շրջանում օրվա աևողությունը 12 ժ ավե–լի է։ Նշված բույսերը սովորաբար ծաղ–կում են ամռան ամիսներին, երբ բնական լույսի աևողություևը հասևում է առավե– լագույևի։ Ե․ բ–ի զգայունությունը եր–կար օրվա նկատմամբ տարբևր Է։ Որոշ Ե․ բ․ ծաղկում են 5–10, մյուսները՝ 50– 60 և ավելի երկար օրերում։ Ծաղկաբուծու–թյան մեջ աարբևր մեթոդներով կանոնա–վորվում են Ե․ բ–ի ծաղկման ժամկետները։
ԵՐԿԲԱՐԲԱՌ, մեկ վանկի սահմաննե–րում երկու ձայնավորի (կամ ձայնավորի ու ձայնորդի) զուգակցումը արտասանա–կան սերտ միասնությամբ, զուգակցվող տարրերից մևկի վանկարար հատկու–թյան պահպանումով։ Կա անգլերենում, ֆրանսերենում, եղել է հնդեվրոպական նախալեզվում, սանսկրիտում, գրաբարում ևև։ ժամաևակակից արևելահայ գրակաև լեզուև Ե–ևեր չունի։ Ըստ վաևկարար տար–րի դիրքի, գրաբարում տարբերում եև բարձրացող և իջևող Ե–ներ։ Բարձրացող Ե–ների վանկարար տարրը հաջորդում է ոչ վանկարարին, օրինակ, եա (մատեան), ուա (տուաւ, հեղուաք) են, իջնող Ե–ների վանկարար տարրը նախորդում է ոչ վան–կարարին, օրինակ, իէ (ալիւր), աւ (աւր)։ Գրաբարի բարձրացող երկբարբառներն են՝ եա, ուա, ուե, ուի, իջնող երկբար–բառներն են՝ այ,ոյ, աւ, եւ, իւ։ Ե–ներից առանձնացվում են երկբարբառակերպնե– րը (դիֆթոնգոիդները), որտեղ ոչ վան–կարար տարրը ներկայանում է իբրն հա–զիվ ընկալելի, կարճ (թույլ) հնչյուն (գրա–բարյան Է–ն [e1])։ ժամանակակից գրա–կան հայերենում գրաբարի Ե–նևրը վեր–ածվել ևն երկհնչյունների (լոյս> լույս, մատեան> մատյան j կամ դարձել են պարզ հնչյուններ (աւր>օր, իւր>իր, սեաւ>սե)։ Տես նաև Եռաբարբառ։ Տ, Պեարոսյան
ԵՐԿԲԵԿՈՒՄ, կրկնակի ճառա–գայթաբեկում, անիզոտրոպ մի–ջավայրով անցնելիս լուսային ճառագայ–թի տրոհումը երկու բաղադրիչի։ Այդ ՞մի–ջավայրի բեկման, ցուցիչը կախված է լուսային ալիքի էլեկտրական վեկտորի (E) ուղղությունից։ Դա է պատճառը, որ Ե–ից առաջացած երկու ճառագայթներն ունեն E-ի տատանման տարբեր կողմնո–րոշումներ (բևեռացած են փոխուղղահա– յաց հարթություններում) և տարածման տարբեր արագություևևեր։ Միառաևցք բյուրեղևերում ճառագայթներից մեկի Երկբեկումը միառանցք բյուրեղում, սովո–րական ճառագայթը չի բեկվում, իսկ ոչ սովո–րականը բեկվում է a անկյունով (սովորական ճառագայթ) բևեռաց–ման հարթությունն ուղղահայաց է գլխա–վոր հատույթին (տարածման ուղղությամբ և օպտիկական առանցքով տարված հար–թություն j, իսկ մյ ուսինը (ոչ սովորա–կան ճառագայթ) զուգահեռ է այդ հա–տույթին։ Մովորական ճառագայթի հա–մար բեկման ցուցիչը (Ոս ) անկախ է ուղղությունից, իսկ ոչ սովորական ճառա–գայթի համար (Ոոչ ս) տարբեր ուղղու–թյուններով տարբեր է։ Եթե լույսը տա–րածվում է օպտիկական առանցքի ուղղու–թյամբ, Ոս =Ոոչ ս, մյուս բոլոր դեպքե–րում Ոս=^=Ոոչ «։ Ե․ բնութագրվում է ճ = Ոոչ ա–Ոս մեծությամբ։ Բյուրեղը համարվում է դրական, երբ Д>0 և բա–ցասական, երբ Д<0 (տես աղյուսակը)։ О կետից (նկ․) տարբեր ուղղությունն ե– րով տարված վեկտորների (Ոս և Ոոչ ս–ի արժեքներին ևավասար երկարություև– ևևրով) ծայրակետերի երկրաչափակաև տեղը սովորական ալիքի համար գնդա–յին, իսկ ոչ սովորականի համար էլիպ՜ սոիդային մակերևույթ է։ Երկառաևցք բյուրեղևերում երկու ճառագայթներն էլ սովորական են, այսինքն՝ բեկման ցու–ցիչները կախված են ուղղությունից։ Ե․ որոշ դեպքերում (օրինակ, իսլանդական սպաթի բավական հաստ բյուրեղում) հայտնաբերվում է ճառագայթների տա–րածական բաժանմամբ, իսկ բարակ թի–թեղներում՝ բևեռացած լույսի ինտերֆե– րեևցիայով։ Ե․ դիտվում է ոչ միայև բյու– րեղևերամ, այլև արհեստակաև անիզո–տրոպ միջավայրերում՝ շնորհիվ էլեկ–տրական, մագնիսական դաշտի (տես Կոաոն–Մուաոնի Էֆեկա) կամ մեխանի–կական լարումների (տես Ֆոաոառաձ– գականության) ազդեցության։ Ե․ կիրառ–վում է բյուրեղի կառուցվածքի ուսումնա–սիրման, ինչպևս նաև բևեռացած լույս ստաևալու համար։
ԵՐԿԲԵՎԵՌ, տես Բազմաբևեռ։
ԵՐԿԸՆՏՐԱՆՔ, 1․ մտահաևգում, որի նա– խադրյալևերը երկու պայմաևական (իմպ– լիկատիվ) և մեկ բաժաևարար (դիզյուևկ– տիվ) դատողություն են․ ընդ որում, որ–պես բաժանարար դատողության ան–դամներ հանդևս են գալիս պայմանա–կան նախադրյալների հիմքերը՝ հաստատ–ված ձնով, կամ հևտեաևքևևրը՝ ժխտված ձևով (այսպիսի մտահաևգումը անվան–վում է նաև երկսայրաբան ու– թյուն, դիլեմա)։ Առաջին դեպքում Ե․ կոչվում է կոնստրուկտիվ (հաստատող մոդուս), երկրորդ դեպքում՝ դեստրուկ– տիվ (ժխտող մոդուս), դրանք էլ, իրենց հերթին, լինում են պարգ և բարդ։ Պարզ կոնստրուկտիվ Ե․ ունի հետևյալ կառուց–վածքը՝ եթե А, ապա В, եթե С, ապա В, А կամ С, հետևաբար В (լատիևերեն տա–ռերը նշանակում են պարզ դատողու– թյուններ)։ Օրինակ, եթե օրվա ընթացքում մարմինները տաքանում եև, ապա ևրաևց ծավալը փոփոխվում Է, եթե սառչում եև, ապա նրաևց ծավալը դարձյալ փոփոխվում Է, իսկ օրվա ընթացքում մարմինները տա–քանում են կամ սառչում են, հետևաբար օրվա ըևթացքում մարմիևևերի ծավսղը փոփոխվում է՛ Բարդ կոնստրուկտիվ Ե․՝ եթե А, ապա В, եթե С, ապա D, А կամ С, հետևաբար В կամ D։ Պարզ դեստ– րուկտիվ Ե․՝ եթե А, ապա В, եթե А, ապա С, ոչ -В կամ ոչ -С, հետևաբար ոչ -А։ Բարդ դեստրուկտիվ Ե․՝ եթե А, ապա В, եթե С, ապա D, ոչ -В կամ ոչ -D, հետևաբար ոչ -А կամ ոչ -С։ Տա– մաևման կառուցվածքով լինում են նաև եռըևտրաևք, քառընտրանք ևն։ 2․ Երբեմն Ե․ կոչվում է ևաև երկու աևդամից բաղկացած խիստ դիզյուևկտիվ (բաժաևարար) դատողություևը (ա լ– տ և ռ ն ա տ ի վ)։ 3․ Փոխաբերական իմաստով Ե․ է կոչվում այն վիճակը, երբ մարդն ստիպված է լինում ընտրություն կատարել երկու համազոր, սովորաբար իր համար հավասարապես անցանկալի հնարավորությունից ( դի լ և մ ա, ալ– տեռնատիվ)։ Վ․ Բաղդասարյան
ԵՐԿԸՆՏՐԵԼԻ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈԻԹՅՈՒՆՆԵՐ, պարտավորություն քաղաքացիական իրավունքում։ Ե․ պ–ի համաձայն պարտա–պանը պետք է կատարի պայմանագրի պայմաններից մեկը կամ մի քանիսը (օրի–նակ, պետությունը պարտավորվում է վիճակախաղի տոմսը ներկայացնողին վճարևլ դրամ կամ պայմաններով նախա–տեսված գույք)։ Պարտավորությունն ընտ–րելու իրավունքը, եթե օրենքում կամ պայ–մանագրում այլ բան չի հիշատակվում, պարտապանինն է։ Սոցիալիստական ձեռնարկությունները Ե, պ–ի պայմանա–գրեր սակավ են կնքում;
ԵՐԿԹԵՎԱՆԻՆԵՐ (Diptera), միջատների ամենամեծ կարգերից։ Զարգացած են առջնի զույգ թները, երկրորդ զույգը վեր է ածվել հավելվածի՝ ետնաթների։ Գլուխը գնդաձև Է՝ կողքերում տեղադրված խոշոր ֆասետայիև աչքերով։ Ե–ի բեղիկևերը բազմահատված եև (երկարաբեղիկևեր) կամ եռահատված (կարճաբեղիկևեր)։ Բե–րանային օրգանները ծծող են։ Կուրծքը բաղկացած է երեք միաձուլված օղակնե–րից՝ առաջնակուրծք, միջնակուրծք, ետ– նակուրծք։ Թևերը թաղաևթային են, հիմ–նականում երկայնական ջղերով, որոնց դասավորությունն ունի կարգաբանական նշանակություն։ Փորիկը էլիպսաձև է՝ բաղկացած 4–10 հատվածից։ Զարգա–ցումը լրիվ կերպարաևաՓոխությամբ է*- Թրթուրևերը որդանման են, առանց ոտ–քերի (սակայն վւորային հատվածներում լինում են կեղծ ոտքեր՝ չհատվածավոր–ված ելուստներ)։ Տարսնյակը (հանգստի
