տարածվեցին՝ ամֆիթատրոնային և լսա– րանային–դահլիճ տիպերը, որոնցում ամ– ֆիթատրոնը կամ պարտերը լրացվում էին նրանց վրա «կախված» մեկ կամ ավե– լի պատշգամբներով: ՍՍՀՄ–ում Թ–ների շինարարությունը սկսվել է հիմնականում 1930-ական թթ.: Սկզբում ստեղծվում էին տիպեր, այսպես կոչված սինթետիկ ներ– կայացումների (զանազան թատերական ժանրերի) համար: Այնուհետև, մինչև 50-ական թթ. թատերական շենքերի նա– խագծման մեջ հիմնականում կիրառվում էին համաշխարհային, ռուսական, ՍՍՀՄ ժողովուրդների ճարտ. ավանդույթները (Տաշքենդի Ա. Նավոիի անվ. օպերայի և բալետի Թ., 1938–47, ճարտ.՝ Ա. Շչուսև): Հայկական Թ–ի առաջին շենքը, ըստ հունական, հռոմեական, հայկ. պատմա– գրությունների, կառուցվել է մ. թ. ա. 69-ին, Տիգրանակերտ մայրաքաղաքում: Թ–ի շենք է ունեցել հավանաբար նաև Արտաշատ մայրաքաղաքը, ուր մ. թ. ա. 53-ին բեմադրվել է Եվրիպիդեսի «Բաքո– սուհիներ» ողբերգությունը: Այս կառույց– ների ճարտ. հայտնի չէ, սակայն, ելնե– լով ժամանակի առանձնահատկություն– ներից, պետք է որ եղած լինեն հելլենա– կան տիպի: Թ–ի շենքի նոր գաղափար էր մարմնավորում Ա. Թամանյանի նախա– գծած՝ Երևանի օպերայի և բալետի Թ. (1926, Փարիզի համաշխարհային ցուցա– հանդեսում 1937-ին արժանացել է Grand Prix–Մեծ ոսկե մեդալի): Առանցքով տե– ղադրված երկու հանդիսասրահները (հիմ– նական՝ 1500 և ամառային բաց՝ 2000 տե– ղանոց ամֆիթատրոնով, որը կառուցե– լիս ձևափոխվել է՝ վերածվելով համերգա– յին դահլիճի) ընդգրկում են ընդհանուր մեծ բեմը՝ անկյունագծային առանցքներին տեղադրված չորս փոքր, լրացուցիչ բե– մերով: Շենքի հատակագծային կոմպո– զիցիան հնարավորություն է ընձեռում դահլիճները գործածել առանձին կամ միասին, պարտերները միացնել բեմին. այն առաջ բերեւով ԱԿ: Հա/ասօւաեոււ)՜ կառուցված մյուս թատերական շենքերից են՝ Երևանի Սունդուկյանի անվ. Թ. (1966, ճարտ. Ռ. Ալավերդյան, Ռ. P ադա լյան, Ս. Բուրխաջյան, Գ. Մնացականյան), Լե– նինականի Մռավյանի անվ. դրամատիկա– կան Թ. (1972, ճարտ,.՝ Ս. Սաֆարյան, Ռ. Բաղդասարյան, կոնստրուկտոր՝ Ս. Բաղդասարյան): Գրկ. Մարքս Կ. և Էնգելս Ֆ„ Արվեստի մասին, [ժող.], հ. 1–2, Ե., 1963– 1964: Լենին Վ. Ի., Կուլտուրայի և ար– վեստի մասին, [ժող.], Ե., 1958: Լ և ո ն– յ ա ն Գ., Թատրոնը հին Հայաստանում, Ե., 1942: Մելիքսեթյան Ս., Թատե– րական ակնարկներ, Ե., 1945: Նույնի, Հովհաննես Աբելյան, Ե., 1954: Զ ա ր յ ա նՌ., Թատերական դիմանկարներ, Ե., 1956: Թե ր– զիբաշյան Վ.,. Հայ դրամատուրգիայի պատմություն, հ. 1–2, Ե., 1959–64: Խ ա– լ ա թ յ ա ն Լ., Սարյանը և թատրոնը, Ե., 1960: Հ ա ր ու թ յ ու ն յ ա ն Բ., Սովետա– հայ թատրոնի տարեգրություն, գիրք 1–2, Ե., 1961–69: Հախվերդյան Լ., Կլա– սիկան և մեր օրերը, Ե., 1962: ՍտեՓան– յ ա ն Գ., Ուրվագիծ արևմտահայ թատրոնի պատմության, հ. 1–3, Ե., 1962–75: Ք ա– լ ա ն թ ա ր Լ., Արվեստի մայրուղիներում, Ե., 1963: Հայ սովետական թատրոնի պատմու– թյուն, Ե., 1967: ՍամվելյանԼ., Շեքս– սյիրը և հայ գրական ու թատերական մշա– կույթը, Ե., 1974: Հովհաննիսյան Հ., Թատրոնը միջնադարյան Հայաստանում, Ե., 1978: Tosh T., 2000 JieT apMAHCKoro Tea- Tpa, t. 1–2, M., 1952; ABfleeB A. R., IlpoHCXoHCfleHHe TeaTpa, M.– JI., 1959; Hcto- pHH coBeTcicoro flpaMaTiraecKoro TeaTpa, t. 1–6, M., 1966–71; Ctsihhc jiabckhS K. C., Co6p. coh., t. 1-8, M., 1954-61; HeMnpoBH դ–JX a h e h k o B. H., TeaT– pa jibHoe HacjieflHe, t. 1, CTaTbH. Pe^H. Be- ceflM. IlHCbMa, M., 1952; BaxiaHroB E. B.f 3airacKH, nncbMa, CTaTbH, M.–JI., 1939; MeiiepxoJibfl B. 3., CTaTbH. IlHCbMa. Penn. Eeceflbi, q. 1–2, M., 1968; JlxHBH)ieroB A. K., HTaJibHHCKaa Ha- poAHan KOMeAHH, 2 H3fl., M., 1962; Boflfl- acneB T. H., Be^Ho npeKpacubii* TeaTp ano- xh Bo3pa»cfleHHa, JI., 1973; B h ji a p 2K., O TeaTpajibHoii Tpaflmunn, nep. c <J)paHu,, M., 1956; TaceHep ft ac., OopMa h ujxesi b coBpeMenHOM TeaTpe, nep. c amTi., M.f 1959; B p e x t B., O TeaTpe, c6. cTaTefi, nep. c HeM., M., 1960; B i 1 b e r M., The history of the Greek and Roman theatre, Princeton, 1939; Chambers E. K., The Elizabet– han stage, v. 2, Oxf., 1923; տես նաև Բեւէ հոդ– վածի գրականությունը:
ԹԱՏՐՈՆ», երգիծական շաբաթաթերթ: Հրատարակվել է 1874–77-ին, Կ. Պոլսում: |սմբագիր–տնօրեն՝ Հ. Պարոնյան: Լուսա– բանել է Թուրքիայի ներքին և արտաքին քաղաքականությունը, անդրադարձել է գավառի իրադարձություններին, մեր– կացրել համիդյան հայահալած քաղաքա– կանության էությունը: Ծաղրել է Ազգային «Թատրոն» շաբաթաթերթի գլխագիրը սահմանադրությամբ կամ դիվանագիտա– կան ճանապարհներով արևմտահայե– րին «փրկել» ցանկացող պոլսահայ սահ– մանադրականներին, Արևեւյան հարցի վե– րաբերյալ եվրոպական քաղաքագետնե– րի դիրքորոշումը և 1876-ի միջազգային կոնֆերանսի (Կ. Պոլիս) կազմակերպու– մը: Պարզաբանելով Սան Ստեֆանոյի դաշ– նագիրը և Բեռլինի վեհաժողովի որոշում– ները՝ շեշտել է դրանց՝ արևմտահայու– թյան համար անօգուտ լինելը: «Թ.»-ում «Քաղաքական» և ապա՝ «Կսմիթներ» խո– րագրերի տակ տպագրված Հ. Պարոնյանի պամֆլետներից ու ֆելիետոններից է ստեղծվել նրա «Կսմիթներ» ծավալուն երկը, իսկ «Կենսագրականք» և «Նկարա– գրություն դիմաց և բնավորությանց մայ– րաքաղաքիս թաղեր ու ազգայնոց» պարբե– րաբար լույս տեսնող նյութերից՝ «Ազգային ջոջեր»-ը և «Պտույտ մը Պոլսո թաղերուն մեջ»-ը: Գրաքննությունը մշտապես հա– լածել է թերթը, որը բազմիցս փակվել է և վերստին հրատարակվել: Հ. Պարոն– յանը 1874–75-ին լույս է ընծայել նաև «Թիյաթրո» («Թատրոն») թուրքերեն եռ– օրյա թերթը, ուր հիմնականում տպա– գրում էր «Թ.»-ի նյութերը:
ԹԱՏՐՈՆ», գրական, թատերական հան– դես: Լույս է տեսել 1893–1905-ին, Թիֆ– լիսում: խմբագիր–հրատարակիչ՝ Ա. Թար– «Թատրոն» հանդե– սի շապիկը քս անյան: Նպաստել է ազգային բեմար– վեստի և դրամատուրգիայի զարգացմանը, կրթել հայ հանդիսատեսի գեղարվեստա– կան ճաշակը, օգնել գեղագիտական մտքի առաջընթացին: Տպագրել է ինքնուրույն և թարգմանական պիեսներ, նյութեր բեմ– արվեստի տեսական հարցերի մասին (Գյո– թե՝ «Կանոններ դերասանների համար», Շիլլեր՝ «Թատրոնն իբրև բարոյական հիմնարկություն», Ս. Հախումյան՝ «Թատ– րոն, բեմ և լեզու»): Զգալի տեղ է հատկաց– րել թատրոնի պատմությանը, հայ, ռուս և արևմտաեվրոպական թատերական կյանքին: Աշխատակցել են Դ. Աունդուկ– յանը, Պ. Պռոշյանը, Հ. Հովհաննիսյանը, Հ. Թումանյանը, Ա. Շիրվանզադեն, Ա. Ծատուրյանը, Վ. Փափազյանը, Մու– րացանը և ուրիշներ:
ԹԱՏՐՈՆ ԲԱՐԵԿԱՄ ՄԱՆԿ ԱՆՑ», կիս– ամսյա պատկերազարդ հանդես: Հրա– տարակվել է 1876–78-ին, Կ. Պոլսում: իւմբագիր–հրատարակիչներ՝ Հ. Պարոն– յան, Կ. Ցասմաճյան: Առաջին հայերեն ՄսագագաԱ Հ; դյուրըմբռնելի ոճով շարադրված նյու– թերի նպատակն էր դաստիարակել հայ– ր հնասեր, նախապաշարումներից ու սնո– տիապաշտությունից զերծ սերունդ: Կա– րևորել է պատանիների և աղջիկների ֆի– զիկական ու մտավոր ունակությունների զարգացումը, տպագրել է Հ. Պարոնյանի հետաքրքրաշարժ բնագիտական, պատ– մական, աշխարհագրական, աստղաբաշ– խական և տեղեկատու այլ նյութեր: Ար– ժեքավոր են Մ. Մամուրյանի, Ռ. Պեր– «Թատրոն բտրեկամ մ անկան ց» երկշաբաթա– թերթի շապիկը
