Երնանի ռուսաց և օտար լեզուների մանկա–վարժական ինստիտուտ, անգլերևն լեզվի կաբինետում մոնյանը, Գ․ Անդրիասյանը, Ռ․ Սամ– սոնովը, Ռ․ Մանուչարյանը, Լ․ Սամվել– յանը, Մ․ Արզումանյանը ն ուրիշներ։ Դասախոսների գիտահետազուոական աշխատանքներում զգալի տեղ են գրավում Վ․ 6ա․ Բրյուսովի գրական ժառանգու–թյան ուսումնասիրությունը (տես Բրյու– սովյան ընթերցումներ), ռուսաց լեզվի ու գրականության ն օտար լեզուների դասա–վանդման մեթոդիկայի, ուսուցման տեխ․ մեթոդների կիրառման, մանկավարժու–թյան և հոգեբանության հարցերը։ Ստեղծ–վել եև դպրոցական մի շարք դասագրքեր, բառարաններ (օտար լեզունևրից հայե–րեն ն հայերենից՝ օտար լեզուներ)։ Ինստ– ում գործում են ուսանողական գիտական ընկերությունը, ինտերնացիոնալ բարե–կամության ակումբը, երաժշտական ն դրամատիկական ինքնագործ խմբակներ։ Յա․ Մռավյան
ԵՐԵՎԱՆԻ «ՍԵՎԱՆԻ» ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ
ՄԻԱՎՈՐՈՒՄ, սարքաշինության, ավտո–մատացման միջոցների ն կառավարման համակարգերի ձեռնարկությունների հա–մախումբ։ Ստեղծվել է 1976-ին։ Ներառում է Երնա–նի ժամացույցի (ևրկու մասնաճյուղով՝ Թալինի շրջանի Մաստարա, Անիի շրջա–նի Սառնաղբյուր գյուղերում) ն Երևանի գեղարվեստական ժամացույցների գոր– ծարանևերը (տես Գեղարվեստական ժա–մացույցների, գործարան Երնանի)։ Երնանի ժամացույցի գոր–ծարանը հիմնադրվել է 1943-ին։ Ունի մամլման, ավտոմատ գալվանապատման, մեխանիկական, հավաքման (2) ն այլ արտադրամասեր։ Թողարկում է ձնավոր զարթուցիչներ և էլևկտրոնային–մեխա– նիկակաև ժամացույցներ։ 1945-ին ար– տադրևլ է 13,6 հզ․, 1975-ին՝ 4 մլն 105 հզ․ ժամացույց։ Արտադրանքն իրացվում է ՍՍՏՄ–ում (մոտ 4,2 հզ․ հասցեով), առաքվում աշխարհի 63 երկիր (ԳՖՏ, Անգլիա, Ֆրանսիա, Կուբա, ԳԴՏ, Չե– խոսլովակիա, Տունգարիա նն)։ 1954-ից գործարանի արտադրանքը ներկայաց–վում է միութենական ն միջազգային ցու–ցահանդեսների ն տոնավաճառների (ՍՍՏՄ ԺՏՆՑ, Զագրեբ, Լայպցիգ, Վարշավա, Տոկիո, Մոնրեալ, Կահիրե նն)։ Սոցիա–լիստական աշխատանքի հերոս Մ․ Ավե– տիսյանի ստեղծած ժամացույցի վռաններ արտադրող հաստոցը բարձր արտադրո–ղականության համար (նախկինի համեմա– տությամբ 16 անգամ ավել) ԱՍՏՄ ԺՏՆՑ–ում շահել է արծաթե, իսկ գլխավոր կոնստրուկտոր Զ․ Դալլաքյանի և ինժե– ներ Լ․ Աբրաևամյանի ձնավորած ժամա–ցույցները՝ բրոնզե մեդալ։ Ձեռք բերած բարձր ցուցանիշների համար ՍՍՏՄ շքանշաններով և մեդալևերով պարգևա–տրվել է շուրջ 260 մարդ, որոնցից բանվո–րուհիներ Գ․ Պարսամյանը ն Ռ․ Նիկո– ղոսյանը* Լենինի շքանշանով։ Մաստարայի մասնաճյուղը հիմ–նադրվել է 1968-ին։ Տիմնադրման տարի–ներին համապատասխանաբար արտա–դրվել է 81,2 և 276,6, իսկ 1975-ին՝ 947,6 ն 628,1 հզ․ ժամացույց։ X հնգամյակում նախատեսվում է միավորման ձեռնարկու–թյուններում տեղադրել հոսքային նոր գծեր, մեքենայացման ն ավտոմատացման 5 համալիրներ։
ԵՐԵՎԱՆԻ ՍՈՏԻԱԼ–ԴԵՄՈԿՐԱՏԱԿԱՆ
ԲՈԼՇԵՎԻԿՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ 1920–1921, ՌԱԴԲԿ ջոկատը Երնանում։ Առաջին ս–դ․ լենինյան իսկրայական խըմ– բակը ձնավորվել է 1901-ի վերջերին։ Այնուհետն խմբակներ են ստեղծվել Աա– րաջնի կոնյակի գործարանում, երկաթու–ղային կայարանում, արական ն իգական գիմնազիաներում, թեմական դպրոցում, փոստ–հեռագրական գրասենյակում։ Նրանք կապ են հաստատել Բաքվի և Թիֆլիսի կազմակերպությունների և կո–միտեների հետ։ 1903-ին ժննից «Իսկրա»-ի 28–37 համարների տասնյակ օրինակներ ուղարկվել են Երնան։ Երնանի խմբակնե–րին օգնում էիև «Տա; սոցիաւ–ղեմոկրատ– ների միությունը» և <Պր ոչետարիատ» թերթը։ ՌՍԴԲԿ II համագումարից հետո (1903–04-իև) Տայաստանի ս–դ․ խմբակ–ները ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միութենա–կան կոմիտեի օժանդակությամբ կանգնե–ցին բոլշնիկյան դիրքերում։ 1904-ի ամ–ռանը Տայաստանում, Ս․ Գ․ Շահումյա– նը մեծ օգնություն է ցույց տվել Երնանի կուսկազմակերպությանը։ 1905-ի մայիսի 12-ին նրա ղեկավարությամբ տեղի ունե–ցավ ս–դ․ խմբակների ժողով, որը Ե․ ս–դ․ բ․ կ–յան և նրա քաղաքային կոմիտեի հիմքն է դրել։ ՌՍԴԲԿ Երնանի կազմա–կերպությունը 1906-ին Ս․ Շահումյանին ընտրեց IV (միավորիչ), իսկ 1907-ին Գ․ Սոկոլովսկուն՝ V (Լոնդոնի) համագու–մարների պատգամավոր։ Ռուսական առա–ջին հեղափոխության տարիներին կազ–մակերպության գործունեության ոլորտը ավելի է ընդարձակվել, նա դուրս է եկել համառուսական քաղաքական ասպարեզ։ Երնանի բոլշնիկների ակտիվ մասնակ–ցությամբ են տեղի ունեցել Տայաստա–նի բոլշնիկյան կազմակերպությունների 1919-ի սեպտեմբերյան խորհրդակցությու–նը, 1920-ի հունվարյան կոնֆերանսը, ձեռնարկվել միջոցառումներ, որոնք նպաստել են ՏԿԿ հիմնադրմանը։ Նրա օգնությամբ 1919-ին ձևավորվել է <Սպար– տակ» երիտասարդական կազմակերպու–թյունը։ 1920-ի ապրիլից սկսած Երնանի բոլշնիկյան կազմակերպությունը, Տայաս– աանի կոմիտեի (Արմենկոմ) ղեկավա–րությամբ, իր տպագիր օրգաններով՝ «Կո– մունիստ» ն «Գյուղացու ձայն» (1920), սատարել է Տայաստանի կուսակցական կազմակերպությունների միավորմանը, նրանց աշխատանքի կոորդինացմանը։ Այն ղեկավար դեր է կատարել 1920-ին՝ Մայիսյան ապստամբության կազմակերպ– մաև և նոյեմբերին՝ Տայաստանում սո–վետական կարգերի հաստատման գոր–ծում։ Գրկ․ Մռավյան Ա․է Տողվածներ և ճառեր, Ե․, 1961։ Տին բոլշնիկների հիշողու–թյուններ, գիրք 1, Ե․, 1958։ Բարսեղյան lu․ Տ․, Տայաստանի կոմունիստական պար–տիայի կազմավորումը, Ե․, 1965։ Տայաստանի կոմունիստական կուսակցության պատմու–թյան ուրվագծեր, Ե․, 1967։ Ի․ Բարսեղյան
ԵՐԵՎԱՆԻ ՏԻԿՆԻԿԱՅԻՆ ԹԱՏՐՈՆ պ ե– տական, Տ․ Թումանյանի ան–վան, կազմակերպվել է մանուկների համար, 1935-ին։ Տիմնադիր կազմը՝ Վ․ Մտեփանյան (դիրեկտոր), Ս․ Բեջան– յան (ռեժիսոր), Գ․ Առաքելյան (նկարիչ), Մ․ Դուրգարյան (մանկավարժ), դերասան–ներ՝ Խ․ Զաքարյան, Ա․ Մխիթարյան, Ա․ Արաբյան, Պ․ Բորոյան և ուրիշևեր։ Առաջիև ներկայացումը եղել է Ս․ Մարշակի «Չարաճճի Պետիկը»։ Բեմադրվել են՝ Տ․ Թումանյանի «Չախ–չախ թագավորը», «Շունն ու կատուն», «Տերն ու ծառան», Ա․ Պ․ Չեխովի «Կաշտանկա»-ն, Գրիմ եղբայրների «Ակամա երաժիշտներ»-ը, Ղ․ Աղայանի «Եղեգնուհի»-ն։ 1938-ից թատրոնը կրում է Տ․ Թումանյանի անու–նը։ 1939–44-ին ունեցել է ևաև ռուսական բաժին։ Ե․ տ․ թ–ում բեմադրություններ են տվել՝ Լ․ Քալանթարը, Տ․ Շամիրխանյա– նը, Գ․ Ւ»աժակյանը, Գ․Մուշեղյաևը (գեղ․ ղեկավար, 1946–51), Տ․ Գյոզալյանը։ 1951–57-ին Ե․ տ․ թ․ գործել է Տայֆիլ– հարմոնիային կից, 1957-ից՝ կրկին ինք–նուրույն (գլխավոր ռեժիսոր՝ Ե․Մանար– յան, 1957–59)։ 1950–70-ական թթ․ բե–մադրություններից են՝ Վ․ Վարդանյանի «Չարաբաստիկ) կապոց»-ը, Ե․ Մանար– յանի «Գոնգաև ն ջութակը», Լ․ Գարու– բինի «Պաշկայի պոչը», Դ․ Դեմիրճյաևի «Քաջ Նազար»-ը, Սև Շահինյանի «Արա– Տեսարան Ե․ Մանարյանի «Գոնզան ն ջութա–կը» ներկայացումից (1958) գիլ, բարով եկար»-ը, Տ․ Անդերսենի «Ոս–կուց և մարգարսփց թաևկ»-ը։
ԵՐԵՎԱՆԻ ՏՊԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ, առաջին տպարանը հիմնել է Զ․ Տակոբյանցը 1876-ին։ Տեաագայում նրան ընկերակցել է Է․ Տեր–Գրիգորյանը։ 1880-ին ապարանը անցել է վերջինիս և գործել միևչև 1910- ական թթ․։ 1-ին հրատարակությունը Է․ Տեր–Գրիգորյանի «Թռչնիկ» (1876) բա–նաստեղծությունների ժողովածուն էր*․ Տպագրվել են նան նույն հեղինակի ինք–
