ե ավելի ՝հց հաճախականությամբ, հան– գեցնում է այն բանին, որ ավելի քիչ մաշ– վող գործիքը, աստիճանաբար խրվելով ղետալի մեջ, ստեղծում է իր ձևի և չա– փերի խոռոչ: է. մ. իրականացվում է էլեկտրաէրոզիոն հաստոցներով (պատ– ճենահան–անցքահատիչ, կտրիչ, սրիչ, հղկիչ, արտահատիչ): է. մ–ման մեջ առանձ– նացվում են էլեկտրակայծս! ին, էլեկտրա– իմպուլսային, անողա 1եխանիկական (տես Անոդամեխանիկակա՚ս մշակում, նկ. 1, գ) և էլեկտրակոնաակտային մշակում– ները: էլեկտրակայծային մ շ ա կ ու մ ը (նկ. 1, ա) առաջարկել են 1943-ին Բ. Ռ. և Ն. Ի. Լազարենկոները (ՍՍՀՄ): Այն բնորոշվում է իմպուլսային պարպումների կարճատևությամբ (10~4– – 1 Օ՜8 վրկ): Գործիքը պատրաստում են արույրից, պղնձից ևն: Կիրառվում է հիմ– նականում կարծր և դժվար մշակվող հա– մաձուլվածքներից պատրաստված դետալ– ների վրա ձևավոր խոռոչներ և անցքեր մշակելոլ, ինչպես նաև պղնձե և վոլֆրա– մե մետաղալարով ձևավոր կտրումներ կատարելու համար: էլեկտրաիմ– պուլսային մշակ ու մը (նկ. 1, բ) ամենատարածվածն է: Մշակվել է 1950-ական թթ.: Որպես հոսանքի աղբյուր օգտագործում են կիսահաղորդչային հա– տուկ իմպուլսային գեներատորներ, որոնք տալիս են միաբևեռ և համեմատաբար երկարատև իմպուլսներ (10՜2–10՜4 վրկ)՝. Կիրառվում է միջին և խոշոր չափերի խո– ռոչներ ունեցող դրոշմահատիչներ և կա– ղապարներ, տուրբինների թիակներ և այլ դետալներ պատրաստելու համար: Գործիքը պատրաստում են պղնձից, ԷԷԳ տիպի ածխագրաֆիտից: ՄՍՀՄ–ում ար– տադրվում են էլեկտրաիմպուլսային մշակ– ման 4Դ721, 4Գ722, 4Բ723Մ և այլ մակ– նիշների հաստոցներ: էլեկտրա– կոնտակտային մշակ ու մը (նկ. 1, ղ) կատարվում է օդի կամ հեղուկ (ջուր, էմուլսիա) միջավայրում՝ աղեղային պար– պումներից առաջացած և ջոուլյան ջեր– մության շնորհիվ: Կիրառվում է նախա– պատրաստուկների մաքրման, կտրման, տաշման, ֆրեզման դեպքում ևն: ՀՄՄՀ–ում է. մ. կիրառվում է հիմնականում գործիքա– շինության մեջ (Վ. Ի. Լենինի անվ. «Հայ– էլեկտրամեքենա» միավորումում և «Հաս– տոցանորմալ» գործարանում): Կիրովա– կանի ճշգրիտ հաստոցների գործարանը թողարկում է ծրագրային կառավարման հարմարանքներով հանդերձված 4531ՖՅ, 4532ՖՅ և այլ մակնիշների էլեկտրաէրո– զիոն ճշգրիտ հաստոցներ: 1970-ից լայն տարածում է ստացել է. մ–ման նոր եղա– նակ՝ պտտվող դետալների դինամիկա– կան հավասարակշռումը՝ էլեկտրաէրո– զիոն նստեցման միջոցով: Այս եղանակն առաշարկվել է 1966-ին, Մետաղահատ հաստոցների Փորձարարական ԳՀԻ–ի ան– դըրկովկասյան մասնաճյուղում (Երևան) և իրականացվում է Երևանի Փորձնական հաստոցաշինական գործարանում թողարկ– վող հաստոցների վրա: Գ. Գևորգյան
ԷԼԵԿՏՐԱԹԵՐՄԻԱ (Էւեկար…ե հուն. – ջերմություն), տարբեր նյու– թերի տաքացման կամ հալման համար ջերմության կիրառում, վերջինս անջատ– վում է, երբ էլեկտրական հոսանքն անց– նում է կարծր, հեղուկ կամ գազանման (էլեկտրական աղեղ) հաղորդիչներով: Կա– րելի է ստանալ շատ բարձր չերմաստի– ճաններ, փոքր ծավալում կենտրոնացնել մեծ հզորություն, տաքացնել շինվածքի մի մասը, մեծ ճշգրտությամբ պահպանել տաքացման տրված ռեժիմը: էլեկտրա– տաքացումը կիրառվում է մետաղները հալելու (էլեկտրավառարաններում), դե– տալների ու կոնստրուկցիաների չանջատ– վող միացումներ ստանալու (էլեկտրա– եռակցում), շերմային և ջերմաքիմիա– կան մշակման (ինդուկցիոն տաքացում) համար, էներգետիկայում (էլեկտրակաթ– սաներ), շինարարության մեջ (բետոնի տաքացում), կենցաղային տաքացիչ սար– քերում:
ԷԼԵԿՏՐԱԼԱՄՊԵՐԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ և ր ե– վանի, էլեկտրատեխնիկական արդ– յունաբերության ձեռնարկություն: Հիմ– նադրվել է 1948-ին: Գործարանն ար– տադրում է ՆՎ–40 տիպի վակուումա– յին (սկսած 1951-ից), Ա–27 տիպի ավտո (1954-ից), լյումինեսցենտային (1956-ից), նատրիումային (1973-ից) լամպեր, բյուրե– ղապակյա լուսացրիչներ, «Հայաստան» և «Նսփրի» ջահեր (1972-ից) ևն: Արտա– դըրանքն առաքվում է ՄՍՀՄ բոլոր տնտ. շրջանները, ինչպես նաև արտասահմա– նյան 36 երկիր, այդ թվում՝ ճապոնիա, Ֆրանսիա, Իրան, Իրաք, Հնդկաստան: 1966-ին է. գ–ի բազայի վրա ստեղծվել է «Հայէւեկտրաւույս» արտադրական միա– վորումը:
ԷԼԵԿՏՐԱԼՏՈՒՄԻՆԵՄՏԵՆՏՈւՎք, ՍՈԼ– մինեսցենցման տեսակ, որն առաջանում է էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ: Գազերի է. ի հայտ է գալիս էլեկտրական պարպումների ժամանակ: Պինդ մարմին– ների է. դիտվում է կոնդենսատորի թի– թեղների միջև տեղադրված փոշիացված չյումինաֆորներում: Կիրառվում է լույսի էլեկտրալյումինեսցենտային աղբյուրնե– րում, ինչպես նաև գազային և կիսահա– ղորդչային լազերների ստեղծման համար:
ԷԼԵԿՏՐԱԾԻՆ ՄԱՐ*, էլեկտրա ֆ ո ր (<էւեկար… և հուն. (pop<k –՝ կրող), էլեկտրական լիցքի ստացման ցու– ցադրական սարք: Հայտնագործել է Ա. Վոչտան: Կազմված է էբոնիտե (Վոլ– տայի փորձերում՝ խեժե) և մեկուսիչ բռնակով մետաղե սկավառակներից: Մե– տաղե սկավառակը դրվում է մորթիով շփելու հետևանքով բացասական լիցքա– վորված էբոնիտե սկավառակի վրա: Մե– տաղի՝ դեպի էբոնիտե սկավառակն ուղըղ– ված մակերևույթի վրա մակածվում է դրա– կան, իսկ հակառակ երեսին՝ բացասական լիցք: Հողանցումից հետո մետաղե սկա– վառակի վրա մնացած դրական լիցքը Փոխանցվում է որևէ հաղորդիչի:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆ, արդյունաբերական ձեռնարկություն, որն արտադրում է էլեկ– տրաէներգիա՝ էներգիայի այլ տեսակնե– րը էլեկտրականի փոխակերպելու միջո– ցով: Նայած փոխակերպվող էներգիայի տեսակին, է–ները լինում են ջերմային, հիդրո–, ատոմային, հողմաէլեկտրակա– յաններ, ինչպես նաև չերմաէլեկտրա– կենտրոններ: Ջերմային է–ում էլեկտրա– էներգիայի է Փոխակերպվում տարբեր վառելանյութերի (քարածուխ, նավթ, գազ, տորֆ) չերմային էներգիան, հիդրոէլեկ– տրակայանում՝ շրային հոսքի էներգիան, ատոմային էլեկտրակայանում՝ միջուկա– յին էներգիան, հողմաէլեկտրակայանում՝ օդային հոսքի էներգիան: Ջերմաէլեկտրա– կենտրոնում կատարվում է էլեկտրաէներ– գիայի և չերմության զուգակցված արտա– դրություն: Այն է., որն իր վրա է վերց– նում հզորության՝ էներգիայի ընդունիչ– ներից կախված բոլոր Փաիոխություննե– րը, ապահովում է էներգահամակարգում Հզոր էլեկտրա– կայանի էլեկտրա– կան մ ի ui ց ու մ ն ե– րի սխեմա. /. գենե– րատոր, 2. բարձրացնող տրանսֆորմատոր, 3. էլեկտրահաղորդման գիծ, 4. անջատիչներ, 5. բաժա– նիչներ, 6. սեփական կա– րիքների տրանսֆորմա– տոր, 7. սեփական կա– րիքների սեկցիա հաճախականության կարգավորման ֆունկցիաները: է. բնութագրվում է սահ– մանված ակտիվ հզորության մեծությամբ, որը է՝ կայանի գեներատորների նոմի– նալ գումարային ակտիվ հզորությունը, պայմանական վառելիքի տեսակարար ծախսով հանդերձ, վերչինս կայանի պայ– մանական վառելիքի գումարային ծախսի և կայանի շինաներից բաց թողնված գու– մարային էլեկտրաէներգիայի հարաբե– րությունն է: ՄՄՀՄ առավել խոշոր չեր– մաէլեկտրակայաններից են Կրիվոյ ռոգի (սահմանված հզորությունը՝ 3000 հզ. կվտ), Նովոչերկասկի (2400 հզ. կվտ), Մերձ– դնեպրյան (2400 հզ. կվտ), Վորոշիլով– գրադի (2300 հզ. կվտ) ՋԷԿ–երը, առավել խոշոր հիդրոէլեկտրակայաններից՝ Կրաս– նոյարսկի (սահմանված հզորությունը՝ 6000 հզ. կվտ), Բրատսկի (4100 հզ. կվտ) ՀԷԿ–երը: Գրկ. SjieicTpoaHepreTHKa h 3HepreTHqecKoe CTpoHTejibCTBO CCCP, M., 1974. <,. Ադոնց
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԱՂԵՂ, վոլտյան աղեղ, է չեկ տրական պարպման տե– սակ. ունի մի էլեկտրոդից (ածխե կամ մետաղե) մյուսը ձգվող աղեղատիպ պայ– ծառ թելիկի տեսք: Կպրող է առաջանալ ցանկացած գազում: Ջերմաստիճանը թե– լիկում հասնում է մի քանի հազար աս– տիճանի, պարպման հոսանքը՝ տասնյակ հազար ամպերի: է. ա–ի թելիկը կաթոդի ու անոդի մոտ նեղանում է և դրանց մակերևույթին առաջացնում վառ բծեր: էլեկտրոնների ռմբակոծումից անոդը տա– քանում է մինչև գոլորշիացման ջերմաս– տիճանը (ածխե անոդը՝ մինչև 42000K 1 մթն ճնշման դեպքում): Կաթոդի տաքա– ցումը և ջերմաէլեկտրոնային էմիսիան պայմանավորված են թելիկում անջատ–
