Ս. Մ. էյզենշաեյն բարձրագույն ռեժիսորական արվեստա– նոցներում, աշակերտել Վ. է. Մեյերխոլ– դին: Առաշին ինքնուրույն բեմադրությու– նը «Իմաստունին էր (1923, ըստ Ա. Օստ– րովսկու «Իմաստունն էլ երբեմն միամիտ կլինի»): Կինոյում սկսել է աշխատել 1924-ից: 1925-ին ստեղծել է «Գործադուլ» ֆիլմը: Առաշին անգամ կինոյում հեղափո– խական ժողովուրդը ներկայացրել է որ– պես պատմության շարժիչ ուժ: Նույն գա– ղափարա–թեմատիկ միտումները և գեղա– գիտական սկզբունքները է. զարգացրել է «Պոտյոմկին» զրահանավը» կինոնկարում (սցենարը Ն. Աղաշանովայի, 1925): Այն նոր փուլ էր համաշխարհային կինոյում: 1958-ին Բրյուսելում՝ կինոքննադատների հանրաքվեի տվյալներով «Պոտյոմկին» զրահանավը» առաշինն էր բոլոր ժամա– նակների 12 լավագույն ֆիլմերի ցուցա– կում: 1927-ին է. Գ. Ալեքսանդրովի ե է. Տիսսեի հետ նկարահանել է «Հոկ– տեմբեր»-^ է. առաշինն է փորձել կինոյի միջոցներով մարմնավորել Վ. Ի. Լենինի կերպարը (առաշնորդի դերում նկարահան– վել է բանվոր Վ. Նիկանդրովը): է–ի մյուս գործերից են՝ «Հինը և նորը» (1929), «Ալեքսանդր Նևսկի» (1938, ՍՍՀՄ պետ. մրցանակ, 1941), «Իվան Ահեղ» (1-ին սերիա՝ 1945, ՍՍՀՄ պետ. մրցանակ, 1946, 2-րդ սերիան՝ «Բոյարների դավա– դրությունը», էկրան է բարձրացել 1958-ին): է–ի տեսական ժառանգության մեջ հա– տուկ տեղ է գրավում ֆիլմի կոմպոզիցիա– յի, մոնտաժի, կադրի, հնչունա–պատկե– րային կառուցվածքի, պլաստիկ կուլտու– րայի հարցերի քննությունը, որ ուղեկց– վում է արվեստի օրինաչափությունների օբյեկտիվ դիալեկտիկական բնույթը բա– Կադր «Պոտյոմկին* զրահանավը» կինոնկա– րից (1925), ռեժիսոր՝ Ս.Մ. էյզենշաեյն ցահայաելու, մարքսիստական վերլուծ– ման հիման վրա ամբողշական գեղագի– տական համակարգ մշակելու ձգտմամբ: Երկ. H36paHHwe npoH3BefleHHfl, t. 1–6, M., 1964-71. Գրկ. P o m m M., IlaMflTH C. M. 3h- 3eHnrreHHa. Biopaa BepniHHa, տես՝ Eeceflbi o khho, M., 1964; IIIkjiobckhh B. B., 3H3eHnrreHH, M., 1973; 3H3eHiirreftH b Bocno- MHHaHHHX COBp6M6HHHKO B, M., 1974. է. Մանուկ յան, ԷՅԼԵձՅԱՆ Խաչիկ Կարապետի [24.4. 1925, Ալեքսանդրուպոլիս (Հունաստան)], հայ սովետական ինժեներ–էլեկտրիկ: Ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստ–ը (1957): 1958-ից աշխատում է Երե– վանի մաթեմատիկական մեքենաների գիտահետազոտական ինստ–ում, 1968-ից՝ լաբորատորիայի վարիչ: Զբաղվում է կա– ռավարման սարքերի նախագծման հար– ցերով: «Նաիրի» էլեկտրոնային հաշվողա– կան մեքենաների ընտանիքի նախագծման և սերիական արտադրության մեջ ներ– դըրման աշխատանքների համար 1971-ին արժանացել է ՍՍՀՄ պետական մրցանա– կի:
ԷՅԼԵՆՃԵ, հայաբնակ գյուղ Թուրքիա– յում, Ցոզկատի վիլայեթում: XX դ. սկզբին ուներ 35 տուն բնակիչ: Կար եկեղեցի (Ս. Աստվածածին) և վարժարան (Աբգար– յան): Բնակիչները տեղահանվել են 1915-ի Մեծ եղեռնի ժամանակ:
ԷՅԼԵՐ (Euler) Լեոնարդ (15.4.1707, Բա– զել – 18.9.1783, Պետերբուրգ), շվեյցա– րացի մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, մեխա– նիկ: Բեռլինի, Պետերբուրգի, Փարիզի Լ– էյլեր ԳԱ և Լոնդոնի թագավորական ընկերու– թյան անդամ: Ուսանել է Բազելի համալ– սարանում: 1727-ից աշխատել է Պետեր– բուրգի ԳԱ–ում: 1741-ին տեղափոխվել է Բեռլին, 1766-ին վերադարձել Պետեր– բուրգ: է–ի զբաղմունքների շրշանակը ընդգրկում էր իր ժամանակի մաթեմատի– կայի և մեխանիկայի բոլոր բաժինները: Մշակել է պինդ մարմնի կինեմատիկան և դինամիկան, տվել անշարժ կետի շուրշը նրա պտտման հավասարումը, հի մնա– դրել գիրոսկոպի տեսությունը: Նավաշի– նության մասին աշխատանքներով մեծ ավանդ է ներդրել կանգունության տեսու– թյունում: Նշանակալի են է–ի հայտնագոր– ծությունները հոծ միշավայրերի և երկնա– յին մեխանիկայում: է–ի, որպես մաթեմա– տիկոսի, գլխավոր գործը եղել է մաթեմա– տիկական անաչիզի մշակումը: Ստեղծել է վարիացիոն հաշիվը, դիֆերենցիալ հավա– սարումների տեսության հիմունքները: Զբաղվել է նաև սոսկ կիրառական խըն– դիրներով. հիմնադրել է տուրբինների տեսությունը, ներդրում կատարել նյու– թերի դիմադրության տեսությունում և օպտիկական տեխնիկայում: Իր և ուրիշ– ների ստացած արդյունքները է. համա– կարգել է մի շարք դասական մենագրու– թյուններում. «Մեխանիկա կամ գիտու– թյուն շարժման մասին, շարադրված անա– լիտիկորեն» (հ. 1 – 2, 173G), «Դիֆերեն– ցիալ հաշիվ» (1755), «Պինդ մարմինների շարժման տեսություն» (1765), «Ունիվեր– սալ թվաբանություն» (հ. 1–2, 1768– 1769), «Ինտեգրալ հաշիվ» (հ. 1–3, 1768– 1770, հ. 4, 1794) ևն, ընդհանուր առմամբ մոտ 550 գիրք և հոդված: Մեծ ժողովրդա– կանություն էր վայելում բնագիտության առավել կարևոր պրոբլեմների մասին հանրամատչելի ժողովածուն: (Տես նաև էղերյան ինաեգրաչներ): Գրկ. OTpaflHMX Փ. Ո., MaTeMaTH- Ka XVIII Beica h aicafleMHK JleoHapa 3njiept M., 1954; HcTopHKo-MaTeMaTiraecKHe HccJieflo- BaHHH, b. 10, M., 1957.
ԷՅԼԵՐՅԱՆ ԻՆՏԵԳՐԱԼՆԵՐ, բետա (B(x, y)) և գամմա (r(x)) ֆունկցիաների ընդ– հանուր անվանումը: Բետա և գամմա ֆունկցիաները x և y արգումենտների դրական արժեքների համար սահման– 1 վում են B(x, y)=Jtx–1( 1–t)y_1dt և օ 00 r(x)=Jtx–1e–tdt բացարձակ զուգա– օ մետ ինտեգրալների միշոցով և անընդ– հատ են համապատասխանաբար հար– թության (x>0, y>0) մասում և (0,+ օօ) կիսառանցքի վրա: B(x, y) և T(x) ֆունկ– ցիաները համապատասխանաբար բինո– մային գործակիցների (C”) և ֆակտորիա– լի (ո!) գաղափարները ընդհանրացնում են անընդհատ փոփոխվող արգումենտի համար: Մասնավոր դեպքում, երբ x, y-ը բնական թվեր են՝ B(n, m՝)=–^ ’ mC m+n–1 T(n+ l)=nl: է. ի–ի միշև B(x,y)= ggj1 կապի շնորհիվ B(x, y) ֆունկցիայի ուսում– նասիրությունը բերում է r(xH* ուսում– նասիրությանը: Ունեն լայն կիրառություն, մեծ դեր են խաղում հատուկ ֆունկցիա– ների տեսությունում: է. ի. առաշին ան– գամ ուսումնասիրել են Ի. Նյուտոնն ու Զ. Վալիսը: Հետագայում դրանք ավելի մանրամասն ուսումնասիրել է Լ. Եղերը: է. ի. անվանումը տվել է մաթեմատիկոս Հ. Լեժանդրը: Ռ. Ի. էյխե ԷՅԻ*Ե Ռոբերտ Ինդրիկովիչ («Անդրեյ», 31.7.1890 – 2.11.1940), սովետական կու– սակցական և պետական գործիչ: ՍՄԿԿ անդամ 1905-ից: է. ակտիվորեն մասնակ–
