տիրապետության շրջանում Հայաստանի էլեկտրատնտեսությունն անկում ապրեց U հիմնովին քայքայվեց: Սովետական կարգերի հաստատումից հետո միջոցներ ձեռնարկվեցին քայքայ– ված էլեկտրատնտեսությունը վերականգ– նելու և ընդլայնելու ուղղությամբ: 1926– 1927-ին շահագործման հանձնվեցին Երե– վանի–I, տեղական նշանակության՝ Ղա– րաքիլիսայի (Կիրովական), Նոր Բայա– զետի (Կամո), Սարդարապատի (Հոկ– տեմբերյան), Դիլիջանի, Զանգեզուրի և այլ ՀԷԿ–եր: 1928-ին շարք մտան Լենի– նականի Ս. Օրջոնիկիձեի անվ., 1932– 1933-ին՝ Երևանի–II, Ձորագետի, 1936-ին՝ Քանաքեռի (առաջին ագրեգատ) ՀԷԿ–երը: ՀՍՍՀ–ում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը 1940-ին հասավ 395,3 մլն կվաժ–ւ: 1949-ին շարք մտավ Սևանի՝ ՍՍՀՍ–ում առաջին լեռնային ստորգետնյա ՀԷԿ–ը, ապա գործարկվեցին Գյումուշի (1953), Արզնու (1956), Աթարբեկյանի (1959) և Երևանի (1960) ՀԷԿ–երը: 1960-ին ՀՍՍՀ էներգահամակարգը միացավ Ան– ղըրկովկասի էներգահամակարգին: 1961 – 1970-ին կառուցվեցին Երևանի և Տաթևի ՀԷԿ–երը, Երևանի, Կիրովականի և Հրազ– դանի ՋԷԿ–երը: 1971 –75-ին գործարկվեց Հրազդանի ՊՇԷԿ–ի չորս էներգաբլոկը (յուրաքանչյուրը 200 հզ. կվւո հզորու– թյամբ), շարունակվեց էլեկտրակայան– ների կառուցումը Որոտան գետի վրա, անցկացվեց Կիրովական–Ալավերդի– Թբիլիսի ՊՇԷԿ էլեկտրահաղորդման գիծը, 1977-ին շահագործման հանձնվեց Հայաստանի ԱԷԿ–ի առաջին հերթը: 1975-ին արտադրվել է 9170 մլն կվա ժ էլեկտրաէներգիա: Բացի արդ. նշանակու– թյան էլեկտրակայաններից, գյուղատըն– տեսության և կոմունալ տնտեսության էլեկտրասպառման պահանջները բավա– րարելու համար 1929–45-ին կառուցվե– ցին 65 էլեկտրակայան (21 ՀԷԿ), 1960-ին գյուղական կայանների կարողությունն ավելացավ 80 անգամ: 1975-ի սկզբին էլեկտրիֆիկացված էր 374 կոլտնտեսու– թյուն և 346 սովետական տնտեսություն, երկաթգիծն ամբողջովին: 1975-ին յուրա– քանչյուր 100 ընտանիքի ընկնում էր 74 ռադիոընդունիչ, 73 հեռուստացույց, 27 էլեկտրսոիոշեծծիչ, 94 սառնարան, 74 լվացքի մեքենա ևն: ՀՍՍՀ–ում բնակչության մեկ շնչի հաշ– վով ավելի շատ էլեկտրաէներգիա է ար– տադրվում, քան Թուրքիայում, Իրանում, Իտալիայում և այլ երկրներում: Գրկ. Լենին Վ. Ի., Գիաա–ւոեխնիկական աշխատանքների պլանի ուրվագիր, Երկ., հ. 27: Ն ու յ ն ի, Գ. Մ. Կրժիժանովսկուն (Նա– մակներ, 26.12.1919, 23.1.1920), Երկ., հ. 31: Ն ու յ ն ի, Միասնական տնտեսական պլանի մասին, Երկ., հ. 32, էշ 158–69: Ա լ ա հ– վերդյան Գ. Ն. և ուրիշներ, Սո– վետական Հայաստանը 35 տարում, Ե., 1955, էջ 48–51: Սովետական Հայաստանի տնտե– սական զարգացումը 1920–1960, Ե., 1960, էջ 69–90: Ազիզբեկյան Հ., Սովե– տական Հայաստանի էլեկտրիֆիկացիայի պատմությունից, Ե., 1966: Ե ն գ ո յ ա ն Փ. Հ., Հայաստանը ինդուստրացման ուղիով (1926 – 1958), Ե., 1967: Սաֆ արյան Ե. Զ., էներգետիկ արտադրության էկոնո– միկան, պլանավորումն ու կազմակերպումը, Ե., 1970: )K h m e p h h JI. T., Hctophh 9jieKTpH4)HKan;Hii CCCP, M., 1962; C t e k- ji o b B. K)., Pa3BHTHe 9JieKTpo9HepreTHqec- Koro xo3HHCTBa CCCP (XpoHo.nor. yica3a- TeJib), M.– JI., 1964; Hapo/jHoe xo3«hctbo CCCP b 1975 rofly. OraT. eaceroflHmc, M., 1975; HapoflHoe xo3hhctbo Apmhhckoh CCP b 1976 roay. OraT. eaceroflHmc, E., 1976. Հ. Աղոևց, Գ. Կարապետյան, Ս. Մեչիքյան
ԷԼԵԿՏՐՈԴԱՏԻՆ ՊՈՏԵՆՑԻԱԼ, պոտեն– ցիալի թռիչք, որն առաջանում է մետաղի և էլեկտրոլիտի լուծույթի միջև: է. պ. կարող է մետաղների էլեկտրոններ տալու ունակության և դրանով պայմանավոր– ված քիմ. ակտիվության չափ ծառայել էլեկտրոլիտի լուծույթում: է. պ–ի մեծու– թյան փոքրացմամբ դասավորելիս՝ մե– տաղներն առաջացնում են չարման շարք: է. պ–ի բացարձակ արժեքը չափել հնարա– վոր չէ, չափում են միայն հարաբերական արժեքները համեմատության էլեկտրոդի նկատմամբ: Որպես համեմատության էլեկ– տրոդ ծառայում է նորմալ ջրածն ական էլեկտրոդը, որի է. պ. պայմանականորեն ընդունվում է հավասար զրոյի: է. պ–ի իմացությունը կարևոր է հոսանքի քիմ. աղբյուրներ նախագծելիս, էլեկտրոլիզը, մետաղների կոռոզիան ուսումնասիրելիս:
ԷԼԵԿՏՐՈԴՆԵՐ (<էչեկար… և հուն. ծՑօ£ – ուղի), մետաղե, ածխե կամ այլ հաղորդիչներ, որոնցով հաղորդալարերը միանում են էլեկտրական շղթայի իոնա– յին կամ էլեկտրոնային հաղորդականու– թյան ոչ մետաղական մասին: էլեկտրա– կան և ռադիոտեխնիկական սարքերում հոսանքի աղբյուրի դրական բևեռին միաց– ված է. կոչվում են անոդ, իսկ բացասա– կան բևեռին միացվածները՝ կաթոդ: Գալ– վանական էլեմենտներում և կուտակիչ– ներում անոդը դրական, իսկ կաթոդը բացասական է. են: Աղեղային լամպերում Է՜Ի միջև բռնկվող էլեկտրական աղեղը լույսի աղբյուր է ծառայում: Հողանցման համար մետաղե խողովակների, թիթեղ– ների ձևով պատրաստված է. թաղվում են հողում: էչեկարոնային չամւցերում և էչեկտրոնաճառագայթային խողովակնե– րում է. ծառայում են էլեկտրական դաշտի ստեղծման և կաթոդից արձակված էլեկ– տրոնների հավաքման համար: է. օգտա– գործվում են նաև ֆոտոէլեմենտներում, ռենտգենյան խողովակներում, գազա– պարպման և աղեղային էլեկտրաեռակց– ման սարքերում, էլեկտրավառարաննե– րում, բևեռագրության մեջ: է. ֆիզիոլոգիայում, ֆիզիո– լոգիայում և կլինիկական բժշկության մեջ է. կիրառվում են 2 նպատակով՝ հյուսվածքների (սրտամկան, նյարդային համակարգ, մկաններ) կենսահոսանքնե– րը գրանցելու և գրգռելու համար: է. սո– վորաբար պատրաստվում են լավ հաղոր– դիչ մետաղներից (պլատին, արծաթ, պող– պատ) և լինում են՝ տափակ, գնդաձև, գոգավոր, ասեղնաձև ևն: Կենսահոսանք– ները գրանցելու համար է. դրվում են տվյալ օրգանի մակերեսին կամ համա– պատասխան մաշկահատվածին (վրադիր է.), ինչպես նաև ներխրում օրգանի մեջ (սուզվող է.): Վերջիններս ասեղնաձև են և ամբողջությամբ (բացի արտածող ծայրերից) էլեկտրամեկուսացված: Կլի– նիկական ֆիզիոլոգիայում ավելի գոր– ծածական են վրադիր է., որոնք հյուս– վածքը չեն վնասում: էլեկտրահաղորդա– կանությունը մեծացնելու նպատակով է. պատվում են ֆիզիոլոգիական լուծույ– թում թրջված մառլյայով կամ հատուկ մածուկով: Սահմանափակ բջջախմբի կամ առանձին բջջի ու նրա առանձին մասե– րի կենսաէլեկտրական ակտիվությունը գրանցվում է հատուկ ասեղնաձև միկրո– էլեկտրոդներով, որոնց ծայրի միջաձիգ տրամագիծը չափվում է միկրոններով կամ միկրոնի տասնորդական մասերով: Նըշ– ված է. պատրաստվում են մետաղալարից կամ ապակյա բարակ խողովակներից: Միկրոէլեկտրոդային տեխնիկայի կիրառ– մամբ առավել ընդլայնվեցին բջջի և սի– նափսների վերաբերյալ եղած պատկերա– ցումները:
ԷԼԵԿՏՐՈԼԻ& (< էչեկար… և հուն. Xu- օւգ – քանդում, քայքայում), հաստա– տուն էլեկտրական հոսանքի առկայության դեպքում էչեկարոչիաներում ընթացող քի– միական պրոցեսներ: Իրականացվում է էլեկտրոլիզորում (էլեկտրոլիտով լցված անոթ, նկ. ), որի մեջ գտնվող էլեկտրոդ– ները միացվում են հաստատուն հոսանքի աղբյուրի բևեռներին: Արտաքին էլեկ– տրական դաշտի ազդեցությամբ էլեկտրո– լիտի դրական իոնները (կատիոններ) շարժվում են դեպի կաթոդ, իսկ բացասա– կան իոնները (անիոններ)՝ դեպի անոդ: է լ և կ in ր ո լ ի զ ո ր ի սխեման. /–իրան, 2 –անոթ, 3–կաթոդ, միջնորմ (դիաֆրագ– մա), 5–էլեկտրոլիտ Կաթոդի վրա աեղի է ունենում էլեկտրա– քիմ. վերականգնում (էլեկտրոնը միանում է կատիոնին), իսկ անոդի վրա՝ էլեկտրա– քիմ. օքսիդացում (անիոնը էլեկտրոն է կորցնում): Այս պրոցեսի հետևանքով առաջացած ատոմները հավաքվում են էլեկտրոդի վրա կամ փոխազդում լուծիչի հետ՝ գոյացնելով քիմ. նոր միացություն: Լուծույթի բաղադրության որակական փո– փոխությունները պայմանավորված են էլեկտրոդային պրոցեսների բնույթով, իսկ քանակական փոփոխությունները նկա– րագրվում են Ֆարադեյի օրենքներով: Փորձը ցույց է տալիս, որ է. կարող է ընթանալ միայն լարման որոշակի՝ տվյալ էլեկտրոլիտի (աղի լուծույթ կամ հալույթ) համար բնութագրական արժեքից (քայ– քայման պոտենցիալ) սկսած: Եթե լարումն ավելի փոքր լինի, լուծույթով հաստատուն հոսանք չի անցնի: է–ի ժամանակ հոսանքի աղբյուրի էներգիան ծախսվում է էլեկ– տրոլիտում իոնների տեղաշարժման և էլեկտրոդների վրա դրանց լիցքաթափման վրա: Իոնների տեղաշարժման (լուծիչի մածուցիկության հաղթահարման) վրա ծախսված էներգիան փոխարկվում է ջեր– մության, իսկ իոնների լիցքաթափման վրա
