Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.djvu/434

Լենինի դերում՝ Մ. Շարաուխ) կինոնկար– ներում: Ընդլայնվեցին սովեաական Կ–ի թեմատիկ և ժանրային ոլորտները: ՍՍՀՄ ժողովուրդների բարեկամությանը նվիր– ված, ռազմա–հայրենասիրական, պատմա– կան կինոնկարներ ստեղծեցին ռեժիսոր– ներ Ս. էյզենշտեյնը, Վ. Պետրովը, Վ. Պու– դովկինը, Հ. Բեկնազարյանը, Մ. ճիաուրե– լին, Ի. Սավչենկոն, ռուս, ռեալիստական արձակի գեղարվեստական ավանդույթ– ներով նուրբ հոգեբանական ֆիլմեր՝ Մ. Գերասիմովը, Ցու. Ռայզմանը: Գրա– կանության և թատրոնի դասական գոր– ծերը կինեմատոգրաֆիական մեկնաբա– նումով ներկայացվեցին Վ. Պետրովի, Գ. Ռոշալի, Մ. Դոնսկոյի, 6ա. Պրոտազա– նովի, Հ. Բեկնազարյանի և այլոց ֆիլմե– րում: Մովետական երաժշտական կինո– կատակերգության ժանրը հաջողությամբ մշակեցին ռեժ. Գ. Ալեքսանդրովը, Ի. Պի– րեը, կոմպոզիտոր Ի. Դունանսկին: Հայ– րենական մեծ պատերազմի տարիներին մեծացավ փաստագրական կինոյի դերը: Մտեղծվեցին բազմաթիվ հայրենասիրա– կան ֆիլմեր, որոնք ծառայեցին սովետա– կան ժողովրդի հաղթանակին: Հնչուն կինոյի մուտքով ԱՄՆ–ում մեծա– ցավ շահութաբեր ֆիլմ–ռեյուների, գանգս– տերական կինոնկարների թողարկումը, օպերային և էստրադային ներկայացում– ների էկրանավորումը: Մուլտիպլիկա– ցիայի զարգացմանը մեծ ավանդ բերեց Ու. Դիսնեյը: Սոցիալ–քննադատական, դե– մոկրատական նպատակամղվածությամբ ֆիլմեր նկարահանեցին ռեժիսորներ Կ. Վիդորը («Հացը մեր հանապազօրյա», 1934), Չ. Չապլինը («Նոր ժամանակ– ներ», 1935), Ու. Ուայլերը («Փակուղի», 1937), Ջ. Ֆորդը («Ցասման ողկույզներ», 1940) և ուրիշներ: Մուր հակաֆաշիստա– կան էր Չ. Չապլինի «Մեծ դիկտատոր»-ը (1941): Այս շրջանի Կ–ում նշանակալից են ֆրանս. կինոյի նվաճումները, կյանքի բանաստեղծական արտացոլմամբ, հոգե– բանական խորությամբ, նոր արտահայտ– չամիջոցների որոնմամբ, դեմոկրատական միտումներով առանձնանում են Ռ. Կլե– րի («Փարիզի կտուրների տակ», 1930, «Վերջին միլիարդատերը», 1934), ժ. Վի– գոյի («Ատալանտա», 1934), Մ. Կառնեի («Մշուշների առափնյակը», 1938, ժ. Ռե– նուարի («Մեծ պատրանք», 1937, «Մարսե– լիեզ», 1938) կինոնկարները: Չորրորդ՝ Կ–ի պատմության արդի շրջանը, որն սկսվել է 1940-ական թթ. կեսից, բնորոշվում է զարգացման սոցիա– լիստական ուղին բռնած երկրների, Աֆ– րիկայի ու Ասիայի ինքնուրույնություն ձեռք բերած պետությունների և Լատինա– կան Ամերիկայի երկրների ազգային կի– նեմատոգրաֆիայի հաջողություններով: Գաղափարական պայքարի բարդ պրոցես– ներն իրենց բազմակողմանի արտացո– լումն են գտնում Արեմտյան Եվրոպայի կապիտալիստական երկրների և ԱՄՆ–ի Կ–ում: Աշխարհի առաջադեմ կինեմատո– գրաֆիստներն ավելի հետևողական ու համոզված են օգտվում սովետական հե– ղափոխական Կ–ի նվաճումներից: Համաշխարհային Կ–ի նկատելի երե– վույթներ դարձան իտալական նեոռեա– {իզմը, ֆրանս. «Նոր ալիք»-ը: Ռ. Ռոսելի– նիի («Հռոմը՝ բաց քաղաք», 1945), Լ. Վիս– կոնտիի («Հողը դողում է», 1948), Վ. Դե Միկայի («Հեծանիվ հափշտակողները», 1948, «Ումբերտո Դ.», 1951), Ջ. Դե Ման– տիսի («Հռոմը ժամը 11-ին», 1952) և այլոց նեոռեալիստական ֆիլմերում նուրբ դի– տողականությամբ, ճշմարտացիորեն ար– տացոլվել է պայքարը ֆաշիզմի դեմ, աշ– խատավորների դասակարգային համերաշ– խությունը ետպատերազմյան շրջանում: Մակայն 1950-ական թթ. կեսից նեոռեալիզ– մը ճգնաժամ ապրեց: Արդի իտալ. առաջա– տար ռեժիսորների՝ Ֆ. Ֆելինիի, Մ. Ան– տոնիոնիի, Պ. Պազոլինիի և ուրիշների ստեղծագործության կենտրոնական պրոբ– լեմներից է մարդու միայնակությունը ժամանակակից կապիտալիստական աշ– խարհում: Ֆրանս. Կ–ի ետպատերազմյան առաջին տասնամյակին բնորոշ են Դի– մադրության շարժման մասնակիցների պայքարին և հասարակ մարդկանց կյան– քին նվիրված՝ ռեժիսորներ Ռ. Կլեմանի («ճակատամարտ ռելսերի վրա», 1946), Լ. Դակենի («Լուսաբաց», 1949), ժ. Պ. Լը Շանուայի («Հասցեն անհայտ է», 1951), Քրիստիան–ժակի («Եթե ողջ աշխարհի տղաները…», 1955) և ուրիշների կինո– նկարները: 1950-ական թթ. 2-րդ կեսին առաջին պլան մղված «Նոր ալիք»-ը (ռե– ժիսորներ՝ Ա. Ռենե, Ֆ. Տրյուֆո, Կ. Շաբրոլ, ժ. Լ. Գոդար) գաղափարական ուղղվածությամբ միանշանակ չէր: Բուրժուական հասարակության ան– մարդկային էության յուրովի, հաճախ հա– կասական անդրադարձն է Մ. Կրամերի, Մ. Կուբրիկի (ԱՄՆ), Ի. Բերգմանի (Շվե– դիա), Ա. Կուրոսավայի, Կ. Մինդոյի (ճա– պոնիա) ստեղծագործությունը: Կ–ում բախվում են հակադիր սոցիալ–հասարա– կական, գեղագիտական ուժեր և միտում– ներ: Կապիտալիստական պայմաններում կինեմատոգրաֆիստները, չնայած քա– ղաքական, փիլիսոփայական, գեղագի– տական դիրքորոշման ու ոճերի բազմա– զանությանը, տարբեր կերպ արտահայտե– լով իրականությունը, ենթարկվում են իշ– խող դասակարգերի նյութական, գաղա– փարական ճնշմանը: ՄՍՀՄ Կ–ի վարպետների՝ Ս. Գերասիմո– վի («խաղաղ Դոն», 1957–1958, «Լճի մոտ», 1970), Չու. Ռայզմանի («Քո ժամա– նակակիցը», 1965), Գ. Չուխրայի («Բալ– լադ զինվորի մասին», 1959), Ս. Բոնդար– չուկի («Մարդու ճակատագիրը», 1959, «Պատերազմ և խաղաղություն», 1966– 1967), Մ. Կալատոզովի («Թռչում են կռունկները», 1957), Լ. Կուլիջանովի և 0ա. Մեգելի («Տունը, ուր ես ապրում եմ», 1957), Ի. իյեյֆիցի («Մեծ ընտանիք», 1954, «Շնիկով տիկինը», 1960), Մ. Ռոմ– մի («Մեկ տարվա ինն օրը», 1962, «Մովո– րական ֆաշիզմ», 1966), Մ. Փարաջանովի («Մոռացված նախնիների ստվերները», 1965), Վ. ժալակյավիչյուսի («Ոչ ոք չէր ուզում մեռնել», 1965), Ռ. Չխեիձեի («Զին– վորի հայրը», 1965), Ռ. Կարմենի («Պատ– մըվածք Կասպիականի նավթագործների մասին», 1953), ինչպես և մյուս սոցիալիս– տական երկրների խոշոր կինոռեժիսոր– ների՝ Ա. Վայդայի, Ե. Կավալերովիչի (Լեհաստան), Օ. Վավրայի, Կ. Զեմանի (ՉՄՄՀ), Կ. Վոլֆի, Գ. Ռայշի, Տորնդայկ ամուսինների (ԳԴՀ), Զ. Ֆաբրիի, Ի. Մա– բոյի, Մ. Ցանչոյի (Հունգարիա), Տ. Գի– նովի, Ռ. Վըլդանովի (Բուլղարիա), Ցո. Պոպեսկու–Գոպոյի, Մ. Դրեգանի, Լ. Չուլեյի (Դումինիա) և ուրիշների լա– վագույն երկերը աչքի են ընկնում կենսա– կան ճշմարտացիությամբ, լավատեսու– թյամբ, հստակ կողմնորոշմամբ: Հայաստան ու մ առաջին կինո– նկարահանումները կատարվել են 1907– 1914-ին: Հայկական սովետական Կ. իր ըս– տեղծագործական կյանքն սկսել է «Իար– հըրդային Հայաստան» (1924) վավերա– գրական և «Նամուս» (1925, ռեժ.՝ Հ. Բեկ– նազարյան) գեղարվեստական ֆիլմերով: 1924–41-ին, հայկական Կ–ի զարգացման «համր» և «հնչուն» շրջաններում ստեղծ– վել է թեմատիկ և ժանրային լայն ընդգըրկ– ման ֆիլմերի շարք, որի ուշագրավ գործե– րից են՝ «Գիքոր» (1934, ռեժ.՝ Ա. Մարտի– րոսյան), «Մեքսիկական դիպլոմատներ» (1931, ռեժ.՝ Լ. Քալանթար և Ա. Մարտի– րոսյան), «Պեպո» (1935, ռեժ.՝ Հ. Բեկնա– զարյան), «Զանգեզուր» (1938, ռեժ.՝ Հ. Բեկնազարյան), «Կարո» (1937, ռեժ.՝ Ա. Հայ–Արտյան), «Լեռնային արշավ» (1939, ռեժ.՝ Մ. Կևորկով): Հայկ. Կ–ի հաջորդ շրջանը (1941–45) նշանավոր– վել է հայրենասիրական բովանդակու– թյամբ ֆիլմերով («Դավիթ Բեկ», 1944, ռեժ.՝ Հ. Բեկնազարյան, «Երկիր հայրե– նի, 1945, ռեժ.՝ Գ. Բալասանյան, Լ. Իսա– հակյան, Հ. Զարգարյան): ժամանակա– կից հայկ. Կ–ի զարգացումն սկսվել է 1954-ից: 1954–78-ին «Հայֆիլմ» և Հա– յաստանի վավերագրական ֆիլմերի ստուդիաների թողարկած կինոնկարնե– րը ցուցադրվել են 80 երկրներում, ար– ժանացել ՀՄՄՀ պետ., միջազգային և համամիութենական կինոփառատոնե– րի մրցանակների («Եռանկյունի», 1967, «Նահապետ», 1977, ռեժ.՝ Հ. Մալյան, «Բարև, ես եմ», 1965, ռեժ.՝ Ֆ. Դով– լաթյան», «Անձամբ ճանաչում եմ», 1958, ռեժ.՝ Մ. Կևորկով, է. Քարամյան, «5ոթ երգ Հայաստանի մասին», 1967, ռեժ.՝ Գ. Մելիք–Ավագյան, «Տոհմական ծառ», «Կանչ», 1976, «Հեռավոր շչակների ար– ձագանքը», 1975, ռեժ.՝ Ա. Վահունի ևն): 1969-ից «Հայֆիլմ»-ում վերսկսվել է մուլտ– ֆիլմերի արտադրությունը: ՀՄՍՀ–ում թո– ղարկվում են նաև հեռուստաֆիլմեր («Երե– վան» ստուդիա): Տես նաև միութենական հանրապետություններին, արտասահման– յան երկրներին նվիրված հոդվածների Կինո բաժինները: Գրկ. Հայկական կինոարվեստը (հոդվածնե– րի ժողովածու), հ. 1–2, Ե., 1958–60: Դ ը զ– ն ու ն ի Դ., Ուրվագիծ հայկական կինեմատո– գրաֆիայի պատմության, Ե., 1961:tCaMoe Baamoe H3 Bcex HeKyedB. JleHHH o khho, M., 1963; PH3aeB C., ApMHHCKan xyflO)KecT- BeHHaH KHHeMaTorpati>nfl, E., 1963; 3 a k օ h h T. B., ApMflHcicoe HeMoe khho, E., 1976; JlHHflrpeH 3., HcKyccTBo khho, M., 1956; C a զ y Ji b 3K., Bceodmaa hctophh khho, t. 1–6, M», 1958–63; Ն ու յ ն ի, Hctophh KHHOHCKyccTBa, M., 1957; M a p t e h M., ^[3I>ik khho, M., 1959; KoMapoB C. B., Hctophh 3apy6eacHoro khho, t. 1, M., 1965; JIoycoH JX., OnjibM – TBopqecKHH npo- ijecc…, M,» 1965; Temrim E., Hctophh KHHoncKyccTBa, [ .t1–4,tM., 1968–74]; B a ji a ա B., Khho. CTaHOBJieHHe h cym-