Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/579

Ս ա և փ ա ն ա– կ և ր տ. Լենինի անվան հրապա– րակը 0,2 հզ. հա, բանջարաբոստանային կուլ– տուրաներ և կարտոֆիլ՝ 1,7 հզ. հա, կերային՝ 30,8 հզ. հա: Մարզը Ադրբ. ՍՍՀ–ի խաղողագործական և պտղաբու– ծական գլխավոր շրջաններից է: 1974-ին խաղողի այգիները գրավում էին 12,5 հզ. հա (հանրապետության խաղողի այ– գիների 8%–ից ավելին): Խաղողագործու– թյունը զարգացած է գլխավորապես նա– խալեռնային, միջին բարձրության լեռ– նային և հարթավայրային շրջաններում: Գերակշռում են տեխ. սորտերը: Պտղատու այգիները 1,6 հզ՝. հա էին (1974): Շերա– մապահության համար կարևոր նշանա– կություն ունի թթենին: Վաղ միջնադարից սկսած Արցախ–Ղարաբաղը հռչակված է իր թթաստաններով: Մարզի համարյա բոլոր գյուղերն ունեն թթենու ընդարձակ այգիներ: Գյուղատնտեսական կ ու լ տ ու– րաների և երկարամյա տնկարկ– ների ցանքատարածությունները 1965 | ՚ 1970 | 1975 Ամբողշ ցանքատարա– ծություններն ու բազմամյա տնկարկ– ների տարածություն 65562 82443 79200 այդ թվում հացահա– տիկային կուլտուրա– ներ 31966 42109 30375 դրանցից ցորեն 23301 26134 21145 Տեխ. կուլտուրաներ 2549 1636 236 Կարտոֆիլ և բանջա– րաբոստանային կուլտուրաներ 1799 1593 1660 Կերային կուլտուրա– ներ 18267 24578. 30836 Հատապտուղների տնկարկներ 1787 2033 1627 Չաղողի տնկարկներ 9194 10494 14468 Անասնապահությունը զարգացած է ամառային և ձմեռային արոտավայրերի, ինչպես նաև դաշտավարությունից ստաց– վող կերի բազայի վրա, ունի մսակաթնա– տու և մսաբրդատու ուղղություն: Բերքատվությունը կոլտնտե– սություններում և սովետական տնտեսություններում 1965 | 1970 | 1975 Ամբողշ հացահա– տիկ (i/i) 23787 46490 38189 այդ թվում ցորեն > կարտոֆիլ » բանջարեղեն > պտուղներ > խաղող > 18592 3982 5048 3423 21145 30949 1802 5304 1214 58385 28036 1207 5768 1447 77031 Անաս անների գլխաքանակը 1965 1970 1975 Խոշոր եղշերավոր ա– նասուններ 88035 86372 86757 այդ թվում կովեր ու գոմեշներ 29123 27733 27496 խոզեր 43924 60383 69080 ոչխարներ և այծեր 291026 266281 290215 թռչուններ (կոլտնտե– սություններում, սո– վետական տնտե– սություններում ե պետական տնտե– սություններում) 89912 162173 315262 Անասնապահական մթերքնե– րի արտադրությունը բոլոր տի– պի տնտեսություններում 1965 1970 1975 Միս (սպանդանոցա– յին քաշով, ւռ) 5757 8511 11015 կաթ > 29829 36736 43899 ձու, հզ. հատ 15243 21324 26788 բուրդ Հա) 488 489 595 Մարզն ունի լեռնակլիմայական առող– ջարաններ, կենտրոնն է Շուշին, ուր կան մի շարք առողջարաններ և հանգստյան տներ: Կլիման մեղմ ու առողջարար է: Ղարաբաղն աշխարհում առաջին տեղն է գրավում երկարակեցությամբ: Տրանսպորտը: Զարգացած է ավտոմո– բիլային ճանապարհների ցանցը: Հիմնա– կան ճանապարհներն են՝ Եվլախ–Աղ– դամ – Ստեփանակերտ – Շուշի – Լաչին, Եվլախ–Մարտակերտ–Քելբաջար: Կա– ռուցվում է Աղդամ–Ստեփանակերտ եր– կաթուղագիծը, ինչպես նաև Եվլախ–Ստե– փանակերտ գազամուղը, որը գազ կտա ոչ միայն Ստեփանակերտին, այլև մարզի բոլոր շրջաններին ու բնակավայրերին: Ներքին առանձնահատկությունները: Մարզի սահմաններում առանձնանում են տնտ. երեք շրջան, հարթավայրա– յին մաս՝ տնտեսությունը մասնագի– տացված է անասնապահության, հացահա– տիկի, բամբակի ու ծխախոտի մշակության ուղղությամբ, նախալեռնային և միջին լեռնային մաս՝ հիմնա– կան արդ. շրջանն է, բարձրլեռնա– յին մ աս՝ մսաբրդատու անասնապա– հական ուղղությամբ: ժողովրդական կրթությունը, կուլ– տուր–լուսավորական հիմնարկները U առողջապահությունը: Սովետական կար– գեր հաստատվելուց հետո վերացվել է անգրագիտությունը: 1975–76 ուս. տա– րա.մ բոլոր տիպի 205 հանրակրթական դպրոցներում սովորել են 42 հզ. ավելի աշակերտ, 4 պրոֆտեխնիկական ուս. հաստատություններում՝ 1,6 հզ., 5 միշ– նակարգ մասնագիտական ուս. հաստա– տություններում՝ 1,8 հզ. ավելի սովորող, Սաեվւանակերտի մանկավարժական ինստ–ում՝ 1,6 հզ. ուսանող: Գիտական հիմնարկների մեջ կարևոր տեղ ունի Ադրբ. ՍՍՀ ԳԱ գենետիկայի և սելեկցիայի ինստ–ի Ղարաբաղի գիտա– փորձնական բազան: Ղարաբաղցի գիտ– նականներից նշանավոր են քիմիկոս Նի– կոլայ Զինինը (շուշեցի), ՍՍՀՄ ԳԱ ակա– դեմիկոսներ Ի. Կնունյանցը և Ն. Ենիկո– լոպյանը, ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոսներ Վ. Իսագուլյանցը, Ա. Իոսիֆյանը, Ա. Հով– հաննիսյանը, Ա. Առաքելյանը, ՍՍՀՄ գյու– ղատնտ. ԳԱ ակադեմիկոսներ Ռ. Դավի– դովը, Ե. Արգումանյանը, բժշկական գիտ. դոկտոր–պրոֆեսոր Ա. ճաղարյանը և ուրիշներ: Գործում են՝ Ստեփանակերտի Մ. Գորկու անվ. հայկ. դրամատիկական թատրոնը, 188 մասսայական գրադարան, 4 թանգարան, 222 ակումբ, 180 կինոսարք: 1975-ին մարզում աշխատում էր 312 բժիշկ (1,6 հզ. հիվանդանոցային մահճակալ): Ստեփանակերտում գործում է գրողների միության մարզային բաժանմունք, որն ստեղծվել է 1940-ին: Քարտուղարներն են եղել Ի. Պետրոսյանը (1940–41), Մ. Հա– րությունյանը (1942–45), Բ. Ջանյանը (1945–48), Բ. Ուլուբաբյանը (1949–67), Գ. Աղաշանյանը (1967–73) և Ա. Հովհան– նիսյանը (1973-ից): Բաժանմունքը, որն ունի ՍՍՀՄ գրողների միության 9 անդամ, իր շուրջն է համախմբել ԼՂԻՄ–ի երեք տասնյակից ավելի ստեղծագործողների: Գործում են Շուշիում՝ ադրբեջանցի ան– վանի գրող Վագիֆի, Ննգի գյուղում՝ ակա– նավոր հեղափոխական Բոգդան Կնուն– յանցի, Մեծ Թաղլարում՝ ավիացիայի մար– շալ Ա. Ւոսնֆերյանցի,. Կոլխոզաշենում՝ գեներալ–գնդապետ Մ. Բարսեղովի տուն– թանգարանները: Ղարաբաղում են ծնվել գրողներ Մուրացանը, Լեոն, Հակոբ Հա– կոբյանը, Լևոն Աբաբեկյանը, Տմբլաչի– Ւ»աչանը, Գրիգոր Ներսիսյանը, Գուրգեն Բորյանը, Սարգիս Աբրահամյանը, զվար– ճախոս Պըլը–Պուղին, գրականագետներ Ա. Տերտերյանը, Հ. Գյուլիքևխյանը, Խ. Սարգսյանը, Ա. Առաքելյանը և ուրիշ– ներ: Մամուլը, ռադիոն, հեռուստատեսու– թյունը: Նախասովետական շրշանում Շուշիում հրատարակվել են 21 անուն թերթ և հանդես, որից 19-ը՝ հայերեն, 2-ը՝ ռու– սերեն: 1828-ին Շուշիում ստեղծված տպարանը զարկ է տալիս ոչ միայն գրահրատարա– Մարաունու շրշանի Սոս գյուղի կոլտնտեսու– թյան ոչխարաբուծական ֆերման