տւ, հայերեն այբուբենի վեցերորդ տառը։ Անւււնն է զա։ Սաեղծել է Մեսրոպ Մաշտո–ցը՝ աառակերաման սեփական սկզբուն–քով ։ Զ կազմող վերից վար իջնող ևրկար, կարճ ու լայն գծերից կարճը երկարին է միանում ձախ կողմի վերին մասից երկու նոււբերով, իսկ լայնը՝ աջ կողմի ստորին մսաից, մի նուրբով՝ զ։ Ունի գրչագիր, երկաթագիր, բոլորգիր, շղագիր, նոտր– գիւ գրատեսակները։ Գրչագիր Զ գտնվում է տողագծերի միջն։ Գրչագիր Ղ–ից տարբերվում է ոչ միսյն նուրբերով, այլև երկարի ստորիև մայի դեպի աջ թեքվելով՝ Я։ Գրվում է ուղղաձիգ և դեպի աջ թեքված։ Օգտա– գպ ծվել է հիմնականում մինչև XIII դ․, բա, ց հաճախ տեղը զիջել է երկաթագրին։ Երկաթագիր Զ ստեղծվել է գրչագրի հենքից, ըստ որում, բոլորակը, որ գրչա–գրում քառակուսի է» դառնում է կլոր, իսկ երկարը կորությամբ իջնում է նուրբի վրա՝ £Լ։ Որպես գլխագիր օգտագործվե–լիս, ինչպես նաև արձանագրություննե–րում, բոլորակը ընդունում է լրիվ շրջա–նագծի ձև և հենվում նուրբին՝ ՏԼ, կամ ստորին մասից նրան է միանում ուղղա–ձիգ գծիկով՝ JO․։ Որպես գրչության գիր օգտագործվել է V–XIII դդ․, գլխագիր և վիմագրության գիր՝ У դարից մինչև այսօր։ Բուորգիր Զ պահպաևել է իր ստեղծ–ման նախնակպն ձնը․ միայն բոլորակով հենվել է տողագծին՝ Գ։ Արագագրության հետևանքով լայնը հաճախ չի գրվում՝ Վ։ Տպագրության մեջ այդ ձևով էլ պահ–պանվել Է։ Շղագիր Զ էւույն բոլորգիրն է, առանց հաստ ու բարակ գծերի։ Տետագայում հրաժարվել են բոլորակի վերին նուրբից ն այսօր առօրյա գրության մեջ այդպես էլ օգտագործվում է* Նուորգիր Զ պահպանում է շղագրի այն վիճակը, երբ վերին նուրբը չկա, միայն ի տարբերություն շղագրի, նուրբերը հաստ են գրվում՝ *Լ։ Զ տառը նշանագրում է հայերենի Գ առաջնալեզվային (միջատամնային) ձայնեղ շփական (սուլական) պարզ բա–ղաձայն հնչույթը։ Արտաբերվում է լեզվի միջին մասի ու վերին ատամների միջն առաջացած անցքից օդի մղումով՝ լեզվի ծայրը հպելով վերին ատամնաշարի ծայ–րին։ Զ գրաբարում գործածվել է որպես նախդիր և դրվել գոյակաևի (զերկինս, զերկիր), դերանվան (զքեզ, զնոսա), բա–յի (աևցանել–զանցանել) վրա (ոչ բոլոր ձևերում)՝ արտահայտևլով մի քանի իմաստներ [որոշյալություն, սաստկու–թյուն, մասին (ինչ–որ մեկի, բանի), շուր–ջը ևն]։ Բաղաձայնով սկսվող բառերից առաջ արտասանվել է ԸԳ (ըգծով), պարզ խուլերից առաջ հաճախ վերածվել է ս–ի (սթավփլ, ստածել)։ ժամանակակից հա–յերենում գրաբարից փոխառյալ բառե–րում երբեմն հանդիպում ենք զ նախդիրով քարացած ձևերի (զօր ու գիշեր)։ Որպես այբուբենի վեցերորդ տառ նշանագրել է նաև վեց և վեցերորդ, բյուրի նշանով (Զ>)՝ վաթսուն հազար։ Այժմ օգ–տագործվում է միայն դասական թվականի արժեքով (Զ դասարան=վեցերորդ դա–սարան, մասն Զ = մասն վեցերորդ)։ Ա․ Մաթևոսյան «ձԱ Ո–ՈՒԲԵԺՈԱ» («За рубежом», «Ար–տասահմանում»), կապիտալիստական աշխարհի իրադարձությունները լուսա–բանող պարբերաթերթ։ Տրատարակվել Է1930–38-ին (1930-ից՝ ամսօրյա, 1932-ից՝ տասնօրյա), Մոսկվայում։ Խմբագիրներ՝ Մ․ Գորկի, Մ․ Կոլցով։
«&Ա ՌՈԻԲԵԺ՜նՍ1» («За рубежом», «Ար–տասահմանում»), արտասահմանյան մա–մուլի տեսության շաբաթաթերթ։ ՍՍՏՄ ժուռնալիստների միության հրատարա–կություն։ Լույս է տեսնում 1960-ից,Մոսկ–վա յ ում։
&ԱԲԵԼ (Մ ա ր ի ա մ, ամուսնու ազգա–նունով՝ Կնորոզովա, 1858, Բիթ– լիս – 12․1․1926, Թիֆլիս), հայ դերասա–նուհի։ Ավարտել է Նոր Նախիջևաևի պրո– գիմնազիան։ Բեմ է բարձրացել 1879-ին՝ Սոֆիայի դերով (Կարամզինի «Սո– ֆիա»)։ 1881–1923-ին աշխատել է Թիֆ– լիսում, տարբեր խմբերի հետ ելույթ ունեցել Անդրկովկասի քաղաքներում։ Եղել է Պ․ Ադամյանի, Սիրանույշի, Տ․ Աբելյանի մշտական խաղընկերը։ 1880-ական թթ․ Պ․ Ադամյանի հևտ Դեզ– դեմոնայի (Շեքսպիրի «Օթելլո») և Ռո– զալիայի (Զիակոմետիի «Ոճրագործի ընտանիքը») դերերով հանդես է եկել Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում։ 1908–09-ին «Աբելյան–Արմենյան» խմբի հետ եղել է Թուրքիայում, 1912-ին՝ Մոսկ– վայում։ Խաղացել է առավելապես բնու–թագրական դերեր՝ Երանուհի, Շուշան
