հիմնականում աճում են արևադարձային և մերձարևադարձային Ամերիկայում: Եվրոպայում Կ–ի առանձին սորտեր մշակ– վում են որպես ջերմոցային դեկորատիվ բույսեր, կանաչապատում են պուրակնե– րը, ճանապարհները:
ԿԱՆՆԱ, տես Եզնայծ:
ԿԱՆՆԵ (Canne, լատ. Cannae), բնակա–
վայր Իտալիայի հարավ–արևելքում, որի
մոտ մ. թ. ա. 216-ի օգոստոսի 2-ին Հաննի–
րափ բանակը (40 հզ. հետևակ, 10 հզ.
հեծելազոր) պարտության է մատնել Տե–
րենտիոս Վառոնի և Պավլոս էմիլիոսի ղե–
կավարած հռոմեական բանակը (80 հզ.
հետևակ, 6 հզ. հեծելազոր): Հռոմեացի–
ները տվել են 48 հզ. սպանված և 10 հզ.
գերի, Հաննիբալի բանակը՝ 6 հզ. սպան–
ված: Կ–ի ճակատամարտը ռազմ, արվես–
տի պատմության մեջ մտել է իբրև հակա–
ռակորդի երկու թևերի շրջառման և լիա–
կատար ջախջախման նմուշ:
ԿԱՆՆԻՆԳ (Canning) Զորջ (1770–1827),
Մեծ Բրիտանիայի պետական գործիչ: Տո–
րիների կուսակցության ղեկավարներից:
1793-ից՝ պառլամենտի անդամ, 1807–
1809-ին և 1822–27-ին՝ արտաքին գործե–
րի մինիստր: 1814–16-ին՝ դեսպան Լի–
սաբոնում, 1827-ին՝ պրեմիեր մինիստր:
Եղել է Մեծ Բրիտանիայի արտաքին քա–
ղաքականության ճկուն ղեկավարներից:
Արտահայտելով իր հեգեմոնիան Եվրո–
պայում հաստատելու անգլ. բուրժուա–
զիայի ձգտումը՝ Կ. հակադրվել է Սրբա–
զան դաշինքի երկրների քաղաքականու–
թյանը:
ԿԱՆՈ (Cano) Ալոնսո (1601-1667), իս–
պանացի քանդակագործ և գեղանկարիչ,
բարոկկո ոճի ներկայացուցիչ: Աշխատել է
Սևիլիայում, Մադրիդում, Վալենսիայում,
Գրանադայում: Կ–ի բազմագույն քանդակ–
ներն առանձնանում են կոթողայնությամբ,
ոգեղենությամբ, կենսական արտահայտ–
չականությամբ (Գրանադայի տաճարի
սրբերի արձաններն ու կիսանդրիները,
1658–60): Գրանադայի տաճարի արմ.
ճակատի Կ–ի նախագիծը 1703-ին իրակա–
նացրել է ճարտարապետ խ. Գրանա–
դոսը:
ԿԱՆՈԷ (անգլ. canoe, < իսպ. canoa –
մաքոք, մակույկ), անթիակալ թիանավակ,
ունի մաքոքանման կորպուս, թիավարում
են մեկ մակույկաթիով: Լինում է տնտ.
նպատակների համար, տուրիստական և
մարզական: Տես նաև Թիավզւրության
սպորտ:
ԿԱՆՈՆ (< հուն, xavcov– եղեգի ցողուն,
ուղիղ ձող, քանոն, օրենք), 1. լայն առու–
մով՝ այն ամենը, ինչ մեկընդմիշտ հաս–
տատված է, դարձել է ավանդական, ստա–
ցել «օրենքի» ուժ: 2. Եկեղեցական բարձ–
րագույն մարմինների, մասնավորապես
եկեղեցական ժողովների որոշումները
(եկեղեցական Կ–ներ) եկեղեցու կազմա–
կերպման, դավանաբանության, ծիսակա–
տարության, բարոյականության, պաշտա–
մունքի վերաբերյալ: Այս Կ–ներից կազմ–
վել են ժողովածուներ՝ կանոնագրքեր (օրի–
նակ, «Կանոնագիրք <,այոց>): (Տես նաև
Կանոնական իրավունք): Կ. է կոչվում նաև
Աստվածաշնչի մեջ մտնող ընդունված,
վավերական գրքերի ցանկը, ի տարբե–
րություն անկանոն գրքերի (տես Կանո–
նական գրքեր): 3. Սաղմոսների ութ բա–
ժանումներից յուրաքանչյուրը: 4. Մահ–
մանված շարականներ այս կամ այն տոնի
համար: Վ. Պոդոսյան
ԿԱՆՈՆ (հոլն, xavcov – կանոն, տիպար),
բազմաձայն պոլիֆոնիկ երաժշտություն,
որի բոլոր ձայները կամ դրանց մի մասը
հաջորդաբար շարադրում են միևնույն
մեղեդին՝ կատարելով անընդմեջ նմանա–՝
կում (իմիտացիա): Ցուրաքանչյուր հա–
ջորդող ձայն հանդես է գալիս մինչ նա–
խորդող ձայնով սկսված մեղեդու ավարտը:
Կանոնի օրինակ
Մեղեդին կարող է կրկնվել միևնույն կամ
այլ հնչյունից, նույն կամ տարբեր ռիթ–
մով: Մեղեդին շարադրող առաջին ձայնը
կոչվում է պրոպոստա (իտալերեն՝ pro-
posta – առաջարկ), նմանակող մյուս
ձայները՝ ռիսպոստաներ (իտալերեն՝ ris-
posta – պատասխան, առարկում): Գո–
յություն ունի կրկնակի (եռակի
ևն) Կ., որտեղ տարբեր ձայներով միաժա–
մանակ շարադրվում է երկու (երեք ևն)
տարբեր մեղեդի: Կ–ի այն տեսակը, որը
կարող է անընդհատ կրկնվել բոլոր ձայ–
ներում, շաղկապելով մեղեդու վերշը նրա
սկզբի հետ, կոչվում է անվերջ Կ.:
Երբեմն Կ. ունենում է հանելուկի ձև (հ ա–
նել ու կային Կ.), կատարողը ինքը
պետք է որոշի գրված մեղեդու նմանակ–
ման պայմանները: Ինքնուրույն ստեղծա–
գործություն լինելուց բացի Կ. երբեմն
ընդգրկվում է այս կամ այն ծավալուն
երկի մեջ: է. Փաշինյան
ԿԱՆՈՆ (<հուն. xavcov – օրենք, կարգ),
հայ հին ու միջնադարյան մատենագրու–
թյան մեջ օգտագործվել է ինչպես ընդհա–
նուր նշանակությամբ, այնպես և մասնա–
վոր, հատկապես երաժշտական մի քանի
իմաստներով: Տայ եկեղեցական երաժըշ–
տության մեջ Կ–ներ են կոչվել պաշտոներ–
գության որոշակի կարգավորությամբ կա*
տարվող միավորների խմբերը՝ Սաղմո–
սարանում, Շարակնոցում և Գանձարա–
նում: Հայկական Մաղմոսարանը,
դեռևս V դարից, ի տարբերություն հունա–
կանի և ասորականի, բաժանված է ութ
Կ–ների, որոնցից յուրաքանչյուրին հա–
մապատասխանում է հոգևոր երաժշտու–
թյան ութ ձայնեղանակներից մեկը (տես
Ձայնեղանակ): Այդ Կ–ներն իրենց հերթին
բաղկացած են յոթական գուբղայից և ամեն
մեկ գուբղա՝ 2–6 սաղմոսից (ըստ ծա–
վալի): Սաղմոսարանի Կ–ները սկզբնա–
պես բաժանված են եղել եկեղեցական
օրվա վեց ժամերի վրա (տես ժամերգու–
թյուն) ու երգվել միաձայն, երկու դասերի
մասնակցությամբ, փոխեփոխ՝ երկուական
Կ. գիշերային ու առավոտյան, և մեկա–
կան՝ երրորդ, վեցերորդ, իններորդ ու
երեկոյան ժամերին: Կ–ների առաջին վեց
գուբղաները կատարվել են առավել պարզ,
անպաճույճ եղանակավորումով, իսկ յոթ–
երորդները, որոնք կոչվել են կ ա ն ո ն ա–
գ լ ու խ ն և ր, վերարտադրվել են ծոր եր–
գային վառ մեղեդիների զուգորդությամբ:
Շարակնոցի Կ–ների ծագումը վե–
րաբերում է VIII դ., երբ հայ եկեղեցին ըն–
դունեց Կ., որպես հոգևոր ինքնուրույն
երգի նոր, V դարից հորինվող կցուրդների
(տես Կցուրդ) համեմատությամբ՝ գրա–
կան ու երաժշտական առումներով ավելի
զարգացած մի տեսակը: Այն փաստորեն
յուրահատուկ շարք է, բաղկացած 8–9
երգերից, որոնք նվիրված են եկեղեցա–
կան միևնույն տոնին, բայց կատարվում
են տվյալ օրվա տարբեր աղոթաժամերին
(գիշերային, առավոտյան, ճաշու, երեկո–
յան): Դրանցից յուրաքանչյուրն ունի այս–
պես կոչված սկսվածք՝ Հին կամ Նոր կտա–
կարանի օրհնություններից մեկի և կամ
սաղմոսի սկզբնաբառերով, որտեղից և ստանում է իր անվանակոչությունը: Շա–
րակնոցի Կ–ները լինում են լրիվ կամ թե–
րի, տվյալ տոնի համար հատուկ հորին–
ված կամ հին կցուրդների համապատաս–
խան խմբավորմամբ ստեղծված: Որպես
ընդհանուր օրենք, Գանձարանի
Կ–ներն աչքի են ընկնում ավելի բարձր
գեղարվեստական արժանիքներով: Դը–
րանք ձևավորվել են սկսած XIII դարից,
նախապես ստեղծված ու տվյալ պատմա–
շրջանում առավել նախանձախնդրությամբ
հորինվող գանձերի, տաղերի, մեղեդի–
ների և հորդորակների համապատասխան
մեկտեղման հիման վրա: Գանձարանա–
յին չափորոշ Կ–ները բաղկացած են միև–
նույն տոնին նվիրված հիշյալ չորս տե–
սակի ստեղծագործություններից: Մակայն
այստեղ ևս լինում են թերի Կ–ներ, և կամ
այնպիսիներ, որոնք ունեն չորսից ավելի
կտորներ: Դրանց մեջ երաժշտականորեն
ամենահարուստը մեղեդի կոչվածներն են:
Գանձերը X–XII դդ. կատարվել են ասեր–
գին մոտիկ եղանակավորումներով, որոնք
զարգացել են նույնիսկ ծորերգի վերած–
վելու միտումով: Այնպես, որ XIII–XV դդ.
գանձերն իրապես երգվել են արդեն և
դրանցից շատերն իրենց երաժշտական
բաղկացուցիչի յուրահատկություններով
ընդհուպ մոտեցել են տաղերին, ինչպես և
մի ամբողջ շարք տաղեր էլ՝ նույն այդ
առումով՝ մեղեդիներին: Ն. Թահմիզյան
«ԿԱՆՈՆԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ», «Կանոն–
գ ի ր ք Հայոց», հայ միջնադարյան
իրավաբանական փաստաթղթերի պաշտո–
նական ժողովածուն: Բաղկացած է հոգևոր–
եկեղեցական, բարոյա՜խրատական, զա–
ղա փա րական–ք աղաք ական և տնտեսա–
կան–քաղաքացիական խնդիրներ ընդգըր–
կող զանազան ^անոն–հոդվածներից,
որոնք ամփոփված են առանձին բնագա–
վառների կանոնախմբերում: Դրանք տար–
բեր ժամանակներում կազմվել են քրիս–
տոնեական տիեզերական (Նիկիայի առա–
ջին՝ 325, Կ. Պոլսի առաջին՝ 381, Եփեսո–
սի՝ 431) և տեղական–մասնավոր (Անկյու–
րիայի, Նեոկեսարիայի, Գանգրայի, Լա–
վոդիկեի, Մարդիկեի, հայոց՝ Շահապի–
վանի, Դվինի, Կարինի ևն) եկեղեցական
ժողովներում, ինչպես և ստեղծել են ընդ–
հանուր ու հայ հոգևոր առաջնորդներ
