Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/630

տերիտորիայում մղվեցին ռազմ, գործո– ղություններ: Պատերազմի ընթացքում 300 հզ. լիտվացիներ գաղթեցին Ռուսաս– տան: Լ–ի աշխատավորները ողշունեցին 1917-ի Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխության հաղթանակը և նրա ընդունած դեկրետները: 1917-ի դեկտ. 8(21)-ին ՌՍՖՍՀ Ժողկոմխորհի Ազ– գությունների գործերի ժողկոմատի կազ– մում ստեղծվեց Լիտվ. գործերի կոմի– սարիատ Վ. Միցկյավիչյուս–Կապսու– կասի գլխավորությամբ: 1918-ի դեկտ. 16-ին Լ–ում իշխանությունն անցավ Աշ– խատավորների դեպուտատների սովե– տի ձեռքը: 1918-ի դեկտ. 22-ին Սովետա– կան Ռուսաստանի ժողկոմխորհը հաս– տատեց անկախ Լիտվ. ՍՍՀ–ի ճանաչման մասին դեկրետը: ՌՍՖՍՀ–ի կառավարու– թյունը օգնության կարգով 200 մլն ռ. տրամադրեց Լ–ին: Սակայն 1919-ին լիտվ. բուրժուազիան գրավեց իշխանությունը: 1926-ի դեկտ. 17-ին Լ–ում հաստատվեց ֆաշիստական դիկտատուրա: 1927-ին ար– ձակվեց Սեյմը, սկսվեց դաժան տեռորը; Ընդհատակի պայմաններում կոմկուսը ղե– կավարում էր աշխատավորների պայքարը ֆաշիզմի դեմ: Հաճախակի դարձան բան– վորների և գյուղացիների ելույթները: 1939-ի մարտի 22-ին ֆաշիստական Գեր– մանիան օկուպացրեց Կլայպեդայի շըր– շանը: 1939-ի հոկտ. 10-ին կնքվեց սովե– տա–լիտվական փոխօգնության U առևտրա– կան պայմանագիր: Լ–ի կառավարության համաձայնությամբ, պայմանագրի կատար– ման նպատակով, 1940-ի հունիսի 15-ին սովետական զորքերը մտան Լ.: Աշխատա– վորները ողշունեցին սովետական զոր– քերին, հասունացավ ժող. շարժումը: 1940-ի հունիսի 17-ին կազմվեց ժող. կա– ռավարություն: Լ. հռչակվեց սովետական հանրապետություն և 1940-ի օգոստ. 3-ին մտավ ՍՍՀՄ կազմի մեշ: Սոցիալիստա– կան վերափոխումները Լ–ում ընդհատվե– ցին 1941-ին ՍՍՀՄ–ի վրա Գերմանիայի ^սյւճակոստււլ; Պատերազմի առաշիԱ իսկ օրերից Լ–ի ամբողշ տերիտորիան օկու– պացվեց, այն մտավ գերմ. «Արևելյան երկրամաա>-ի մեշ: Սովետական բանակի կազմում 1942-ին ձևավորվեց լիտվ. ազ– գային միավորում՝ 16-րդ լիտվ. հրաձգա– յին դիվիզիան, որի 4 հզ. մարտիկներ պարգևատրվեցին շքանշաններով և մե– դալներով, 12-ը արժանացան Սովետական Միության հերոսի կոչման: Լ. ազատա– գրվեց 1945-ի հունվարին: Ետպատերազմյան տարիներին Լ–ում վերականգնվեց ժող. տնտեսությունը, շարունակվեցին սոց. վերափոխություն– ները: 1945-ին շարք մտավ մինչպատե– րազմյան գործարանների ու ֆաբրիկա– ների 80%-ը: Գյուղատնտեսության կո– լեկտիվացումը հիմնականում ավարտվեց 1951-ի վերշին: Իրականացավ կուլտուրա– կան հեղափոխությունը: Հանրապետու– թյունում կառուցվեց սոցիալիզմ: Լ. վե– րածվեց զարգացած ինդուստրիալ–ագրա– րային հանրապետության: 1965-ին, սո– վետական կարգերի հաստատման 25-ամյակի առթիվ, հանրապետությունը պարգևատրվեց Լենինի, 1972-ին՝ ՍՍՀՄ, 50-ամյակի կապակցությամբ՝ ժողովուրդ– ների բարեկամության շքանշաններով: VI. Լիտվայի կոմունիստական կու– սակցությունը Հիմնադրվել է 1918-ի հոկտ. 1–3-ին, Վիլնյուսում, ԼԿԿ I համագումարում: Լ–ում մարքսիստական կուսակցության նտեղծման համար բանվոր դասակարգի պայքարը սկսվել է դեռևս XIX դ. վերշին: ԼԿԿ հիմնադիրներն են եղել Լիտվայի ս–դ. կուսակցության և այլ ս–դ. կազմա– կերպությունների գործիչներ, ՌԱԴԲԿ տե– ղական կազմակերպությունների անդամ– ներ: Կոմկուսի ստեղծման գործում նշա– նակալի դեր են կատարել Վ. Կապսուկաս– Միցկյավիչյուսը, Զ. Անգարետիսը, Պ. էյ– դուկյավիչյուսը և ուրիշներ: ԼԿԿ ղեկա– վարել է 1918–19-ի պրոլետարական հե– ղափոխությունը, որի շնորհիվ Լ–ում ըս– տեղծվել է սովետական իշխանություն: 1919-ի մարտ–1920-ի 5 սեպտ. կուսակցու– թյունը կոչվել է Լիտվայի և Բելոռուսիա– յի կոմունիստական կուսակցություն: 1921–40-ին ԼԿԿ եղել է Կոմինտերնի անդամ, որպես նրա առանձին բաժան– մունք: 1919–40-ին ԼԿԿ գործել է ընդհա– տակում: 1940-ին ԼԿԿ շարքերում եղել է 2000 (1918-ին՝ 800) անդամ: ԼԿԿ շարքե– րում աճել են նոր տաղանդավոր ղեկավար– ներ՝ Կ. Պոժելան, Յու. Գրեյֆենբերգերի– սը, Ա. Անեչկուսը, Ա. Մեսկուպասը և ուրիշներ: ԼԿԿ XVII համագումարը կա– յացել է 1976-ին: ԼԿԿ ունի 150826 անդամ և թեկնածու (1977): ԼԿԿ ԿԿ–ի առաշին քարտուղարն է Պ. Դրիշկյավիչյուսը: VII. Լիտվայի լենինյան կոմունիստա– կան երիտասարդական միությունը Հիմնադրվել է 1919-ին, ունի 350 հզ. անդամ (1976): VIII. Արհմիությունները Արհմիությունները Լ–ում ծնունդ են առել XIX դ. վերշին: Սովետական Լ–ի արհմիությունները (19 կոմիտեներ) միա– վորում են ավելի քան 1 մլն անդամ: IX. ժողովրդական տնտեսությունը Լ. ինդուստրիալ–ագրարային հանրա– պետություն Հ զարգացած մեքենաշինու– թյան, մետաղամշակման, էլեկտրատեխնի– կական, քիմ., թեթև և սննդի արդյունաբե– րությամբ, մեքենայացված և էլեկտրիֆի– կացված գյուղատնտեսությամբ: Արդյու– նաբերությունը տալիս է հանրապետու– թյան արտադրանքի 2/3-ը: էներգետիկ տնտեսության հիմքում ընկած է բերովի վառելանյութը (ածուխ, նավթ, գազ): Օգ– տագործվում են հիդրոռեսուրսները և տորֆը: Խոշոր էլեկտրակայաններից են Լիտվական ՊՇԷԿ–ը (էլեկտրենայում) և Կաունասի ՀԷԿ–ը: Լ–ի արդյունաբերության առաշատար ճյուղը մեքենաշինությունն ու մետաղա– մշակությունն է: Զարգացած է հաստոցա– շինությունը: Վիլնյուսում են գտնվում «ժալգիրիս», «40 լետ Օկտյաբրյա», «Կոմ– մունարաս», ներտաշ հաստոցների հաս– տոցաշինական գործարանները: Կաունա– սում արտադրվում են մետաղահատ, Շյա– ուլյայում՝ մետաղամշակող հաստոցներ: Վիլնյուսի «Սիգմա» միավորումը, «էլֆա» գործարանը և այլ ձեռնարկություններ թողարկում են էլեկտրազոդիչ սարքավո– րումներ, վառելիքային սարքեր, շաղավւ– 11եր, էլեկտրահաշվիչներ, էլեկտրահաշ– վիչ տեխնիկա և այլ էլեկտրատեխնիկա– Շյաուլյայի հեռուստացույցների գործարանի հավաքման արտադրամասը կան սարքեր: Լ. առաքում է միկրոէլեկ– տրաշարժիչներ (կենցաղային սարքավո– րումների համար), ռադիոընդունիչներ, հեռուստացույցներ, մագնիտաֆոններ, լվացքի մեքենաներ, սառնարաններ: Կլայ– պեդայի «Բալթիկ» գործարանում կառուց– վում և վերանորոգվում են արդյունագոր– ծական ն առևտրական նավեր, Կաունա– սում՝ գետային նավեր և շոգետուրբին– ներ, Վիլնյուսում, Ռոկիշկիսում, Ուկմեր– գեյում՝ գյուղատնտ. մեքենաներ, Շյաուլ– յայում՝ հեծանիվներ և շարժիչներ: Սովե– տական իշխանության տարիներին Լ. դարձել է զարգացած ինդուստրիայով, լայնորեն մեքենայացված ն բարձր ար– տադրողականություն ունեցող գյուղա– տնտեսությամբ սոցիալիստական հան– րապետություն: Լ. բնակչության մեկ շըն– չին ընկնող մսի, կաթի, մետաղահատ հաստոցների արտադրության միշին քա– նակով ՍՍՀՄ–ում գրավում է I տեղը, սպի– տակեղենի, գուլպաների, բրդյա և մե– տաքսյա գործվածքների, արհեստական թելերի արտադրությամբ՝ II տեղը, կա– հույքի, թղթի և ձկան որսով՝ III տեղը: Հողային ֆոնդը 3,56 մլն հա է: Վարելա– հողերը կազմում են գյուղատնտ. հողա– հանդակների 2/3-ը, մարգագետինները՝ 1/3-ը: Հողերը հիմնականում գերխոնավ են, հաճախ վալունաշատ: Կատարվում են մելիորատիվ մեծ աշխատանքներ: Գյու– ղատնտեսության մեջ առաշատար դեր է խազում անասնապահությունը: Մշակում են հացահատիկ, կարտոֆիլ, վուշ, շա– քարի ճակնդեղ: Տնտ. կապերի մեջ է եղ– բայրական հանրապետությունների հետ: Լիտվական ՍՍՀ Հայկական ՍՍՀ է առա– քում էլեկտրատեխնիկական և էներգետիկ սարքեր, ավտոտրակտորի մասեր, նըր– բատախտակ, ցելյուլոզաթղթի, քիմիա– կան–դեղագործական արդյունաբերու– թյան արտադրանք, մետաքսյա, բրդյա, տրիկոտաժի գործվածքներ, կարագ, միս, ձկնամթերք: Հայկական ՍՍՀ Լիտվա– կան ՍՍՀ–ին մատակարարում է գունավոր մետաղներ, էլեկտրատեխնիկական և ռա– դիոէլեկտրոնային արտադրանք, սառնա–