զոքության» գիծ, պայքարում իմպերիա– լիզմի և Իսրայելի ագրեսիայի դեմ: 1971-ի սեպա. 1-ին Լ. Եգիպտոսի և Սիրիայի հետ կազմեց Արաբական Ֆեդերատիվ Հանրա– պետություն (ԱՖՀ): 1972-ին Լ–ի և Եգիպ– տոսի միշև պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց ապագայում երկու երկրների պետ. միավորման մասին: 1974-ին Լ. Թունիսի հետ համաձայնագիր ստորագրեց միաց– յալ պետություն՝ Իսլամական Արաբա– կան Հանրապետություն ստեղծելու վերա– բերյալ, որը չիրագործվեց: ՍՍՀՄ–ի և Լ–ի միշե դիվանագիտա– կան հարաբերություններ հաստատվեցին 1955-ին: 1963-ին ՍՍՀՄ–ի և Լ–ի միշե կընք– վեց առևտրական պայմանագիր, 1972-ին՝ համաձայնագիր տնտ. և տեխ. համագոր– ծակցության մասին: 1976-ի դեկտեմբերին պաշտոնական այցով ՍՍՀՍ է այցելել Մ. Քադաֆին: Քաղաքական կուսակցությունները, արհմիությունները: Արաբական սոցիալիստական միություն (ԱՍՄ), երկրի միակ քաղաքական կազմա– կերպությունն է, ստեղծվել է 1972-ին: ԼԱՀ–ի արհմիությունների համ– ընդհանուր ֆեդերացիա, ըս– տեղծվել է 1972-ին: Լուսավորությունը: 1968-ին անգրա– գետ էր Լ–ի բնակչության 73%–ը: 1969-ին մտցվել է պարտադիր տարրական կրթու– թյուն: Ուսուցումը ձրի է բոլոր ուս. հաս– տատություններում: Կրթական համակար– գի մեջ մտնում են մանկապարտեզները (4–6 տարեկան երեխաների համար), տարրական (ուսման տևողությունը 6 տա– րի), միշնակարգ (երկաստիճան՝ յուրա– քանչյուրը 3 տարի) դպրոցները: Պրոֆ– տեխնիկական կրթությունը իրականաց– վում է տարրական կամ միշնակարգ դըպ– րոցի առաշին աստիճանի հիմքի վրա (ուսման տևողությունը 4 տարի): Բարձրա– գույն ուս. հաստատությունը՝ Լիբիական համալսարանը, հիմնվել է 1955-ին, Բեն– գագիում: 1957-ից ֆակուլտետներ ունի Տրիպոլիում: Իտշորագույն գրադարան– ներն են՝ Լիբիական համալսարանի (ավե– լի քան 77,6 եզ. կտոր գիրք), Տրիպոլիի պետ. (ավելի քան 35,5 հզ. կտոր գիրք) գրադարանները: Թանգարաններն են՝ Հնագիտական և բնապատմականը Տրիպո– հում, Հնագիտական թանգարաններ Լեպ– ւոիս–Մագնեում և Սաբրատում: Մամուլը, ռադիոն, հեռուստատեսու– թյունը: 1973-ին լույս են տեսել արաբ. Ալ–Բալյագ», «Ալ–ֆաշըր ալ–Զադիդ», «Ար– Րայ» (Տրիպոլի), «Ալ–շիհադ» (Բենգազի) թերթերը, «Ալ–Վահդա», «Զեյշ–աշ–Շաաբ» հանդեսները, անգլ.՝ «Օյլ ինդաստրի» («Oil industry») հանդեսը: Ռադիոհաղոր– դումները տրվում են 1957-ից, արաբ, հեռուստատեսությունը գործում է 1968-ից (Տրիպոլիում և Բենգազիում): Գրականությունը: VII դ.–VIII դ. սկըզ– բին արաբ, նվաճումներից հետո Լ–ում գրականությունը զարգացել է համաարա– բական մշակույթի հունով: XVI դարից սկսած, երբ Լ. ընկել է թուրք, տիրապետու– թյան տակ, գրականությունը անկում է ապրել: Այնուամենայնիվ, XVII–XVIII դդ. հանդես են եկել սուֆի բանաստեղծներ Օմար բեն ալ–Ֆարիդը, Ահմեդ ալ–Բախ– լյուլին (մահ. 1701), որոնք հետևել են արաբ, հնագույն պոեզիայի ավանդույթ– ներին: Իրենց քասիդներում գաղութա– րարների դեմ պայքարի կոչ են արել բա– նաստեղծներ Ահմեդ աշ–Շարիֆը (1864– 1918), Մուսթաֆա բեն Զիրին (1853–1918), Սուլեյման ալ–Բարունին (մահ. 1914): Իտալական գաղութակալության (1912– 1943) շրջանի պոեզիային բնորոշ են հայ– րենասիրական, ազատագրական մոտիվ– ները (Ահմեդ Ռաֆիկ ալ–Մախդաուի, մահ. 1961, Իբրահիմ ալ–Ուստ Ումառ, 1907–50 ևն): Անկախության հռչակումից (1951) հետո բանաստեղծներ Ալի Սիդկի Աբդ ալ–Քադերը, Ահմեդ Ֆուադ Շիննիբը, Ալի առ–Ռուկեյնը և ուրիշներ հրաժարվեցին արաբ, տաղաչափության դասական ձևե– րից, հետաքրքրություն ցուցաբերեցին հա– սարակական խնդիրների, մասամբ՝ հա– սարակ մարդու կյանքի նկատմամբ: Արձակը ծնունդ է առել 40–50-ական թթ.: Գլխավոր թեմաներն են՝ լիակատար անկախությունը, սոցիալական հավասա– րությունը, նախապաշարումների դատա– պարտումը: Մուսթաֆա ալ–Միսուրատայի, Մուհամեդ Աբու Խարրուսի, Ռիշատ ալ– Խունի, Մուհամեդ Աֆիֆի և ուրիշների նովելների հերոսները բեդվիններ են, ձկնորսներ, արհեստավորներ: 1960–70-ական թվականների սկզբին գրականություն եկան երիտասարդ բա– նաստեղծներ ու արձակագիրներ Ջումա ալ–Ֆարանին, Ահմեդ ան–Նուեյրին, Ֆուա– զիա Բարիյուունը և Աբդել Հաֆեզ ալ– Մայարը: ճարտարապետությունը և կերպար– վեստը: Լ–ի տարածքում պահպանվել են նոր քարի դարի ժայռապատկերներ (փղե– րի, բիզոնների որսի տեսարաններ, քա– ղաք Էլ–Ուվեյնաթ), փյունիկյան արվեստի հուշարձաններ (կավե քանդակներ, նախ– շազարդ խեցեղեն, ապակյա անոթներ, մանյակներ, մ. թ. ա. I հազարամյակ, Լեպտիս–Մագնա), հին հունական, հին հռոմեական և բյուգանդական խճանկար– ված և քանդակազարդ կառույցների մնա– ցորդներ (Մաբրւաոայի թատրոնը, II– III դդ.), անտիկ կիրառական արվեստի նմուշներ: Արաբների նվաճումից հետո (VII դ.–VIII դ. սկիզբ) Լ–ի տարածքում ձևավորվել է արաբա–բերբերական մշա– կույթը, երևան են եկել քաղաքներ՝ նեղ, ոլորուն փողոցներով, մզկիթներով, մի– նարեթներով, ներքնաբակեր ունեցող 1– 2-հարկանի կավածեփ տներով: XVIII– XIX դդ. բնորոշ են բազմագմբեթ մզկիթ– ները, որոնք ներքուստ պատված են քան– դակազարդերով, որմնանախշերով, բազ– մագույն մայոլիկայով (Գերնա քաղաքի մզկիթը), հեռավոր շրջաններում մզկիթ– ները կավածեփ, հատակագծում ուղղան– կյուն, ամրոցային բնույթի կառույցներ են: Իտալ. տիրապետության շրջանում (1912–43) քաղաքներում ստեղծվել են եվրոպական թաղամասեր: Անկախության նվաճումից հետո կառուցվում են ժամա– նակակից դպրոցներ, հիվանդանոցներ, բնակելի և վարչական շենքեր: ժող. ար– վեստի գործերից են վառ երկրաչափական նախշերով գորգերը, դրոշմված կամ ասեղ– նագործված զարդերով կաշվե իրերը, դըր– վագված պղնձե անոթները, ոսկերչական առարկաները, արմավենու տերևներից հյուսված խսիրներն ու պայուսակները: Թատրոնը: Լ–ի ժամանակակից թատ– րոնի ձևավորմանը նպաստել են ժող. ներկայացումների («Ղարագյոզ» ևն) ավանդույթները, ինչպես և եգիպտական ու եվրոպական թատերախմբերը: Առա– ջին թատերախումբը ստեղծել է Մուհա– մեդ Աբդել Հադին (1935, քաղաք Գերնա): Անկախության հռչակումից հետո ստեղծ– վել են մի քանի սիրողական և պրոֆե– սիոնալ թատերախմբեր: 1951-ին Մուստա– ֆա Մուհամեդ Լամիրը հիմնել է Ազգային թատերական ասոցիացիա, որը լիբիա– կան առաջին թատրոնն էր՝ մշտական թատերախմբով և խաղացանկով (բեմա– դրվել են Մոլիերի, Ն. Գոգոլի, եգիպ– տական և ազգային ժամանակակից դրա– մատուրգների պիեսներ): 1963-ին Տրիպո– լիում բացվել է երաժշտա–դրամատիկա– կան ուսումնարան: Գործում են մի շարք ժող. երաժշտապարային անսամբլներ՝ Տրիպոլիում (1963-ից), Բենգազիում (1968-ից), Դերնայում (1969-ից), շրջիկ թատերական կոլեկտիվներ՝ Բենգազիի ժող. թատրոնը, Գերնա և Տրիպոլի քա– ղաքների ազգային թատրոնները: Գրկ. HoBeHinaH hctophh apadcKHx CTpaH (1917 – 1966), M., 1968; Eoahhckhh B. JI., IHarajii* B., CoBpeMemiaH JIhbhh, (CnpaBOHHHic), M., 1965; ApmapyHH H. A., JIhbhh, M., 1965; Ն ու յ ն ի, HHOCTpaH- HbiH Kamrraji b JIhbhh (1911 –1967 rr.), M., 1970; M y x a m m e a Ca^HK A Փ h Փ Hi IloaTbi h no33HH JIhbhh, b kh.: CcmpeMeHHaH apa6cKa« jiHTepaTypa, nep. c apa6., M., 1960.
ԼԻԲԻԱ–ԲԵՐԲԵՐԱԿԱՆ ԼԵԶՈՒՆԵՐ, սեմա– քամյան ընտանիքին պատկանող լեզվա– խումբ, որի մեջ մտնում են լիբիերենն ու բերբերերենը: Լ–բ. լ–ին երբեմն հատկաց– նում են նաև գուանչների լեզուն (Կանար– յան կղզիներում, մեռած): Լիբիերենով են խոսել ժամանակակից Լիբիայի և հարա– կից վայրերի հին բնակիչները: Հետագա– յում դուրս է մղվել արաբերենի կողմից: Գրավոր աղբյուրները, մասնավորապես բարբառներից մեկը՝ գրված լիբիական այբուբենով, վերաբերում են մ. թ. ա. II–I դդ.: Արձանագրությունների մեծ մասը (կարճ տապանագրեր) աչքի է ընկնում լիբիա–պունական (լիբիերեն–պու– ներեն) երկլեզվությամբ: Ձևաբանական միջոցներից բնորոշ են նախամասնիկա– վորումը, վերջնամասնիկավորումը, ըստ էության նաև՝ ներքին թեքումը: Նյութա– կան ընդհանրություններով մերձենում է բերբերականին, կառուցվածքային գծե– րով՝ հին սեմական լեզուներին: Բերբերերենը խոսվում է Հյուսիսային Աֆրիկայի մի շարք երկրներում (Ալժիր, Թունիս, Մարոկկո, Եգիպտոս, Լիբիա, Մալի ևն), Ալժիրում բնակչության 30% –ը, Մարոկկոյում՝ 40%-ը: Խոսողների թիվը՝ մոտ 7 մլն: Բերբերներից շատերը նաև արաբախոս են (երկլեզվություն): Բերբե– րերենն ունի բազմաթիվ բարբառներ (մոտ 300), որոնք կարելի է խմբավորել 5 բար– բառախմբի մեջ՝ տուարեգ, զենետ, ւոա– մազիգտ, տաշելհայթ, զենագա: Որոշ մաս– նագետների կարծիքով՝ սրանք առանձին լեզուներ են: Հնչյունական կազմը բաղ– կացած է ձայնավորներից, բաղաձայննե– րից և ձայնորդներից: Շեշտն ունի թույլ
