Երևանի հրատարակու–թյուններից նուրույն և թարգմանական շուրջ երեք տասնյակ կատակերգությունները, վո– դեիլները, հրապարակախոսական գոր–ծերը, Խ․ Ստեփանեի «Տայկական աշ– խարհ»-ի վերջին համարը (1879), Երևանի առաջին պարբերական ՝ «Պսակ>–ի, 1880-ի համարները, «Երևանի, հայտարարություն–ներ երգիծաթերթը։ 1881-ին Վ․ Պա– պաջանյանը հիմնել է երկրորդ ապարանը, ուր, բացի «Պսակ»-ից, տպագրել է Լ․ Տիգ– րանյանի «Առողջապահական թերթ>-ւ։ Մինչև դարավերջ բացվել են նաև Ս․ Գու– լամիրյաևցի և Թ․ էդելունսի տպարաննե–րը։ Երևաևում տպագրությաև հևտագա աշխուժացումը կապված է 1905-ի հեղա–փոխության հետ, երբ տարբեր կուսակցու–թյուններ, խմբավորումներ, ընկերություն–ներ ստեղծեցին իրենց տպարաններն ու հրատարակչական մարմինները։ 1907– 1920-ին ավելի քան մեկ տասնյակ տպա–րաններից ամենախոշորներն էին«Լույս»-ը, «Կուլտուրա»-ն, «Ուրարտիա»-ն, որոնք տպագրել են 30 անուն թերթ ու ամսագիր, հասարակական, գրական, գյուղատնտ․, բժշկական, մանկավարժական գրքեր ու գրքույկներ։ Ե․ տ–յան վերելքը սկսվել է սովետական իշխանության օրոք։ ՏՍՍՏ կառավարում թյաԿ դեկրետով 1920-ի դեկա․ 20-ին տպարանները պետականացվեցին ու հանձնվեցին Լուսժողկոմատի տնօրինու–թյանը։ 1921-ին հիմնադրվեց Տայաստա–նի պետական հրատարակչությունը (Տայ– պետհրատ)։ Տետագայում տպարաններն անցան ՏՍՍՏ ժողտնտխորհի պոլի– գրաֆտրեստի, ապա Մինիստրների սո–վետին կից4 պոլիգրաֆտրեստի արդյու–նաբերության ու հրատարակչությունների և պոլիգրաֆարտադրության գլխավոր վարչության ենթակայությանը*․ 1964-ին կազմակերպվեց ՏՍՍՏ Մինիստրների սովետի մամուլի պետական կոմիտեն՝ Տրատարակչությունների, պոլիգրաֆիա–յի և գրքի առևտրի գործերի պետական կոմիտե, որին անցավ տպագրական հրա–տարակչական գործի ղեկավարությունը; Պոլիգրաֆիական խոշոր ձեռնարկու–թյուններ Տակոբ Մեղապարտի անվան պոլիգրաֆկոմբինատը և մյուս տպարան–ները, որոնք տպագրում ևն ՏՍՍՏ–ում լույս տեսնող գրքերն ու ամսագրերը, հագեցված են ժամանակակից մեքենա– սարքավորումներով։ Պոլիգրաֆկոմբի– նատի մևկ օրվա տպագրական կարո–ղությունը 350 հզ․ տպածո թևրթ է։ Պո– լիգրաֆկոմբինատում է տպագրվում Տայ– կական սովետական հանրագիտարանը։ Շատ գրքերի տպաքանակը 30–50 հզ․ Է, իսկ պարբևրականներինը՝ մինչև 100 հզ․։ ՏԿԿ Կեևակոմի հրատա–րակչության մասնագիտացված տպարա–նում են տպագրվում Երևանում լույս տեսնող գրեթե բոլոր լրագրերն ու շուրջ 10 ամսագիր, «Правда», «Известия», «Комсомольская правда» թերթերի՝ ՏՍՍՏ–ում տարածվող տպաքանակը։ ՏՍՍՏ Մինիստրների սովետի և Երե– վաևի քաղաքային սովետի տպարաննե–րում գերազանցապես տպագրվում են գերատեսչական բնույթի գրականություն, բլանկներ, հայտարարություններ, աֆիշ– ներ։ ՏՍՍՏ ԳԱ տպարանը տարեկան տպագրում է 180 անուն գիրք՝ 300 հզ․ ընդհանուր տպաքանակով, Երևանի պե–տական համալսարանի տպարանը՝ շուրջ 60–70 անուն գիտական, գրական–բա– նասիրական ուսումնասիրություններ, ուսումնական ձեռնարկներ, ծրագրեր, պարբերականներ։ Իրենց տպարաններն ունևն նաև Երևանի որոշ բարձրագույն ուս․ հաստատություններ, մի շարք ֆաբ– րիկա–գործարանային ձեռնարկություն–ներ։ Ներկայումս Երևանում գործում են 20-ից ավելի խոշոր ու միշին կարողու–թյան ապարաններ։ Գրկ* Թ և ո դ ի կ , Տիպ ու տառ, ԿՊ* 1912։ Լ և ո և յ ա ն Գ․, Տայ գիրքը և տպա–գրության արվեստը, Ե„ 1958։ Հրատարակ–չական գործը Սովետական Տայաստանում, Ե․, 1972։ Печать СССР за 50 лет․ Статисти–ческие очерки, М․, 1967․
ԵՐԵՎԱՆԻ ՈՒՍՈԻ5ՉԱԿԱՆ ՍԵՄԻՆԱ–ՐԻԱ, մանկավարժական ուսումնական հաստատություն, որն ուսուցիչներ Էր պատրաստում տարրական դպրոցների համար։ Տիմնադրվել է 1881-ին (այժմյան Երևանի ժող․ տնտեսության ինստ–ի շեն–քում, Աբովյան փողոց), եռամյա դասընթա–ցով։ Սևմինարիային կից գործել են նա–խապատրաստական բաժին, տարրական դպրոց (ուր սաներն անց են կացրևլ իրենց մանկավարժական պրակտիկան) և Երե– վաևի առաջիև օդերնութաբաևակաև կա–յանը (1883)։ Դասավանդվել են ևին սլա–վոներեն, ռուսաց լևզու, մաթեմատիկա, երկրաչափություն, թվաբանություն, պատ–մություն, աշխարհագրություն, բնագի–տություն, գծագրություն, մանկավարժու–թյուն, դասավանդման մեթոդիկա, գյու–ղատնտեսություն, երաժշտություն, մարմ–նամարզություն։ Աշակերտները (հայեր, ռուսնևր, ադրբեջանցիներ և այլ ազգու– թյան երեխաներ) հմտանում էին նաև արհեստների մեջ։ Տիմնական ծրագրից բացի սովորել են մայրենի լեզուն և կրոևը։ 1881՛–95-իև սեմինարիան ունեցել է 123 շրջանավարտ (67 հայ, 25 ադրբեջանցի, 10 վրացի, 8 ռուս, 13 այլազգի)։ Ե․ ու․ ս–ում դասավանդել են հայ, ռուս, ուկրաի–նացի, ադրբեջանցի, առաջավոր ման–կավարժներ (Վ․ Դևրիցկի, Ս․ Սուսնովս– կի, Ս․ Բեկնազարյան, Ա․ Մելիքյան)։ Սո–վորել են Գ․ Աղաջանյանը, Տ․ Սարու– խանյանը, Շ․ Ամիրխանյանը և ուրիշներ։ 1915-ին սեմինարիայի շենքը զբաղեցրել է կայազորը, իսկ ուս․ հաստատությունը տեղափոխվել է Արմավիր և հետագայում վերածվել ուսուցչական եռամյա դասըն–թացի։ Գրկա Տակոբյան Թ․ fa․, Երևանի պատմությունը (1879–1917 թթ․), Ե․, 1963։
ԵՐԵՎԱՆԻ ՕՐԹՈՊԵԴԻԱՅԻ ԵՎ ՏՐԱՎՄԱ–
ՏՈԼՈԳԻԱՅԻ ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԻՆՍ–ՏԻՏՈՒՏ Ք․ Պեարոսյանի ան–վան, հիմնվել է 1945-ի օգոստոսին (մին–չև 1959-ը անվանվել է Երևաևի օրթոպե–դիայի և վերականգնողական վիրաբուժու–թյան ինստիտուտ)։ Կազմակերպման գոր–ծում կարնոր դեր են խաղացել Ք․ Պետ– րոսյանը, Ս․ ՝Հովհաննիսյանը, f*․ Իսա– հակյանը, Ս․ Մուշեղյանը, Տ․ Աստվածա– տուրյանը, Ա․ Թոխյանը, Լև Ռախմանը, Ս․ Պետրոսյանը։ Առաջին տարիներին հիմնական խնդիրն է եղել պատերազմի հաշմանդամների հաշվառումը և ստացիո–նար բուժման կազմակերպումը։ Տետա– զայում ստեղծվել են տրավմատոլոգիա– կան, մեծահասակների օրթոպեդիական, նյարդա–վիրաբուժության, ծնոտ–դիմային վիրաբուժության բաժանմունքներ, ավելի ուշ վերջին երկուսը առանձնացվել են որպես Երևաևի բժշկական ինստ–ի ինք–նուրույն կլինիկաներ։ 1975-ին գործում Էին 6 լաբորատորիա, բուժական ֆիզկուլ–տուրայի, ֆիզիոթերապիայի կաբինետ–ներ, ռենտգենյան և վւորձառական բա– ժանմունքներ։ Ուսումնասիրվում են ոսկ–րերի փակ ու բաց կոտրվածքների, կենտ–րոնական ու ծայրամասային նյարդային համակարգի վնասվածքների, երեխանե–րի և մեծահասակների բնածին ու ձեռք–բերովի ձևախախտումների (դեֆորմա– ցիա), պոլիոմիելիտի մնացորդային երե–վույթների, արթրոզների բուժման և կաևխ– արգելման հարցերը, մշակվում հյուսվածք–ների վերականգնման, պատվաստման ն պաևածոյացման նոր մեթոդներ։ 1945– 1975-ին բուժվել են ավելի քան 86 հզ․,
