Ե․ Սովետական Միությունում առաջինն է արժանացել հանրապետության ժող․ արտիստի կոչման։ 1937-ին Մոսկվայում հիմնադրվել է Ե–ի անվ․ դրամատիկական թատրոն, իսկ 1970-ին բացվել Ե–ի տուն– թանգարանը։ Գբկ* Дурылин С․И․, М» Н« Ермо–лова, М․, 1953; Щепкина-Купер- ник Т« Л», Ермолова, [М«, 1972]․
ԵՐՍՈԼՈՎԿԱ, հայաբնակ գյուղ ՌՍՖՍՏ Կրասնոդարի երկրամասում, Սոչիի Ադ– լերի շրջանում, Փսոու գետի ափին։ Միա–վորված է Նիժնի Շիլովսկի սովետական տնտեսության հետ։ Զբաղվում են ծխա–խոտագործությամբ, բանջարաբուծու–թյամբ, այգեգործությամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, կինո, բուժկայան։ Տիմ– նադրվել է 1900-ին, հայերն այստեղ են եկել Սամսունից, 1910-ին։
ԵՐՅՈՍԵՆԿՈ Անդրեյ Իվանովիչ [2(14)․ 10․1892, գ․ Մարկովկա (այժմ՝ Վորոշի– լովգրադի մարզում)– 19․11․1970, Մոսկ– վա], Սովետական Միության մարշալ (1955), Սովետական Միության հերոս (29․7․1944)։ ՍՄԿԿ անդամ 1918-ից։ Որ–պես շարքային մասնակցել է առաջին հա–մաշխարհային պատերազմին։ Ավարտել է Ֆրունզեի անվ․ ռազմ, ակադեմիան (1935)։ Տայրենական մեծ պատերազմի ժամա–նակ եղել է ռազմաճակատի հրամանա–տար, մասնակցել Մոսկվայի ն Ստալին– գրադի ճակատամարտերին, Ղրիմի, Մևրձ– բալթիկայի և Չեխոսլովակիայի ազա–տագրմանը։ Պատերազմից հետո (1945– 1958)՝ Մերձկարպաայան, Արևմտա–Սի– բիրյաև և Տյուսիսային Կովկասի ռազմ․ օկրուգների զորքերի հրամանատար։ Եղել է ՍՄԿԿ ԿԿ–ի անդամ, ՍՍՏՄ И–-VII գումարումների Գերագույն սովետի դե–պուտատ։ Պարգնատրվել է Լենինի 5, Տոկտեմբերյան հեղափոխության, Կար–միր դրոշի 4, Սուվորովի 1-ին աստիճանի 3, Կուտուզովի 1-ին աստիճանի, արտա–սահմանյան 7 շքանշաններով և մեդալնե–րով։ Գրել է հուշեր՝ «Տատուցման տա–րիներ․ 1943–45» (1969)։ Թաղված է Կարմիր հրապարակում՝ Կրեմլի պատի մոտ։
ԵՐՆՋԱԿ, լեռնագագաթ Տայկական ՍՍՏ– ում, Զանգեզուրի լեռնաշղթայի կենտրո–նական մասում։ Բարձրությունը 3364 մ է։ Կազմված է էոցենի հրաբխածին նըստ– վածքային ապարներից։ Լանջերը խիստ զառիթափ են, գագաթը՝ ժայռոտ, մաս–նատված։ Տողաբուսական ծածկույթը գրեթե բացակայում Է։ Տիրապետում են ծանրահակ պրոցեսները և սառնամանի–քային հողմնահարումը։ Ե–ից սկիզբ ևն առնում Այրի ն Ալինջաչայ գետերը։
ԵՐՆՋԱԿ (թուրքերեն՝ Ալինջա), գա–վառ ն բերդ Մևծ Տայքի Սյունիք նահան–գում։ «Աշխարհացոյց»-ում (VII դ․) հիշ–վում է որպես Սյունիքի առաջին գավառ։ Սահմանակից էր արմ–ից Նախիջևանի, հս–արմ–ից՝ ճահուկ, հս–ից՝ Ծղուկ, արլ–ից՝ Գողթն գավառներին, հվփց սահ–մանագիծը Երասխ գետն էր։ Տարածվում էր հս–ից հվ․ Երնջակ (այժմ՝ Ալինջաչայ) գետի ավազանում։ Տարածությունը՝ մոտ 600 կմ2՝․ Ղ․ Ալիշանը Ե–ի տարածքը բա–ժանում է երեք մասի՝ ժարաժուր, Երըն– ջակ ն Ջուղա։ Ըստ ավանդության, Ե․ իր անունն ստացել է Սյունյաց տիկին Երնջի– կի անունից։ Ե–ի հս․ և հվ–արլ․ մասերը լևռնոտ են։ Լեռներից նշանավոր են Օձա– սարը (Իլանլու դաղ), Գարուան (Տաղրի դաղ)։ Այս վերջինից հատում էիև ջրա–ղացաքարեր և երկանքաքարեր։ Վաղ ժա–մանակներից լեռնային մասում զարգա–ցած էր անասնապահությունը, հարթա–վայրում՝ այգեգործությունը։ Աճում էր խաղող, բամբակ, քունջութ, կտավատ, ծիրան, նուռ, տանձ, թուզ։ Տայ մատենա–գիրները գեղեցիկ դիրքի, աղբյուրների առատության հ հողի բևրրիությաև հա–մար Ե․ կոչել են «գեղեցկանիստ երկիր»։ Ե․ Արնւաշեսյաննևրի ն Արշակունիների ժամանակ եղել է Տայաստանի կազմում։ 428-ին միացվել է Սասանյան Պարսկաս–տանին, 698-ին տիրել են արաբները։ Սմբատ Ա Բագրատունին (894–914) արաբ–ներից ետ գրավեց Ե–ի գավառն ու բերդը։ Սակայն Ատրպատականի էմիր Ցուսուֆը 913-ին, երկարատև պաշարումից հետո, նվաճեց Ե․ և հանձնեց Գողթնի ամիրանե–րին։ XI դ․ 2–րդ կեսին Ե–ին տիրեցին սելջուկ–թուրքերը։ XII դ․ Ե․ եղել է Զա– քարյան Տայաստանի կազմում, այնու–հետև Օրբելյանների տոհմական կալված– քըն էր։ 1236-ին մոնղոլները գրավելով Ե․՝ ավարի ենթարկեցին գյուղերն ու ավանները։ 1386-ին Ե․ պաշարեցին Լենկ– թեմուրի զորքերը, բայց գրավել չկարո–ղացան։ Այնուհետն Ե․ տիրել եև Կարա– Կոյունլուները, Ակ–Կոյունլուները և Սեֆ– յանները։ XVII դ․ սկզբին Ե․ մտավ Նա– խիջևաևի խաևության մեջ՝ որպես Ալին– ջաչայի մահալ։ 1827-ի հունիսին ռուս, զորքերը գրավեցին Նախիջևաևի խաևու– թյուևը, որը Թուրքմեևչայի պայմանագրով աևցավ Ռուսաստանին։ Ե․ որպես Ալին– ջաչայի մահալ մտավ Տայկական մարզի մեջ։ Վերջինիս լիկվիդացումից հետո եղել է վրացա–իմերեթական նահանգի (1840– 1846), ապա Երնանի նահանգի (1849– 1918) կազմում։ 1921-ից Նախիջևանի գա–վառը, այդ թվում ն Ե․, մտավ Ադրբեջա–նական ՍՍՏ կազմի մեջ։ Ե–ի պատմա–աշխարհագրական վայրե–րից նշանավոր էիէւ Երնջակի բերդը և համաևուն քաղաքը։ Բերդը գտնվում էր նույնանուն գետի միջին հոսանքի ձախ ափին, գրեթե հարթ տարածության մեջ վեր խոյացած ժայռի կատարին։ Ամրո–ցում պահվում էին Սյունիքի գահագլուխ իշխանների գանձերը։ Ստեփանոս Օրբել– յանը, նկատի ունենալով նրա դիրքը, անվանել է «անհնարին ամուրն Երնջակ»։ Պատմագիրը հիշատակում է Ե–ի 913-ի պաշտպանությունը, երբ Ատրպատականի Էմիր Ցուսուֆը ավելի քան մեկ տարի պաշարումից հետո կարողացավ գրավել բերդը։ Նա գերիների մի մասին ոչնչաց–րեց, մյուս մասին, այդ թվում Սյունյաց իշխանների կանանց, տարավ Դվին, իսկ բերդը հանձնեց Գողթնի ամիրաներին։ 914-ին Ցուսուֆը Ե–ում սպանեց Բագրա– տունյաց Սմբատ Ա թագավորին, դիակը բերեց Դվին և գամել տվեց Փայտյա խաչի վրա՝ ի սարսափ ժող․ վրիժառուևերի։ Ենթադրում են, որ Ե–ի բերդը վերջնակա–նապես ավերվել և ամայացել է Նադիր շահի արշավաևքների ժամանակ (XVII դ․ 1-ին կես)։ Ե–ի բերդը շրջապատված էր երեք պա–րիսպներով։ Առաջապարիսպը ևամեմա– տաբար քիչ է ավերված, ներքնապարիսպ–ները մասամբ են կանգուն։ Պարիսպնե–րից ներս կան բազմաթիվ մեծ ու փոքր սենյակներ՝ քանդված տանիքներով։ Ուշա–գրավ ևն բերդի ինը ջրամբարները, որոնք ժայռի մեջ վւորված վեց քայլ լայնությամբ, քսանչորս քայլ երկարությամբ և վեց կանգուն խորությամբ ջրավազաններ են եղել։ Լեռան մերկ ու միապաղաղ գագա–թին բարձրացած կամարները, ընդարձակ քառակուսի դահլիճը, շրջապատի շենքերի մնացորդները կազմել են ճարտ․ բարձր–արվեստ համալիր, ծառայել որպես իշ–խանական պալատ։ Բերդն արտաքին աշ–խարհի հետ կապվել է հս–ից և հվ–ից ձըգ– վող երկու գետնուղիներով։ Բերդից հվ․, 4 կմ հեռավորության վրա, երևում են համանուն քաղաքի կամ ավանի ավերակ–ները։ Այն տարածված է եղել լեռնադաշ–տում։ 841-ին այդտեղ հրավիրվել է ժո–ղով՝ մասնակցությամբ հայ իշխանների և եպիսկոպոսների։ Նրաևք արդարացրել եև Տովհաևևես Ովայեցի կաթողիկոսին, որին ևայոց Բագրատ իշխանը գրկել էր կաթողիկոսական աթոռից։ Ե–ի պատմական նշանավոր գյուղերից Էր Ապրակունիսը, որի մոտ կառուցված Էր Երնջակի Ս․ Կարապետ վանքը՝ ունի–թորների դեմ պայքարի կենտրոնը։ Ե–ի կազմի մեջ էր առևտրով և արհեստներով հռչակված Ջուղա (այժմ՝ Ջուլֆա) քա–ղաքը։ Ե–ի հիշարժան վայրերից էր Ապար–ներ կամ Ապարան (Բանանեար) գյու–ղը՝ Երնջակ գետի աջ ափին։ Ապարները ևս եղել է ունիթորների նշանավոր բնա–կավայր (XVI՛– XVIII դդ․)։ Քռնա գյուղը ևիշատակվում է որպես կաթոլիկ քարո–զիչների կենտրոն։ Ե․ եղել է եպիսկոպոսանիստ, բայց հա–ճախ ենթարկվել է Տաթևի վաևքին։ Առաջ–նորդներ էին Ե–ի Ս․ Կարապետ վանքի վանահայրերը։ Ըստ Տաթևի վանքի գյու–ղերի ցուցակի, Ղ․ Ալիշանը XIX դ․ վեր– Երնջակի բերդը
