մոդելների համապատասխան նմանու–թյան նոր տեսություն, էլեկտրահետախու– զության մի շարք ստորգետնյա տարբե–րակներ, հանքային գոտիների որոնման ն հետախուզման նոր ռացիոնալ մեթոդի–կա։ Կազմվել են ՏՍՍՏ առավել սեյսմոակ– տիվ շրջանների սեյսմիկ շրջանացման և բնակավայրերի, արդ․ ու շինարարա–կան հրապարակների սեյսմիկ միկրո– շրջանացման քարտեզներ։ Բացահայտված են տարածքնևրի խորքային երկրաբանա–կան կառուցվածքի, սեյսմիկ երևույթների և ֆիզիկական դաշտերի միջև գոյություև ուևեցող որոշակի օրիևաչափությունևեր։ Իևստ–ի ՏԿԲ–ում առեղծվեյ․ և արտադըր– վում ևև սարքեր ու չափիչ գործիքներ, որոևք առաքվում եև Մոսկվա, Լենինգրադ, Միջին Ասիա, Ղազախս տան, Տեռավոր Արևելք։ Այդ սարքերից ու գործիքևերից մի քաևիսը ցուցադրվել են Մոսկվայի ն Տռոմի միջազգային ցուցահանդեսնե–րում։ Ինստ–ի կոլևկտիվը կազմել և հրա– տարակել է (1972) «Տայկակաև ՍՍՏ երկրաբաևություևը» (ռուս․) բազմահա–տորյակի 10 հատորը (Էղւկրաֆիզիկա)։ 1969-իև իևստ–ը պարգևատրվել է Աշխա– տաևքայիև կարմիր դրոշի շքաևշաևով։
ԵՐԿՐԻ ԿԻՍԱԳՆԴԵՐ, Երկրի գևդաձև մա–կերեսի որևէ հատկանիշով բաժանվող երկու կեսը։ Աշխարհագրության մեջ երկ–րագունդը հաճախ բաժանում են՝ Տ յ ու– սիսային և Տարավային (հա–սարակածով), Արնևլյան և Արև– մ ը տ յ ա և (ըստ Գրիևվիչի 160° արլ․ երկայնությաև և 20° արմ․ երկայևությաև միջօրեակաևով), մայրցամաք ա– յիև և օվկիաևոսայիև կիսա–գնդերի։ Մայրցամաքային կիսագնդում ցամաքը զբաղեցնում է տարածության 47% –ը, օվկիանոսայինում՝ 9% -ը։
ԵՐԿՐԻ ՁԱՅՆԸ», գրական, քաղաքական– հասարակական պատկերազարդ շաբա–թաթերթ։ Լույս է տեսել 1906–08-ին,
- ․ Ւյէքբագիր–հրաաարակիչ'
Վ․ Վարդանյան։ Ունեցել է հնչակյան ուղ–ղություն։ Լայն տեղ է հատկացրել Արև– մըտյան Տայաստանի իրադարձություն–ներին, Տայկական հարցի առթիվ արև– մըտաեվրոպակաև քաղ․ գործիչնևրի ելույթներին։ Գրական–գեղարվեստական բաժնում տպագրևլ է Վ․ Տերյանի, Շ․ Կուր– ղինյանի ստեղծագործություններից, անդ–րադարձել հայ ն արտասահմանյան թեր–թերի հոդվածներին։
ԵՐԿՐԻ ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՅԻՆ ԳՈՏԻՆԵՐ, տիեզերական տարածության երկրաշուրջ տիրույթներ, որոնք լցված են Երկրի մագ–նիսական դաշտն ընկած լիցքավորված մասնիկներով (պրոտոններ, էլեկտրոն–ներ, a-մասնիկներ)։ Տայտնաբերվել են 1958-ին՝ Երկրի արհեստական արբա–նյակների օգնությամբ ճաոագայթումներն ուսումնասիրելիս։ Ե․ ճ․ գ․ բաժանվում են ներքին (հայտնաբերել են ամերիկացի գիտնականները Զ․ Վան Ալենի ղեկավա–րությամբ) և արտաքին (հայտնաբերել են սովետական գիտնականները Ս․ Վեր– նովի և Ա․ Չուդակովի ղեկավարությամբ) տիրույթների, որը պայմանական է և բա–ցատրվում է տիեզերական առաջին ուսում–նասիրությունների սարքերի առանձնա–հատկությամբ։ Երկրի մագնիսական դաշ– տը մասնիկների համար յուրատեսակ մագնիսական թակարդ է։ Այդ թակարդն ընկած մասնիկները, Լորենցի ուժի ազդե–ցությամբ, պարուրաձև հետագծերով տա– տաևվում եև մագևիսակաև դաշտի ուժա–գծերի երկայնքով Տս․ կիսագնդից Տվ․ կիսագունդ և հակառակը, միաժամաևակ դաևդաղ տեղափոխվելով Երկրի շուրջը (երկայևակաև դրեյֆ)։ Ուժագծի երկայև– քով մի կիսագնդից մյուսը միջին Էներգիա ունեցող մասնիկը մեկ տատանումը կա–տարում է 0,1 – 1 վրկ–ում։ Մասնիկը (կախ–ված Էներգիայից) Երկրի շուրջը լրիվ պտույտը կատարում է մի քանի րոպեից մի քանի օրում։ Երկրի մագնիսական դաշ–տում գտնվելու ընթացքում մասնիկը մի կիսագնդից մյուսը միջին հաշվով կատա–րում է մինչն մի քանի մլն տատանում։ Երկրի շուրջը մասնիկների տեղափոխ–ման (դրեյֆի) մակերնույթը կոչվում է մագնիսական թաղանթ։ Մագ–նիսական թաղանթը բնութագրվում է L պարամետրով, որի թվային արժեքը, դի– պոլային դաշտի դեպքում (տես Դիւցոչ), հավասար է դիպոլի կենտրոնից (դիպո– լի հասարակածային հարթությունում) մագնիսական թաղանթի հեռավորությա–նը (արտահայտված Երկրի շառավղով)։ L պարամետրի փոքր արժեքներին հա–մապատասխան թաղանթներում գտնվում են մեծ Էներգիա ունեցող մասնիկներ և հակառակը։ Ներքին գոտին գտնվում է հասարակա–ծային լայնություններում և դրսից սահմա–նափակված է Լ= 2 մագնիսական թաղան–թով։ Երկրի մակերևույթից ևերքիև գո– տու ամեևամոտ սահմանը գտնվում է 200–1600 կմ բարձրության վրա։ Այս գո–տում հայտնաբերվել են 20–800 Մէվ Էներգիա ունեցող պրոտոններ և 20 Կէվ– 1 Մէվ Էևերգիա ուևեցող էլեկտրոևևեր։ Ներքիև գոտիև կայուև է, իսկ ևրա չա–փերի և մասևիկևերի հոսքի փոփոխու–թյունը4 աննշան։ Արտաքին գոտին գտնվում է Լ=3 և Լ=6 մագևիսակաև թաղանթների միջն։ Այս գոտին պարունակում է 40–100 Կէվ էներգիա ունեցող էլեկտրոններ և միևչև 30 Մէվ էևերգիա ուևեցող պրոտոևևեր։ Արեգակևային ակտիվության մեծացման ընթացքում արտաքին գոտում նկատվում են մինչն 1 Մէվ էներգիա ունեցող էլեկ–տրոններ։ Ի տարբերություն ներքին գոտու, արտաքինը անկայուն է։ Ընդուն–ված է, որ ներքին գոտին պրոտոններով ն էլեկտրոններով լրացվում է տիեզերա–կան ճառագայթներով ռմբակոծման պատ–ճառով Երկրի մթնոլորտից դուրս թռչող նեյտրոնների տրոհման հաշվին։ Այս պրո–ցեսների շղթան կատարվում է անընդհատ և հաստատուն արագությամբ։ Դրանով էլ պայմանավորված է ներքին գոտու կայունությունը։ Ներքին գոտուց մասնիկ–ների դուրս հոսելը ևիմնականում կատար–վում է մթնոլորտի ատոմների հետ բա–խումների պատճառով էներգիայի կորստի հաշվին։ Տիեզերական ճառագայթների ինտենսիվությունը բավարար չէ արտա–քին գոտում էլեկտրոևների անհրաժեշտ հոսքն ապահովելու համար։ Արտաքին գոտում մասնիկների լրացումը կատար–վում է արեգակնային մասնիկների հոսքի և արեգակևայիև քամու կիևետիկ էևեր– գիայի հաշվիև։ Այս գոտուց մասևիկևերի դուրս հոսելը կատարվում է էներգիայի իոնացման կորստի ն մագնիսական ցըր– ման հաշվիև։ Այսպիսի դեպքերում ար–տաքին գոտու ստորին սահմաններում նկատվում է ինտենսիվ բեեռափայչ։ Երբ Երկիրն ընկնում է արեգակնային մասնիկ–ների ինտենսիվ հոսքի գոտին, Երկրի վրա առաջանում են մագնիսական փո–թորիկներ, իսկ արտաքին գոտում սկսվում է զավթված ճառագայթման վերադասա–վորություն․ որոշ մագնիսական թաղանթ–ներում նկատվում է մասնիկների ավելա–ցում, մյուսներում՝ պակասում։ Մագնիսա–կան Փոթորիկից հետո արտաքին գոտին աստիճանաբար վերադառնում է իր սկզբնական (մինչ փոթորիկը) վիճակին։ ճառագայթային գոտիներ ունեն նան Ցուպիտերը, և հավաևաբար, Սատուրևև ու Մևրկուրին։ Գրկ․ Вернов С․ Н․ и др․, Радиа–ционные пояса Земли и космические лучи, М․, 1970; Хесс В․, Радиационный пояс и магнитосфера, пер * с англ», М․, 1972;- Ш а- банский В․ П․, Явления в околозем–ном пространстве, М», 1972․ Գ․ Բարսեղյան
ԵՐԿՐԻ ՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, Երկրի շուրջը հաստատուն և փոփոխակաև մագ–նիսական դաշտերի գոյությամբ պայմա ևավորված հատկություև։ Տաստատուն դաշտը (ծագման պատճառները դեռնս ստույգ բացահայտված չեն) Երկրի տար–բեր կետերում տարբեր է ն ենթարկվում է դանդաղ, դարավոր փոփոխությունների։ Այդ փոփոխությունների հետնանքով Երկ–րի մագնիսական բնեռները, որոնք չեն համընկնում աշխարհագրական բնեռնե– րի հետ, ժամանակի ընթացքում տեղա–շարժվում են։ Տաստատուն մագնիսա–կան դաշտը առաջին մոտավորությամբ կարելի է փոխարինել դիւցոչի (մագնի–սական մոմենտը՝ 8,3 • 1025CGSM, Երկրի պտտման առանցքի հետ կազմած անկյու–նը՝ 11,5°) կամ համասեռ գևդի մագնիսա–կան դաշտով։ Փոփոխական դաշտը կամ մագնիսական վարիացիան պայմանավոր–ված է Երկրի մակերնույթի ն նրան հարող մթնոլորտի շերտերի էլեկտրական հո–սանքներով ն արեգակնային գործունեու–թյամբ։ Բացի սահուն պարբերական տա–տանումներից, Երկրի մագնիսական դաշ–տը երբեմն կարճ ժամանակում կտրուկ և զգալի չափով փոխվում է․ «մագևիսա–կաև փոթորիկ» կոչվող այս երևույթը կապված է Արեգակից իոևացված մասևիկ–ևերի արտաժայթքման հետ։ Մագնիսա–կան փոթորիկների մաքսիմումները կըր– կընվում են 11,5 տարին մեկ․ այդ ժամա–նակամիջոցը համընկնում է արնաբծերի մաքսիմումների պարբերությանը։ Երկրի մագնիսական դաշտը տարա–ծության յուրաքանչյուր կետում բնութա–գրվում է լարվածության T վեկտորով, որի մեծությունն ու ուղղությունը որոշ–վում են X, Y, Z բաղադրիչներով (հս․, արլ․ և ուղղաձիգ) կամ Ե․ մ–յաև երեք տարրերով՝ լարվածությաև հորիզոևակաև H բաղադրիչով, մագնիսական D խոտո–րումով (H-ի կազմած անկյունը աշխար–
