դեցություն չի կարող լույսից արագ տա– րածվել: Միայն այդպիսի պատահարների համար բացարձակ իմաստ ունեն «վաղ» U «ուշ» հասկացությունները, իսկ դա ան– հրաժեշտ է, որպեսզի իմաստավորված լի– նեն պատճառ U հետևանք հասկացու– թյունները: Եթե երկու պատահարների միշև Ի. կեղծ է (տարածանման), ապա դը– րանք պատճառականորեն կապված չեն. այսպես, եթե որևէ իներցիալ համակար– գում A պատահարը ավելի վաղ (ուշ) է տե– ղի ունենում, քան B-ն, ապա գոյություն ունի համակարգ, որում դրանք տեղի են ունենում միաժամանակ, և գոյություն ունեն բազմաթիվ համակարգեր, որոն– ցում A-ն տեղի է ունենում ավելի ուշ (վաղ), քան B-ն: Ա. Ավեաիպան
ԻՆՏԵՐՎԱԼ ԵՎ ՍԵԳՄԵՆՏ, տես Միջա– կայք և հատված:
ԻՆՏԵՐՎԵՆՑԻԱ (< լատ. interventus – միջամտություն), միշազգային իրավուն– քում մեկ կամ մի քանի պետության մի– ջամտությունը մեկ այլ պետության ներ– քին գործերին կամ երրորդ պետության հետ նրա փոխադարձ հարաբերություննե– րին: Լինում է՝ զինված, տնտ., քաղ., դի– վանագիտական: Միշազգային պայմա– նագրերով ու համաձայնագրերով, այդ թվում ՄԱԿ–ի կանոնադրությամբ, Ի. օրեն– քից դուրս է ճանաչված: Ամեն մի պետու– թյան իրավունք է վերապահված բոլոր հնարավոր միջոցներով հակահարված հասցնել ինտերվենտներին: Ի. հետապըն– դում է օտար ժողովուրդների ստրկացման, նոր տարածքների զավթման, ազդեցու– թյան ոլորտների ստեղծման, ազգային– ազատագրական շարժումները ճնշելու, այս կամ այն երկրներում հետադիմական ռեժիմը պաշտպանելու կամ վերականգնե– լու նպատակ: Չնայած միջազգային իրա– վունքով Ի. արգելված է, բայց իմպերիա– լիստական տերությունների քողարկված (դավադրություն, հեղաշրջում, քաղաքա– ցիական պատերազմի սանձազերծում, լրոՆսակաՆ գորօուսէւություն, տեռոր, քայքայիչ խմբերի ֆինանսավորում, հան– դերձավորում ևն) կամ բացահայտ զին– ված (օրինակ, ԱՄՆ–ի Ի. Հնդկաչինում) միջամտությունը մշտական բնույթ է կրում: Միջամտության առավել վտանգավոր ձևը զինված Ի. է (տես Ագրեսիա)՝. ՍՍՀՄ և մյուս սոցիալիստական պետությունները հետևողականորեն դատապարտում են Ի.: ՍՍՀՄ–ի նախաձեռնությամբ ՄԱԿ–ում բազմիցս քննարկվել է պետությունների նԱրքին գործերին միջամտությունն ար– գելելու մասին ՄԱԿ–ի 1965-ի դեկլարա– ցիայի կատարման հարցը: 1918–20-ին Անդրկովկասում և Հայաստանում Ի. կա– տարեցին գերմանա–թուրքական, ապա անգլո–ամերիկյան զավթիչները:
ԻՆՏԵՐՖԱձ (< լատ. inter – միջև և ֆազ, փուլ), ինտերկինեզ, բջջի միտո– տիկ բաժանման փուլ (տես Միտոզ): Տար– բերում են հետերոսինթետիկ Ի., երբ բջիջն աճում է, տարբերակվում, իրա– կանացնում է իրեն բնորոշ ֆունկցիան, և ավտոսինթետիկ Ի., որի ըն– թացքում տեղի է ունենում բջջի նախա– պատրաստումը հաջորդ բաժանմանը: Հա– սուն մարդու օրգանիզմում Ի. տևում է 10–30 ժ և ավելի, արագ բաժանվող բջիջ– ներում՝ մի քանի րոպե, օրինակ, ծովոզ– նու ձվաբջջում 2–4 բլաստոմերների փու– լում Ի. տևում է 14 րոպե:
ԻՆՏԵՐՖԵՐԵՆՑԻԱ ԱԼԻՔՆԵՐԻ (< լատ. inter – փոխադարձ, միմյանց միջև և fe- rio – հարվածել, խոցել), տարածության մեջ երկու կամ մի քանի ալիքների գու– մարման հետևանքով առաջացող արդյու– նարար ալիքի ամպլիտուդի ուժեղացում կամ թուլացում: Ինտերֆերենցիայի առա– ջացման անհրաժեշտ պայմանը վերադըր– վող ալիքների կոհերենտությունն է: Պար– զագույն դեպքը նույն հաճախականու– թյունը և տարածման միևնույն ուղղու– թյունն ունեցող երկու ալիքների գումա– րումն է: Եթե տատանումները ներդաշնակ Ալիքների ին» աերֆերեն– ցիան ջրի մա– կերևույթի վրա են, ապա արդյունարար ալիքի ամպլի– տուդը տարածության որևէ կետում որոշ– վում է A= |Aa2+ A^+ 2AiA2coscp առըն– չությամբ, որտե՛ղ Ai-ը և A2^ գումարվող ալիքների ամպլիտուդներն են, փ՜՚ե՝ փու– լերի տարբերությունը տվյալ կետում: Եթե ալիքները կոհերենտ են, ապա փու– լերի տարբերությունը տվյալ կետում մը– նում է անփոփոխ, սակայն կետից կետ կարող է փոխվել, այնպես որ տարածու– թյան մեջ ստացվում է արդյունարար ալի– քի ամպլիտուդների բաշխում՝ միմյանց հաջորդող մաքսիմումներով և մինիմում– ներով (նկ.): Ամպլիտուդն առավելագույն արժեքն ընդունում է <p=2nn, իսկ նվազա– գույն արժեքը՝ փ = ^(2ո+1) կետերում (ո–ը ամբողջ թիվ է): Ոչ կոհերենտ ալիքների դեպքում փ՜ն անկանոն ձևով փոփոխվում է՝ ընդունելով տարբեր արժեքներ, և նրա միջին արժեքը հավասար է լինում զրոյի: Արդյունարար ալիքի ամպլիտուդի միջին արժեքը բոլոր կետերում նույնն է լինում, մաքսիմումները և մինիմումները ճապաղ– վում են, և ինտերֆերենցիոն պատկերը վերանում է: Ինտերֆերենցիայի կարևոր դեպքերից է հակադիր ուղղություններով տարածվող երկու հարթ ալիքների գու– մարումը, որի արդյունքը լինում է կան– գուն ափքների առաջացումը: Երկու ալիք– ների գումարման ժամանակ էներգիայի հոսքի խտության միջին արժեքը (պարբե– րության ընթացքում) համեմատական է արդյունարար ամպլիտուդի քառակուսուն (A2), հետևաբար արդյունարար ալիքում էներգիայի հոսքի խտության արժեքը միշտ չէ, որ հավասար է ինտերֆերենցվող ալիք– ների էներգիայի հոսքի խտության միջին արժեքների գումարին: Տեղի է ունենում էներգիայի վերաբաշխում տարածության մեջ: Երկու աղբյուրներից էներգիայի լրիվ հոսքի արժեքը էականորեն կախված է աղ– բյուրների հեռավորության և ճառագայթ– վող ալիքի երկարության միջև եղած հա– րաբերակցությունից : Ինտերֆերենցիայի երևույթն օգտագործվում է օպտիկական ինտերֆերոմետրերում, ռադիոինտեր– ֆերոմետրերում, ինտերֆերենցիոն ռա– դիոհեռաչափերում: Տես նաև Ինտերֆե– րենցիա չույսի: Գրկ. TopejiHK r. C., KojietfaHHH h boji- hm, 2 H3fl.( M., 1959. Ս. Գւսացարյւսն
ԻՆՏԵՐՖԵՐԵՆՑԻԱ ԼՈՒՅՍԻ, լուսային ալիքների վերադրման դեպքում ինտենսի– վությունների գումարման սկզբունքի խախ– տում, որի հետևանքով լուսային փնջերը տարածության տվյալ կետում կարող են ուժեղացնել կամ թուլացնել միմյանց՝ առաջացնելով լուսավոր և խավար շեր– տերի կամ օղակների հաջորդականություն (տես Ինտերֆերենցիա աչիքների): Ին– տերֆերենցիան լույսի ալիքային բնույթի ապացույց է: Այդ երևույթի ճիշտ բացատ– րությունը (ալիքային պատկերացումների հիման վրա) XIX դ. սկզբում տվել են Թ. Յունգը և Օ. Ֆրենեչը: Ի. լ. դիտելու անհրաժեշտ պայմանը վերադրվող ալիք– ների կոհերենտությունն է: Գոյություն ունեն լույսի կոհերենտ փնջերի ստացման մի քանի եղանակներ: Օրինակ, Ֆրենելի փորձում (նկ. 1) 180°-ին մոտ անկյան տակ տեղւսվորված I և II հարթ հայելիները տալիս են Տ աղբյուրի Տւ և Տ2 կեղծ պատ– կերները: Այդ կոհերենտ «կեղծ աղբյուր– ներից» ալիքները AB էկրանի տարբեր կետերին են հասնում փուլերի որոշ տար– բերությամբ (փ), որը որոշվում է Տւ–ից և Տշ–ից մինչև էկրանի համապատասխան կետը ընկած ճանապարհների օպտիկական երկարություն– ն և ր ի A տարբերությամբ՝ փ=2յ1^՝ ալիքի երկարությունն է): Լուսային ալիք– ների ինտենսիվության բաշխումը էկրա– նի վրա որոշվում է I=4I0cos2– առնչու– թյամբ, որտեղ 10-ն ալիքների սկզբնական Նկ. 1. Ֆրենելի փորձի սխեման ինտենսիվությունն է: I-ն կարող է ընդու– նել 0-ից մինչև 410 տիրույթում ընկած ար– ժեքներ, ուստի էկրանի տարբեր կետերի լուսավորվածությունը տարբեր է ստաց– վում: Այս դեպքում, իհարկե, էներգիայի պահպանման օրենքի խախտում կամ ւու–
