Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/122

VI. Քաղաքական կուսակցությունները 1976-ի ամռանը Թ–ում կար 59 քաղ. կուսակցություն: Գլխավոր կուսակցու– թյուններն էին. Դեմոկրատական կուսակցությունը, Թաի ի ազ– գային կուսակցությունը U Սո– ցիալական արդար ու թյան կու– ս ա կ ց ու թ յ ու ն ը (որոնք 1976-ի ապ– րիլի 21–հոկտ. 6-ին ստեղծեցին կառա– վարող կոալիցիա), Սոցիալիստա– կան կ ու ս ա կ ց ու թ յ ու ն. Միաց– յալ սոցիալիստական ճակատ, Տնտեսական կուսակցություն և «Ն ո ր ու ժ> կ ու ս ա կ ց ու թ յ ու ն: Բանգկոկի «Ռամա> հյուրանոցը Թսփլանդի կոմունիստական կուսակ– ցություն (ԹԿԿ), ստեղծվել է 1942-հն (ոա– ցի 1946^47-ից), գործում է ընդհատակում; 1976-ի հոկտեմբերին Թ–ում իշխանությու– նը գրաված զինվորական խունտան ար– ձակեց բոլոր քաղ. կուսակցությունները: VII. Տնաեսա–աշխարհագրական ակ– նարկ Թ. զարգացող ագրարային–ինդուստ– րիալ երկիր է: Օտարերկրյա կապիտալը գերակշռող դիրք ունի անագի արդյունա– հանության, թանկարժեք փայտանյութի վերամշակման, պլանտացիոն տնտեսու– թյան մեշ, բանկային գործում ն տրանս– պորտում: Բնակչության հիմնական մասը զբաղված է գյուղատնտեսության, ան– տառտնտեսության ն ձկնորսության մեշ: Հողերի մեծ մասը ֆեոդալա–կալվածա– տիրական սեփականություն է: Կան կա– պիտալիստական պլանտացիոն տնտե– սություններ: Գյուղատնտեսության մեշ օգտագործվում է 15,9 մլն հա (1971) հո– ղատարածություն (24%-ը ոռոգելի), որի մեծ մասը հատկացված է հացահատիկի, հատկապես բրնձի 7,7 մլն հա (1974) մշակմանը: 1976-ին ստացվել է 14,7 մլն ա բրինձ: Մշակում են նաև եգիպտացորեն, կորեկազգիներ, սորգո, լոբագգիներ, բա– տատ, մանիոկա, գետնընկույզ, կանեփ, քնշութ, շաքարեղեգ, կոկոսյան արմավ, թեյ, սուրճ, բամբէսկ, ծխախոտ, ցիտրու– սային կուլտուրաներ: Կան կաուչուկի պլանտացիաներ (360 հզ. տ, 1976): Արդյ ունաբ եր ությ ունը (ներ– առյալ նաև տնայնագործական արտադրու– թյունը) տալիս է ազգային եկամտի մոտ 20%-ը: 1976-ին արդյունահանվել է 20,2 հզ. ա անագի կոնցենտրատ, 3,8 հզ. ա վոլֆրամի հանքաքար, երկաթի հանքա– քար, ծարիր, մարգանեց, կապար, ցինկ, գորշածուխ և լիգնիտ, սպաթ, բարիտ, ասբեստ, կերակրի աղ, թանկարժեք քա– րեր, նավթ: Վերամշակող արդյունաբե– րության հիմնական ճյուղերն են՝ սնըեդ– համի, ծխախոտի, անտառասղոցման, ցե– մենտի, բամբակեղենի: Կան մետաղա– մշակման, նավթավերամշակման, ռետինի արդյունաբերության ձեռնարկություններ: Տրանսպորտը: Հաղորդակցության հիմ– նական ուղիներն են Մենամ գետը և ծո– վը: Խոշոր նավահանգիստներն են Բանգ– կոկը և Սոնգկհլան: Երկաթուղիների եր– կարությունը 3855 կմ է (1976), ավտոճպ– նապարհներինը՝ 18,5 հզ. կմ: Դոնգ– Միանգում (Բանգկոկի մոա) և Խատիա– յում կան միշազգային օդանավակայան– ներ: Արտաքին ա ռ և տ ր ու մ ներմուծման արժեքը մի քանի անգամ գերազանցում է արտահանմանը: Առևտրի հիմնական գործընկերներն են ՃԼապոնիան, ԱՄՆ–ը, ԳՖՀ–ն, Նիդերլանդները, Մեծ Բրիտա– նիան: Սկսել են զարգանալ Թ–ի առևտրա– կան կապերը սոցիալիստական երկրնե– րի հետ: Դրամական միավորը բատն է: 20,4 բատը = 1 դոլլարի (1976): VIII. Առողջապահությունը 1972-ին Թ–ում ծնունդը 1000 բնակչին կազմել է 32,8, մահացությունը՝ 7,7, ման– կական մահացությունը 24,4* 1000 ողշ ծնվածին: Առավել տարածված են վարա– կիչ և մակաբուծական հիվանդություննե– րը: 1972-ին գործել է 533 հիվանդանոցա– յին հիմնարկ՝ 43 հզ. մահճակալով, այդ թվում 40,5 հզ. մահճակալ՝ 438 պետական հիմնարկներում: Ամբուլատոր օգնություն ցույց են տալիս հիվանդանոցների 130 պոլիկլինիկային բաժանմունք, 3,8 հզ. առողջապահական կենտրոն, բժշկական օգնության 5,9 հզ. կետ (1971), որոնք հիմնականում գտնվում են գյուղական վայրերում: 1971-ին աշխատել են 4,8 հզ. բժիշկ, 663 ստոմատոլոգ, 1,9 հզ. դեղագործ, 7,1 հզ. բուժքույր: Բժիշկներ պատրաստում են 4 բարձրագույն բժշկ. դպրոց: 1973-ին առողջապահության ծախսերը կազմել են պետական բյուջեի 3% –ը: IX. Լուսավորությունը Կրթական սիստեմն ունի հետևյալ կա– ռուցվածքը. նախադպրոցական հիմնարկ– ներ (4–7 տարեկան երեխաների համար), տարրական (7 տարեկանից, պարտադիր, ուս. տևողությունը 7 տարի), միջնակարգ հանրակրթական ակադեմիական դպրոց– ներ (ուս. տևողությունը 5 տարի): Կան մասնավոր շատ դպրոցներ: Ուսուցումը տարվում է թաի գրական լեզվով: Տարրա– կան դպրոցի ուսուցիչներ են պատրաս– տում ոչ լրիվ միջնակարգ դպրոցի հիմքի վրա (2 տարի), միջնակարգ դպրոցի ուսու– ցիչներ՝ մանկավարժական ինստ–ները և համալսարանները: Բանգկոկն ունի 5 համալսարան, խոշորագույններն են Չու– լալոնգկորնի (1917) և Տամասարտինը (1933): Համալսարաններ ունեն Չիանգ– մայը (1964), Կհոնկեն (1964), Սոնգկհլան (1964): Բանգկոկում է գտնվում Ազգային գրադարանը (հիմնվել է 1905-ին, ավելի քան 724 հզ. կտոր գիրք, շուրջ 144 հզ. ձեռագիր), Ազգային թանգարանը (1926): X. Գիտական հիմնարկները Կառավարությունը գիտ. աշխատանքը կոորդինացնում է Կիրառական հետազո– տությունների կորպորացիայի (հիմնվել է 1963-ին) միջոցով, որն ունի գյուղատըն– տեսության, էկոլոգիայի և գիտահետազո– տական այլ ինստ–ներ, ստանդարտացման, դոկումենտացման կենտրոններ, Ազգային հետազոտական խորհուրդ: Գիտահետա– զոտական կենտրոնները գործում են Բանգկոկի (Կասետսարտ) և Չիանգմայի համալսարաններին, ինչպես և Ասիական ռեգիոնալ տեխնոլոգիական ինստիտու– տին (ՍԵԱՏՕ–ին ենթակա) կից: Հետազո– տությունների հիմնական ուղղություններն են՝ ազգային տնտեսությունը, գյուղա– տնտեսության և անտառտնտեսության պրոբլեմները, ձկնորսությունը: Սիամի գիտական ընկերությունը խոշորագույնն է երկրում (հիմնվել է 1904-ին): XI. Մամուլը, ռադիոն, հեռուստատե– սությունը 1975-ին լույս էր տեսնում ավելի քան 70 թերթ: Թաիերեն գլխավոր թերթերն են՝ «Թաի յւատ», «Սիենգ անգտոն», «Պիմ տաի», «Սիւսմ րատ», «Լակ–միանգ», «Պրա– չատիպատայ», «Սիամ նիկոն*: Չինարեն լույս տեսնող 30 թերթերից գլխավորներն են՝ «Սինսյան ժիբաո», «Ցզին խուա ժի– բաո», «Չժունխուա ժիբաո», «Շիցգե ժի– բսյո», անգլերեն՝ «Բանգկոկ պոստ» («Bangkok Post»), «Բանգկոկ ուորլդ» («Bangkok World»), «Նեյշն» («Nation»): Ռադիոհաղորդումներ տրվում են 1938-ից (ամենամեծ ոադիոկայանը «Ասիայի ձայն»-ն է), հեռուստահաղորդումներ՝ 1955-ից: XII. Գրականությունը Թաիական գրականության առաջին հուշարձանները վերաբերում են XIII դ.: Առավել վաղը «Ռամա Կամխենդի քարա կոթողը» (1292) արձանագրական հուշար– ձանն է: Միջնադարյան դասական գրա– կանությունը, հատկապես վաղ շրջանի, Բրնձի դաշտերը Բանգկոկի հար– թավայրում իր բնույթով հիմնականում գովաբանա– կան–կրոնական էր, ձևով՝ չափածո: Զար– գացած էր քնարերգությունը, որի ներկա– յացուցիչներն են Միպրատը, Մահարաթ– չաքրուն (երկուսն էլ՝ XVII դ. 2-րդ կեսին) և Թամմատիբեթը (1732–55): XVIII դ.