր դասակարգի ելույթները, սակայն, հաղ–թանակի չհանգեցրին ԳԿԿ–ի պայքարի փորձի պակասի և ղեկավարության (Բրանդլեր, Թալգեմայեր) օպորտունիս–տական քաղաքականության պատճառով։ 1923-ի նոյեմբերին ԳԿԿ արգելվեց։ 1924-ին տեղի ունեցավ ԳԿԿ–ի IX համա–գումարը, որը կուսակցությունից վտարեց Բրանդլերին։ ԳԿԿ–ի ղեկավարությունն այս անգամ անցավ «ձախ» ծայրահեղա–կանների (Ռուտ Ֆիշեր, Մասլով) ձեռքը։ Սակայն ԳԿԿ մարքս–լենինյան կորիզը, Կոմինտերնի աջակցությամբ, կարողա–ցավ մոբիլիզացնել կուսակցության ստո–րին օղակներին և 1925-ին (ԳԿԿ կուս․ կոնֆերանսում) նրանց հեռացնել ղե–կավարությունից։ ԳԿԿ նախագահ ընտրը– վեց Է․ Թեչմանը։ ԳԿԿ կենտրոնական օր–գանն էր «Ռոտե Ֆահնե» («Rote Fahne») թերթը։ 1926–32-ին ԳԿԿ գաղափարապես և կազմակերպչորեն ամրապնդվեց։ 1932-ի նոյեմբերին Ռայխստագի ընտ–րություններում ԳԿԿ ստացավ մոտ 6 մլն ձայն (երկրորդը բոլոր կուսակ–ցությունների մեջ)։ ԳԿԿ բազմիցս դի–մել է ս–դ․ լիդերներին ֆաշիզմի դեմ միասնական ճակատ ստեղծելու հարցով, բայց մերժվել Է։ 1933-ի հունվարին ֆա–շիստները իշխանության գլուխ անցան։ ԳԿԿ–ի դեմ դաժան տեռոր սկսվեց, ձեր–բակալվեց Է․ Թելմանը։ ԳԿԿ–ի 300 հզ․ անդամների մոտ կեսը համակենտրո–նացման ճամբարներ նետվեց։ Տասնյակ հազարներ սպանվեցին։ Երկրորդ հա–մաշխարհային պատերազմի տարիներին (1939–45) ԳԿԿ բանվոր դասակարգին կոչ է արել նպաստել ևիտլերյան Գեր–մանիայի պարտությանը։ 1943-ին ԳԿԿ ԿԿ–ի նախաձեռնությամբ ՍՍՏՄ տերի–տորիայում ստեղծվել է «Ազատ Գերմա–նիա» ազգային կոմիտեն, որը գլխավորել է հակաֆաշիստական ուժերի գործունեու–թյունը Գերմանիայում և արտասահմա–նում։ Ֆաշիզմի ջախջախումից հետո ԳԿԿ ԿԿ առաջ է քաշել դեմոկրատական վե–րափոխումների ծրագիր, որին միացել է ԳՍԴԿ ԿԿ։ Արևելյան Գերմանիայում այդ համագործակցությունը հասցրել է երկու բանվորական կուսակցությունների միավորմանը (1946)։ Ստեղծվել է Գեր–մանիայի սոց իաչիաոական միասնական կուսակցությունը (ԳՍՄԿ)։ Արևմտյան Գերմանիայում ս–դ․ աջ լիդերները Կ․ Շու– մախերի ղեկավարությամբ խանգարել են այդ միավորմանը։ Այնտեղ ԳԿԿ ձևա–վորվել է որպես ինքնուրույն կուսակցու–թյուն՝ պահպանելով նախկին անվանու–մը։
ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ԿՈՄՈՒՆԻՍՏԱԿԱՆ ԿՈՒ–ՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ (ԳԿԿ), 1948-ին Գերմա–նիայի արևմտյան գոտիներում ձևավոր–ված կուսակցություն՝ Մ․ Ռայմանի ղեկա–վարությամբ։ 1946-ին Արևելյան Գերմա– նիայում մի կուսակցության՝ Գերմանիա–յի սոցիալիստական միասնական կուսակ–ցության (ԳՍՄԿ) մեջ վերամիավորվեցին կոմկուսակցությունը և ս–դ․ կուսակցու–թյունը։ Արևմտյան Գերմանիայում ս–դ․ աջ լիդերները ձախողեցին կոմկուսակցու–թյան հետ ս–դ․ կուսակցության միավորու–մը։ ԳԿԿ կազմակերպչորեն ձևավորվել է 1948-ի ապրիլի 27-ին, Գերնեի կոնֆերան–սում։ ԳԿԿ պայքար ծավալեց Արևմտյան Գերմանիայի բանվոր դասակարգի և բո–լոր աշխատավորների արմատական շա– հերի պաշտպանության օգտին, հանուն միասնական դեմոկրատական Գերմանիա–յի պահպանման, Արնմտյան Գերմանիա– յում (1949-ի հոկտեմբերից հետո՝ ԳՖՏ–ում) տարվող ռեակցիոն քաղաքականության մերկացման, ԳՖՏ կանցլևր Ադենաուերի կառավարության վերառազմականացման կուրսի դեմ։ ԳԿԿ պայքարում էր նան 1954-ի Փարիզի համաձայնագրի ուՆԱՏՕ–ի մեջ ԳՖՏ մտնելու դեմ։ 1954-ի նոյեմբերին Կառլսրուեում դատ բացվեց ԳԿԿ–ի դեմ և 1956-ին այն արգելվեց։ Տետագա մի քա–նի տարիների ԳՖՏ–ի տարբեր դատարան–ներում հազարավոր պրոցեսներ տեղի ունեցան կոմունիստների դեմ, որոնցից շատերը բանտ նետվեցին։ Նման պայման–ներում ԳԿԿ ընդհատակում շարունակեց իր գործունեությունը՝ մերկացնելով ԳՖՏ կառավարող շրջանների արտակարգ օրենսդրության ռեակցիոն Էությունը և ռևանշիստական քաղաքականությունը, պահանջելով ճանաչել ԳԴՏ գոյությունը և Եվրոպայում գոյություն ունեցող սահ–մանների անձեռնմխելիությունը։ ԳԿԿ մասնակցել է կոմունիստական ու բանվո–րական կուսակցությունների 1957, 1960 և 1969 թթ․ Մոսկվայի խորհրդակցություն–ներին, հավանություն տվել նրանց ըն–դունած փաստաթղթերին։ 1969-ին ԳՖՏ–ում ստեղծվեց լեգալ գեր–մանական կոմունիստական կուսակցու–թյունը։ ԳԿԿ անդամներին իրավունք ընձեռվեց անհատապես մտնելու նորաս–տեղծ կոմկուսի մեջ։ Դա հասցրեց ԳԿԿ–ի լուծարքին, որը ձևականորեն ավարտվեց 1971-ի նոյեմբերին, երբ Մ․ Ռայմանը մտավ այդ կուսակցության մեջ։ ԳԿԿ–ի կենտրոնական օրգանն էր «Ֆրայես Ֆոլկ» («Freies Volk») թերթը և «Վիսսեն ունդ Տատ» («Wissen und Tat») ամսագիրը։
ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՄԻԱՍ–ՆԱԿԱՆ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ (ԳՍՄԿ), ստեղծվել է 1946-ին, Արևելյան Գերմա– նիայում (1949-ից՝ ԳԴՏ), Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցության և Գեր–մանիայի ս–դ․ կուսակցության միավոր– մամբ։ ԳՍՄԿ I համագումարը (1946-ի ապրիլի 21–22) հաստատել է կուսակցու–թյան ծրագրային փաստաթուղթը՝ «ԳՍՄԿ հիմնական սկզբունքները և նպատակնե–րը», ընտրել կենտրոնական վարչություն Վ․ Պիկի և Օ․ Գրոտևոլի նախագահու–թյամբ։ ԳՖՏ ստեղծումից (1949 սեպտեմ–բեր) հետո ԳՍՄԿ վարչությունը կոչ է արել հայրենասեր ուժերին միավորվել Դեմոկրատական Գերմանիայի ազգային ճակատի հետ, պայքարել հանուն դեմո–կրատական անկախ Գերմանիայի։ ԳՍՄԿ գլխավորությամբ Արևելյան Գերմանիայի աշխատավորությունը կատարել է արմա–տական դեմոկրատական վերափոխու–թյուններ՝ 1949-ի հոկտ․ 7-ին ստեղծելով ԳԴՏ։ ԳՍՄԿ III համագումարը (1950-ի հուլիս) հաստատել է ԳԴՏ ժողովրդական տնտեսության 1 հնգամյա պլանի նախա–գիծը։ Արդեն V համագումարում (1956 ի մարտ–ապրիլ) արձանագրվել Է, որ ԳԴՏ–ում ստեղծվել են սոցիալիզմի հիմ–քերը, և խնդիր է դրվել պայքարել սո–ցիալիստական շինարարության առաջ–ընթացի համար։ ԳՍՄԿ VI համագումարը (1963-ի հունվար) ընդունել է սոցիալիզմի
