Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/557

վորում։ Մոսկվայի, Լենինգրադի, Կիևի, Մինսկի, Բաքվի, Թբիլիսիի և այլ քաղաք–ների ձեռնարկություններն անմիջական օգ–նություն են ցույց տվել Ե–ի գործարանների ու ֆաբրիկաների կառուցմանը, արտա–դրության նոր ճյուղերի հիմնադրմանը։ 1976-ին Ե–ի ավելի քան 100 տեսակի ապ–րանք է արտահանվել 70 արտասահման–յան երկիր։ Ե–ի տնտեսական և կուլտուրական զար–գացմանը զուգընթաց աճել, ամրապնդվել է նրա կուսակցական կազմակերպությու–նը՝ ՏԿԿ առաջավոր ջոկատը։ Առ 1–ը հունվարի 1976-ի այն իր շարքերում ուներ 1530 սկզբնական կազմակերպություն, 56359 անդամ, 2034 անդամության թեկ–նածու։ ՏԼԿԵՄ Ե–ի կազմակերպության շարքերում կար 130 հզ․ անդամ։ Ե–ի բազմադարյան պատմության մեջ, այսպիսով, առավել նշանակալից, բովան–դակությամբ աննախադեպ ևարուստ է նորագույն շրջանը, որն սկսվեց նրա Տայ–կական ԱՍՏ մայրաքաղաք դառնալով։ Այդ շրջանում է, որ Ե–ում ստեղծվեցին նյութական ու հոգնոր մշակույթի այնպի–սի կոթողներ, որոնք բնորոշ ևն սոցիալ– տնտեսական ու գիտատեխնիկական վե–րափոխություններով հարուստ արդի դա–րաշրջանին։ Ա․ Սիմոն յան IV․ Տնտեսական ակնարկ Արդյունաբերությունը։ Ե․ ՍՍՏՄ արդ․ խոշոր կենտրոննևրից Է։ 1975-ին Ե–ում գործում էր խոշոր ու միջին կարողության 200 արդ․ ձեռնարկություն, ն կենտրոնաց–ված էր ՏՍՍՏ ժողտնտեսության մեջ զբաղված բանվոր–ծառայողների 42,7% –ը։ Ե․ տալիս էր արդյունաբերության համա–խառն արտադրանքի 54,7% –ը։ 1975-ին, 1913-ի համեմատ, արդ․ արտադրանքի ծավալն աճել է 778 անգամ։ Ցուրաքան– չյուր 2 օրում Ե–ի արդյունաբերությունը թողարկում է ավելի շատ արտադրանք, քան նախասովետական Տայաստանի ամ–բողջ արդյունաբերությունը՝ 1913-ին։ Ար–դյունաբերության կառուցվածքում տեղի ևն ունեցևլ արմատական որակական տե–ղաշարժեր․ արագ տեմպերով են զարգա–ցել հատկապես գիտա–տեխ․ առաջընթացն ապահովող ճյուղերը՝ քիմ․ արդյունաբե–րությունը, հաստոցաշինությունը, սար–քաշինությունը, ռադիոէլեկտրոնիկան (տես Աղյուսակ 2)։ Եթե 1940-ին արդյու–նաբերության համախառն արտադրանքի 80,4% –ը բաժին էր ընկնում թեթև և սևնդի արդյունաբերությանը և միայն 1,9%-ը՝ մեքենաշինությանն ու մետաղամշակմա–նը, ապա 1975-ին՝ համապատասխանա–բար 38,2 և 30,9%-ը։ Արդյուևաբերության առաջատար ճյուղը մեքենաշինությունն ու մետաղամշակումն է, որը տալիս է ՏՍՍՏ այդ ճյուղի համախառն արտադրանքի 4/5 մասը, շուրջ 250 արտադրատեսակ, դազգահ, խառատային հաստոց, ավտո–մեքենա և պահեստամաս, պոմպ, հիդրո– տուրբին, գեներատոր, շարժական էլեկ– տըրակայան, էլեկտրաապարատ, ԷՏՄ, ժամացույց, էլեկտրալամպ են։ Ե–ում կենտրոնացված է ևանրապետության մե–քենաշինական և մետաղամշակման ձեռ–նարկությունների գերակշռող մասը (76)․ «Տայէլևկտրամեքենա», «Տայէլեկտրա– լույս», «Սևաևի», «Տայէլեկտրաշարժիչ», «Տայէլեկտրաապարատ», «էլեկտրա–սարք», «Տայքիմմեքենա», հաստոցաշի–նական արտադրական միավորման ձեռ–նարկությունները, ավտոմոբիլային (ԵրԱԶ), կաբելի, «Ալմաստ», ավտոբեռ–նիչների գործարանները։ ճյուղում առա–ջատար դեր են խաղում էլեկտրատեխ․ արդյունաբերությունը (տալիս է համա–խառն արտադրանքի 40,2%-ը), ինչպես և հաստոցաշիևությունը, սարքաշինու–թյունն ու գործիքաշինությունը։ Արագ են զարգանում էլեկտրոնիկան, ռադիոէլեկ– տրոնիկան, կապի միջոցների արտադրու–թյունը։ Քաղաքի արդյունաբերության մեջ բարձր է քիմ․ և ևավթաքիմ․ արդյու–նաբերության տեսակարար կշիռը (14,8%)։ Իաշորագույն ձեռնարկություններն են «Նաիրիտ» արտադրական միավորումը և «Պոլիվինիլացետատ» գործարանը։ Թո–ղարկում է նաիրիտներ, սինթետիկ կաու–չուկ, տեխ․ քլորբենզոլ, չոր սառույց, աղաթթու, վինիլացետատ, էմուլսիա, քա–ցախաթթու, ներկեր, լաքեր։ Տնագույն և ամեևազարգացած ճյուղերից է թեթև արդյուևաբերություևը, որը տալիս է Ե–ի արդյունաբերության համախառն արտա–դրանքի մոտ 1/5 մասը, ընդգրկում շուրջ 40 ձեռնարկություն, մետաքսի կոմբինա–տը, Մյասնիկյանի անվ․ տրիկոտաժի միավորումը, մահուդի ֆաբրիկան, կարի «Գարուն» և Կ․ Ցետկինի անվ․ միավո–րումները, «Տայգորգ» ֆիրման, կոշիկի «Մասիս» արտադրական միավորումը։ Բարձր տեմպերով են զարգանում տեքս–տիլ և կոշիկի արդյուևաբերություևը։ Քա–ղաքի արդյուևաբերության մեջ իր տեսա–կարար կշռով երրորդը սևևդի արդյունա–բերությունն է։ Տեղական հումքի մշակ–ման բազայի վրա ևատկապես զարգացել է կոնյակի, սպիրտի, գինու, ծխախոտի, մսի, բանջարեղենի պահածոների արտա–դրությունը։ իյոշորագույն ձեռնարկու–թյուններից են գինու, ծխախոտի, մսի, ձեթ–օճառի կոմբինատները, շամպայն գի–նիների գործարանը, կոնյակի արտադրա–կան միավորումը։ Ետպատերազմյան տա–րիներին մեծ առաջընթաց է ապրել շինա– նյութերի արդյունաբերությունը։ 1975-ին հաշվվում էր շուրջ 20 ձեռնարկություն, որոնք քաղաքի տարածքում և մերձակա գոտում գտնվող հանքանյութերի բազայի վրա թողարկում էին շինարարական բազ–մատեսակ արտադրանք։ Արդյունաբերու–թյան ճյուղերից են նաև էլեկտրաէներգե– տիկան (տալիս է համախառն արտադրան–քի 2% –ը), անտառային, փայտամշակման և թաղանթանյութի–թղթի (1,9%–ը), պո–լիգրաֆ արդյունաբերությունը։ Զգալի տեղ է գրավում ոսկերչությունը, երաժըշ– տական գործիքների և հուշաևվերևերի արտադրություևը, արհեստագործությու– ևը, զարգանում է բնակչության սպասարկ–ման ծառայությունների ոլորտը։ Գ, Ավագյան, Ց․ ՄահաեսյաԱ Տրանսպորտը U կապը։ Եթե 1920– 1930-ական թթ․ Ե–ի տրանսպորտի զար–գացումը կապված էր միայն երկաթոլրա– յինի հետ, ապա հետագայում առաջ եկան նոր, ժամանակակից տեսակներ՝ ավտո–մոբիլային, տրոլեյբուսային, օդային և խողովակամուղ։ 1960-ի համեմատ 1974-իև երկաթուղով կարևորագույն բեռների առաքման ու ստացման ծավալը աճեց 1,9, ուղևորա– փոխադրմանը՝ 2,4 աևգամ։ Ե․ երկաթու–ղով միացված է Սևանի, Ղափանի, Թբ ի - լիսիի, Բաքվի հետ։ 1967-ին լրիվ էլեկտրի–ֆիկացվեց Երևան–Թբիլիսի երկաթգի–ծը, և այժմ գնացքները Բալթիկայի ափե–րից մինչև Սևաևա լիճ (3600 կմ) շարժ–վում են էլեկտրաքարշով։ Վեց ավտոմո–բիլային ճանապարհներ Ե․ միացնում են ՏՍՍՏ բոլոր շրջանների, հարնան հան–րապետությունների և խոշոր քաղաքների հետ (Կիրովաբադ, Բաքու, Թբիլիսի, Կիսլովոդսկ, Գրոզևի ևև)։ Բեռևերի և ուղևորների փոխադրման ընդհանուր ծա–վալի մեջ ավտոմոբիլային տրանսպորտի բաժինն անհամեմատ աճել է։ Առաջընթաց է ապրել օդային տրասնպորտը։ Եթե 1960-ին բեռնաշրջանառությունը կազմել է 6 մլն ւո/կԱ, ուղնորաշրջանառությունը՝ 122 հզ․ ուղևոր ապա 1975-ին համա–պատասխանաբար՝ 24,4 և 1089։ Ե․ ունի Ա ղ յ ու ս ա կ 2․ Ե–ի արդյունաբերության համախառն արտա–դրանքի աճն ըստ ճյ ու ղերի (1940-ի համեմատ, անգամ) 1950 | 1960 | 1970 ( 1975 Ամբողջ արդյունաբերությունը 3․2 13,0 31,0 43,2 Այդ թվում' էլեկտրաէներգիայի արտադրություն 2,5 4․1 15,9 13,9 Մեքենաշինություն և մետաղամշակում 14 105,0 360,0 598,9 Անտառափայաամշակման 2,4 9,0 15,7 21,9 Շինանյութերի 3,5 21,0 67,0 78,1 Ապակու, ճենապակու, հախճապակու 1,9 17,0 35,0 55,0 Թեթև 2,8 5,8 15,3 19,4 Սննդի 1,6 3,5 5,7 7,6 Աղյուո ակ 3․ Ե–ի երկաթ ուղային տրանսպորտի շրջանառու– Չտփի միավոր 1960 1965 1970 1976 Կարնորագույն բեռների առաքում Կարնորագույն բեռների ստացում Ուղնոր ափոխադրում Այդ թվում՝ մերձքաղաքային հզ․ ա հզ․ ա հզ․ մարդ հզ․ մարդ 951,5 3424,6 376,7 92,0 1173,8 4054,7 470,1 152,3 1499,4 5061,9 948,9 482,2 1847,9 5122․1 923,2 277,7