յհն դը Կաստրռ, «Սիդի պատանեկու–թյունը», Պիհռ Կոռնեյլ, «Սիդ»)։ «ԵՐԳ ՌՈԼԱՆԴԻ ՄԱՍԻՆ» («Chanson de Roland»), ֆրանսիական միջնադարյան դյուցազներգություն (1100–25)։ Տիմքը կոմս Ռոլանդի անձնուրաց սխրագործու–թյունն է։ ՜Սա 778-ին մասնակցել է Կառլոս Մեծի Իսպանիա կատարած արշավանքին ն լեռնցի բասկերի դեմ մղված ճակատա–մարտին։ Ռոլանդը զոհվևլ է ֆրանս․ զորքերի վերջապահ գունդը պաշտպանե–լիս։ Էպոսը համաշխարհային դյուցազ–ներգական գրականության գլուխգործոց–ներից Է, որտեղ հայրենիքի սերը, հավա–տարմության զգացումն ու խիզախության վեհությունն արտահայտված ևն զուսպ, քնարական շնչով և համապարփակ ընդ– հաևրացումևերով։ Այս թեման Վերածննդի դարաշրջանում օգտագործել են Մ․ Բո– յարդոն («Սիրահարված Ռոլանդը», 1486) և Լ․ Արիոստոն («Մոլեգին Ռոլաև– դը», 1532)։ «Երգը» առաջին անգամ տպա–գրվել է Փարիզում, 1837-ին։ Երկ․ Ռոլանդի երգը, Վնտ․, 1925։
ԵՐԳԱՄԱՍ, պարտիա, վոկալ–ան– սամբլային (կամ վոկալ–գործիքային) եր–կի բաղկացուցիչ մասը, որ հատկացված է առանձին ձայնով կամ ձայնախմբով եր–գելու․ օրինակ, սոպրանոյի Ե․ վոկալ կվարտետում, սոպրաևոների Ե․ խմբեր–գում։ Երբեմն Ե․ եև անվանում նաև մեծ աևսամբլի կազմում իևքևուրույև խմբի երգելիքը, օրինակ, երգչախմբի Ե․ Բեթ– հովենի Իններորդ սիմֆոնիայում։ Երա– ժըշտական–դրամատիկական երկերում մեներգիչների Ե․ անվանում են նաև դերի աևուևով․ օրիևակ, Թաթուլի երգամասը Ա․ Սպեևդիարյանի «Ալմաստ» օպերա–յում։
ԵՐԳԱՐԱՆ, երգերի, երգվող բանաստեղ–ծությունների, երբեմն՝ ընդհանրապես բանաստեղծությունների ժողովածու։ Մաս–նավոր իմաստով՝ տարածված երգերի՝1 ժողովրդական լայն խավերին հասցեա–գրվող ձեռագիր կամ տպագիր ժողովա–ծու։ Կան հոգևոր և աշխարևիկ երգերի, ժողովրդակաև և պրոֆեսիոևալ երգերի, մեղեդիներով, առաևց մեղեդիևերի և խա–ռը Ե–ներ։ Պրոֆեսիոնալ Ե–ները կազ– մըվում ևն՝ ըստ երգարվեստի ճյուղերի (հեղափոխական, մասսայական, մանկա–կան նն), ժանրի (քնարական, երգիծա–կան, շարային նն), թեմայի (հայրենիք, քաղաքացիական կամ Տայրենական մևծ պատերազմ նն), նախատեսվող կատարող–ների (ուսանողական, կոմերիտական, զինվորական), բանաստեղծ կամ կոմպո–զիտոր հեղինակի։ ժողովրդական Ե–ները կազմվում են՝ ըստ երգաստեղծության ճյուղերի (գեղջկական, քաղաքային, աշու–ղական նն), ժանրի ստեղծման կամ տա–րածման վայրի, ազգային պատկանելու–թյան նն։ Արնմտյան Եվրոպայում առաջին Ե–ները հանդես են եկել XYI դ․, Ռուսաս–տանում՝ XVII դ․։ Տայկ․ ձեռագիր Ե–ների ակունքները միջնադարյան տաղարան–ներն են, որ պահպանվել են XV դարից, հատկացված՝ գլխավորապես կարդալու և արտասաևելու։ ժող․ ևոտագրված ևր– գարանները լայնորեն տարածվել ևն XIX դ․ նոր ևայկական նոտագրության երնան գալուց հետո։ Տպագիր երգարան– ների հին նմուշներից են՝ «Տաղարան փոքրիկ Պաղտասար Գպրի, ասացևալ զանազան գունով» (1723), նույն հեղինա–կի «Տաղիկներ սիրոյ եւ կարոաանաց» (տպագրվել է 1958-ին), Գ․ Գապասա– քալյանի «Գրքոյկս կոչեցեալ երգարան» (1803), Ղ․ Ալիշանի կազմած «Տայոց երգք ռամկականք» (1852), Գամառ–Քաթիպա– յի «Ազգային երգարան հայոց» (1856, նոտային ևավելվածով), Մ․ Միանսար– յանցի «Քնար հայկական» (1868), Ե․ Տըն– տեսյանի «Նոր երգարան հայոց» (1880), Տ․ Փավւագյանի հրատարակած «Երգա–րան թատերական» (1882), Ա․ Բրուտյանի «Ռամկական մրմունջներ» (1895), Ա․ Մխի– թարյանի «Տաղեր ու խաղեր» (1900), Վ, և Պ» Զարդարյան եղբայրների «Ըն–դարձակ հայկական երգարան» (1909), Տ․ Սարգսյանի «Կիլիկիա» (1921) և այլ Ե–ներ։ Առանձին ճյուղ են կազմում աշուղական ձեռագիր դավթարներն ու տպագիր ժողովածուները, որոնց թվում՝ Սայաթ–Նովայի (1852), «Նոր քնար Տա–յաստանի» ընդհանուր վերնագրի տակ Ռ․ Տեր–Տովհաննիսյանի և Զ․ Մսերյան– ցի հրատարակած՝ Ազբար Ադամի, Շիրի– նի, Նիրանի, Սեյադի «Երկասիրությունք ազգային երգչաց» գրքույկները (1855–– 1859)։ Տայկական ձայնանիշներով ու եվրոպական նոտագրությամբ ևրատա– րակված են՝ Ե․ Երզնկյանի «Զայնագրյտլ ազգային երգարան» (1882), Վ․ և Պ․ Զար– դարյաև եղբայրների «Ձայնագրված հայ–կական երգարան» (1909), Ս․ Դեմուր– յանի «Քնար երգարան» (1907), ինչպես և Սայաթ–Նովայի (1946), Շերամի (1948), Ջիվաևու (1955), Աշոտի (1958), Տավա– սու (1961), Շահեևի (1964) և այլ գուսան–ների Ե–ևերը։ Ե–ի հետ առևչվում եև ժողո– վըրդակաև երգերի գիտակաև բևույթի ժողովածուները՝ Կոմիտաս, «Շար Ակնա ժող․ երգերի», (1895), Ս․ Մելիքյան U Ա․ Տեր–Ղևոևդյաև, «Շիրակի երգեր» (1917), Ս․ Մելիքյաև և Գ․ Գարդաշյան, «Վանա ժողովրդական երգեր» (1927– 1928), Կոմիտաս, «Ազգագրական ժողո–վածու» (հ․ 1–2, 1931–50), Վ․ Սամվել– յան, «Տայ ժող․ երգեր, սովետական շրջան» (1961), Մ, Թումաճան, «Տայրևնի երգ ու բան» (հ․ 1, 1972) նն։ Սովետական տարիներին Ե–ներ են կազմել ու հրատա– րակել նան Ա․ Տոնիկյանը, Մ․ Մազման– յանը, Շ․ Տալյանը, Վ․ Չաքմիշյանը և ուրիշևեր։ Բազմաթիվ երգարաևևեր եև հրատարակվել նաև աիյուռքում («Գան–ձարան հայկական երգերու», 1935–43 ևն)։ Տայկական հին ձեռագիր և տպա–գիր, ինչպես և ժամանակակից Ե–ները ազգային երաժշտության պատմության ուսումնասիրության ևամար կարևոր նշա–նակություն ունեն։ Մ․ Բրուտյան, Մ․ Մուրադյան
ԵՐԳԱՐՎԵՍՏ, վ ոկալ արվեստ, երաժշտական կատարման տեսակ, որ հիմնված է երգչական ձայնին տիրապե–ւոելու վարպետության վրա (աես Երգե–ցողություն)։ Տարբեր ժողովուրդների Ե–ի բնույթում անդրադառնում են ժող․ երա– ժըշտության լադա–ելնէջային ու ռիթմական հատկանիշները։ Ազգային երգեցողության ինքնատիպության գոյացման մեջ կարևոր դեր է կատարում ևաև լեզվի հնչյունային կազմը, որ ներգործում է ձայնարտադրու– թյան վրա։
ԵՐԳԵՀՈՆ (լաա․ organum, < հուն, бруа- vov – գործիք), փողային օդահունչ ստեղ–նավոր երաժշտական գործիք, որն ունի լայն հնչունածավալ, արտահայտչական հարուստ հնարավորություններ։ Կազմված է ընդհանուր պատյանի մեջ տեղադրված տարբեր չափերի Փողերից (Փայտե և մետաղե), օդամուղ համակարգից (օդա–մղիչ սարք և օդատարևեր) և նվագասե– ղաևից, որտեղ բացի ձեռքի (մաևուալ) և ոտքի (պեդալ) ստեղևաշարերից կենտ–րոնացված են ռեգիստրներ միացնող ու անջատող, ստեղնաշարերը միմյանց միացնող լծակների բռնակներ և սարք՝ հևչողությունը ուժեղացնելու և թուլացնե–լու համար։ Ունի ձեռքի 1–5 ստեղնա–շար (յուրաքանչյուրում՝ 48–77 ստեղներ) Տայֆիլհարմոնիայի մեծ դահլիճի (Երևան) երգեհոնը և ոտքի՝ 1 ստեղնաշար (սովորաբար 32 ստեղներից), ռեգիստրների բաժանված մի քանի ևազար փողեր։ Ռեգիստրների քանակը (1–150 և ավելի) կախված է գործիքի մեծությունից, իսկ ամեն մի ռեգիստրի Փողերի քանակը սովորաբար համապատասխանում է ձեռքի ստեղնա–շարի ստեղների քանակին։ Մինչև XIX դ․ վերջը ստեղների և փողերի հաղորդակ–ցումը, նաև մնացած սարքերի աշխա–տանքը իրացվում էր ձգաններով, իսկ օդամղումը՝ Փուքսերով (մեխանիկական Ե․)։ XX դ․ ստեղծվեցին պնևմատիկ և էլեկտրապնևմատիկ կառուցվածքներով Ե–ներ, ապա՝ Էլեկտրակաև Ե–ներ։ Տա– յասաանում առաջին Ե․ տեղադրվել է 1969-ին Երևաևում՝ Կոմպոզիտորևերի տան դահլիճում, ապա 1971-ին՝ Տայ– ֆիլհարմոնիայի մեծ դահլիճում։ Վ․ Սւոամբուցյան
ԵՐԳԵՀՈՆԻ ԿԵՏ» (գերմ, Orgelpunkt), երաժշտական բազմաձայն հյուսվածքում շարունակաբար պահվող (կամ կրկնվող) գերազանցապես ստորին ձայնը, որի ֆոնի վրա հնչում են ինքնուրույն մեղե–դիներ կամ փոՓոխվող համահնչյուններ։ Դասական երաժշաությաև մեջ կիրառվել են լադի I՝ տոնիկային և Vs դոմինանտա– յին աստիճանի, երբեմն էլ կրկնակի (I և V աստիճանների․) «Ե․ կ․»-եր, որոնցից առաջինն ու վերջինը հանգիստ վիճակ, իսկ երկրորդը լարվածություն արտահայ–տող միջոց Է։ Նոր երաժշտության մեջ
