in ի պատման անկյունները և անկյունա–յին արագությունները որոշող)։ 4․ Օբ–յեկտը կամ առանձին սարքերն ու հար–մարանքները կայունացնող և օբյեկտի անկյունային շեղումները որոշող։ Դրանք գիրոկայունարարներն են, որոնք լինում ևն անմիջական, ուժային և ինդիկատո– րային։ 5․ Նավագնացության խնդիրների լուծման համար օգտագործվող։ Դրանք են՝ գիրոկողմնացույցները, գիրոմագնի– սական կողմնացույցները (մագնիսական միջօրեականի հարթության նկատմամբ օբյեկտի շարժման ուղղությունը որոշող), գիրոլայնաչափերը (տվյալ վայրի լայ–նությունը որոշող), գիրոլայնաչափ–կողմ– նացույցները (օբյեկտի ուղղությունը և տեղադրման լայնությունը որոշող), գի– րոհորիզոն–կողմնացույցները (օբյեկտի ուղղությունը և հորիզոնի հարթությունից նրա շեղման անկյունները որոշող), գի– րոուղեծիրները (Երկրի արհեստական ար–բանյակի թեքման անկյունները որոշող), ավաողեկերը (գիրողեկ)։ Գրկ․ Ишлинский А․ Ю․, Механика гироскопических систем, М․, 1963; Р и в- кин С․ С․, Теория гироскопических уст–ройств, ч․ 1–2, Л․, 1962–64․
ԳԻՐՈՏՐՈՊ ՄԻՋԱՎԱՅՐ (<հուն․ yupeu- co – պտտվել և трбяос; – ուղղություն), միջավայր, որն օժտված է գծայնորեն բևեռացած էլեկտրամագնիսական ալիք–ների բևեռացման հարթությունը պտտելու հատկությամբ։ ԳԻՐՈ ՈՒՂՂԱՁԻԳ, գիրոհորիզոն, իրական ուղղաձիգի կամ հորիզոնի հար–թության ուղղությունը և այդ հարթու–թյան նկատմամբ օբյեկտի թեքության անկյունները որոշող գիրոսկոպային սարք։ Պարզագույն Գ․ է եռաստիճան աստատիկ գիրոսկոպը, որի առանցքը ձգտում է պահպանել իր ուղղությունը տիեզերա–կան տարածությունում։ Սակայն պտտվող Երկրի նկատմամբ այդ առանցքը ժամա–նակի ընթացքում կփոխի իր ուղղությու–նը․ YUiumg գնրուղդԱան համակարգի այդ ււարքը ծառայում է որպես ուղղաձիգի կարճատև ցուցիչ։ Աստատիկ գիրոսկոպի առանցքը ուղղաձիգ դիրքում երկար պա–հելու համար օգտագործվում է վևրուղղման որևէ համակարգ։ Լայնորեն տարածված է վերուղղման ճոճանակային համակար–գով Գ․ (նկ․)։ Դա եռաստիճան աստատիկ գիրոսկոպ է, որի վերուղղման համակար–գը բաղկացած է տվյալ վայրի ուղղաձիգի նկատմամբ գիրոսկոպի առանցքի շեղման անկյունները ֆիքսող ճոճանակ–վերուղ– ղիչներից (4,5) և մոմենտների տվիչներից (6,7), որոնք գիրոսկոպի վրա գործադրում են այդ վայրի ուղղաձիգի նկատմամբ գիրոսկոպի առանցքի պրեցեսիա առա–ջացնող համապատասխան վերուղղող մո–մենտները։ Պոտենցիոմետրները (8, 9) որոշում են հորիզոնի հարթության նկատ–մամբ օբյեկտի թեքության անկյունները։ Գ–ի տարատեսակն է գիրոճոճա– և ա կ ը, որը չունի վերուղղման համա–կարգ։ Օբյեկտի արագ ընթացքի ժամանակ ուղղաձիգի ուղղությունը մեծ ճշգրտու–թյամբ որոշում են գիրոիներցի– ալ ուղղաձիգի միջոցով, որը բացի գիիոսկոպներից ունի նաև աքսելերոմե– տըրներ և ինտեգրատորներ։ Գ–ները լայ– ճ–ոճանակային ճշգրտումով գիրոուղղաձիգի սկզբունքային սխեման․ /․ ռոտոր, 2, 3․ ներ–քին և արտաքին շրջանակներ, 4, 5․ ճոճանակ– ճշգրտիչներ, 6, 7․ մոմենտների տվիչներ, 8, 9․ պոտենցիոմետրներ նորեն կիրառվում են շարժվող օբյեկտնե–րի (թռչող ապարատներ, ծովային նավեր) կայունացման համակարգերում։ ԳԻՐՔ, տպագիր (հնում՝ ձեռագիր), գրա– կան–գեղարվեստական, հասարակական– քաղաքական, գիտական բովանդակու–թյամբ ստեղծագործություն։ Այժմյան իմաստով Գ․ է կոչվում տպագիր բնագրով իրար միացված թերթերի հավաքածուն՝ կազմով կամ առանց կազմի։ ՛Հայերեն առաջին տպագիր գիրքը՝ «Ուրբա– թագիրք»-ը, Վենետիկ, 1512 Կառուցված է բնագրից, որը կազ–մին է միացվում սպիտակ, գունավոր կամ նկարազարդ պահպանակով (ֆորզաց), բնագրի սկզբում դրվող տիտղոսա–թերթից (ուր գրվում են հեղինակի և գրքի անունը, հրատարակության վայրը, հրատարակչությունը, տպագրության տա–րեթիվը), դարձերեսից։ Շքեղ հրա–տարակությունների կազմը պատվում է կազմաշապիկով։ Որոշ Գ–եր ունե–նում են նախատիտղոսաթերթ։ Տաճախ նախաաիտղոսաթերթին փոխարինում է ճակատանկարը (ֆրոնտիսպիս)։ Գ–ի տարբեր մասերն իրարից բաժանող թերթը, որի վրա գրվում է միայն տվյալ բաժնի անունը, կոչվում է տիտղո–սատ (շմուցտիտուլ)։ Մամուլնևրի սկզբում, ներքևի ձախ անկյունում, նըշ– վում է հերթական համարը՝ մամլա– թիվը (սիզնատուրա) և հեղինակի կամ Գ–ի համառոտ անունը՝ մամլա–նիշը (նորմա)։ Գ–ի սկզբնավորումը կապված է գրի ստեղծման հետ։ Պատմական անցյալում մարդիկ գրել են քարե կամ կավե սալիկ–ների (պնակիտների) վրա։ Այդպիսի սա–լիկներով է մեզ հասել աշխարհի հնագույն գեղարվեստական երկը՝ ասուրա–բաբե– լական «Գիլգամեշ» (մ․ թ․ ա․ III հազար–ամյակ) դյուցազներգությունը։ Տին Եգիպ–տոսում իբրև գրելու նյութ գործածվել է պապիրուսը։ Մ․ թ․ ա․ VII դ․ պապիրու–սը մուտք է գործել Տունաստան, ապա՝ Տռոմ։ Մինչև այդ Տունաստանում և Տռո– մում տարածված էր Գ–ի մի այլ նախատիպ՝ պոլիպտիտը (մի քանի իրար միացված մոմապատ տախտակներ, որոնք գործած–վում էին գրության համար)։ Մ․ թ․ ա․ II դ․ Պերգալքոև քաղաքում երևան եկավ մագաղաթը (պերգամենտ)։ Մագաղաթյա ամենահին ձեռագիրը «Իլիական»-ի մ․ թ․ III դ․ գրված մի ևատվածև Է։ Մագաղաթը պապիրուսից ճկուն ու ամուր Էր, հեշ–տությամբ * ծալվում էր և ծալվածքի տե–ղում թերթերը կարվում–միացվում Էին։ Իրար միացված մագաղաթյա այդպիսի հավաքածուները հռոմեացիներն անվա–նում էին կոդեքս (<լատ․ Codex – գիրք)։ Շուտով սկսեցին պատրաստել նաև կազմ՝ պապիրուսից, իրար սոսնձած մագաղաթ–յա թերթերից կամ տախտակից։ Գ–ի այս ձևն էլ հևտագայում տարածվեց աշխար–հում։ XIII դ․ Եվրոպայում գրելու հիմնա–կան նյութը դարձավ թուղթը, որը և՛ Էժան Էր, և՝ մագաղաթից ևեշտ էր պատրաստ–վում։ Գ–ի զարգացման և ժողովրդակա–նացման ազդակ էր տպագրության գյու–տը։ 1447-ին Ցո․ Գուտենբերգը մետաղյա շարժական տառերով հրատարակեց Եվ– րոպայում առաջին տպագիր Գ․։ Գուտեն– բերգի գյուտով արմատապես փոխվեց Գ–ի արտաքին տեսքը, բայց դա միան– գամհօ ձէատայւվհց։ Առաջին տասնամ–յակներում լույս տեսած Գ–երը շատ նման են ձեռագրերին։ Այդ պատճառով էլ մին–չև 1501-ի հունվ․ 1-ը տպագրված Գ–երը կոչվում են խանձարուրային (ին– կունաբուլներ, <լատ․ cunabulu – օրո–րոց)։ Դրանք դեռևս լիակատար տիտղոսա–թերթ չունեն, նրանցում չեն նշված հրատա–րակության վայրն ու տպագրության թվա–կանը, Էջակապված չեն, գլուխների վևր– նագրերն ու առաջին տառերը հաճախ ձեռքով են գրված ևն։ XVI դ․ գրատպու–թյան արվեստը բարձր մակարդակի ևա– սավ հատկապես Վենետիկում, Տռոմում, Աստվածաշունչ․ 1666-ի հրատարա–կության անվանա–թերթը
