ԿՈԼԵՋ 511
են ստանում նաև իոնները։ Այս մեթոդի ֆիզիկական սկզբունքները մշակվել են Դուբնայի միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստ–ում։ Աշխարհի շատ երկրներում աշխատանքներ են տարվում Կ. մ–ով մի քանի հարյուր Մէվ/մ արդյունավետության հասնելու հնարավորությունների ուսումնասիրման ուղղությամբ։ Կան բազմաթիվ առաջարկություններ և տեսական մշակումներ էլեկտրամագնիսական դաշտերը և տարբեր անկայունությունների դեպքում առաջացող դաշտերը փնջերով գրգռվող պլազմայում կամ տարբեր գոյացումներում օգտագործելու վերաբերյալ։ Դրանցից են էլեկտրոնային ավտոարագացումը, չերենկովյան ճառագայթման ինվերսիան, արագացումը էլեկտրամագնիսական ճառագայթման ճնշմամբ ևն։
Երևանի ֆիզիկայի ինստ–ում առաջարկվել և մշակվում է միջավայրում էլեկտրոնների լազերային արագացման մեթոդը։ Տեսական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այդ մեթոդով հնարավոր է արագացման արդյունավետությունը հասցնել մինչև 1000 Մէվ/սմ-ի։
Գրկ. CapaHijeB B. Ո., Hobhh MeTOA ycKopeHHH flflepHtix *iacTnn, «IIpHpofla», 1970, 6. Խ.Սիմոնյան
ԿՈԼԵԿՏԻՎ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐ, 1. ՍՍՀՄ–ում համաձայնագիր՝ կնքված ձեռնարկու– թյան (հանձին ադմինիստրացիայի) և բանվոր–ծառայողների կոլեկտիվի (հան– ձին արհմիության ֆաբրիկա–գործարա– նային տեղկոմի) միջև, սահմանում է կողմերի պարտավորությունները արտա– դրական պլանները կատարելու, արտա– դրության և աշխատանքի կազմակերպու– մը կատարելագործելու, նոր տեխնիկա արմատավորելու, աշխատանքի արտա– դրողականությունը բարձրացնելու, բան– վորների և ծառայողների բնակարանային պայմաններն ու կուլտուր–կենցաղային սպասարկումը բարելավելու ևն համար: Կ. պ. կնքվում է ամեն տարի, փետրվարից ոչ ուշ, արդյունաբերական, գյուղատնտե– սական, տրանսպորտի և այլ բնագավառ– ների ձեռնարկություններում: 2. Կապիտալիստական երկրներում համաձայնագիր, կնքված ձեռնարկատե– րերի և աշխատավորների միջև, աշխատան– քի պայմանների, աշխատավարձի, ձեռ– նարկություններում բանվորական կազ– մակերպությունների իրավունքների մա– սին: Առաջին Կ. պ–երը երևան են եկել Մեծ Բրիտանիայում՝ XIX դ. կեսին: Կա– պիտալիստական երկրներում ձեռնար– կատերերը Կ. պ–ի մեջ մտցնում են աշ– խատավորների իրավունքները սահմա– նափակող դրույթներ, պայքարում են Կ. պ–ի կնքման դեմ: Շնորհիվ առաջադի– մական արհմիությունների պայքարի, զգալիորեն բարեփոխվել են աշխատավոր– ների իրավունքները Կ. պ–երի ծավալն ընդարձակելու հարցում: Ձեռնարկատե– րերը, իրենց հերթին, դասակարգային պայքարը կանխելու նպատակով, ձգտում են սահմանափակել Կ. պ–երով կարգա– վորվող հարցերի շրջանակը:
ԿՈԼԵԿՏԻՎԻԶՄ, սոցիալիստական և կո– մունիստական հասարակական հարաբե– րությունների բնորոշ գիծ. կոմունիստա– կան բարոյականության սկզբունք, ոը բացահայտում է առանձին անհատի ու հասարակության, անձնավորության ու կոչեկաիվի Փոխհարաբերությունները: Հակադիր է անհատապաշտությանը: Կ–ի դրսևորումներն առկա են եղել նախնա– դարյան հասարակությունում: Բուրժ. հա– սարակությունում Կ. ձևավորվում է կա– պիտալիզմի դեմ պրոլետարիատի հա– մատեղ գործունեության ընթացքում: Սո– ցիալիստական հասարակությունում Կ, դառնում է հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում մարդկանց հարաբերություն– ների կարգավորման համընդհանուր սկզբունք, մարդու բարոյական վարքի կարևորագույն պահանջ: Սոցիալիստա– կան Կ–ի սոցիալական հիմքը արտադրու– թյան միջոցների հանրային սեփականու– թյունն է և շահագործման վերացումը: Կ. ենթադրում է հասարակության և անհատի այնպիսի հարաբերություններ, որի առ– կայությամբ հասարակության զարգա– ցումը բարենպաստ պայմաններ է ստեղ– ծում անհատի բազմակողմանի զարգաց– ման համար, իսկ վերջինիս զարգացումը ամբողջ հասարակության առաջընթացի պայման է: Կ–ի սկզբունքից բխող հիմնա– կան պահանջներն են՝ ընկերական փոխ– օգնությունը, հասարակության հանդեպ պարտքի գիտակցումն ու կատարումը, հասարակական շահերի գիտակցական համակցումը անհատականին, կոլեկտիվի ու նրա որոշումների նկատմամբ հարգան– քը: Ամեն ոք պատասխանատու է ոչ միայն իր կյանքի և արարքների, այլև կոլեկ– տիվի, ուրեմն և ողջ հասարակության ճակատագրի համար: ՍՍԿԿ ծրագիրը նպատակ է դնում կյանքի բոլոր բնագա– վառներում կոլեկտիվիստական սկըզ– բունքների հաստատումը: Կոմունիզմ կա– ռուցողի բարոյական կոդեքսի առանցքը Կ–ի սկզբունքն է։
ԿՈԼԵԿՏՈՐ էլեկտրական մեքենայի (< ուշ լատ. collector – հավաքիչ), հաճախականության մեխանիկական
փոխակերպիչ, որը կոնստրուկտիվորեն
միացվում է էլեկտրական մեքենայի ռոտորին (տես Կոլեկտորային մեքենա)։ Կ.
բաղկացած է պղնձե սեղանաձև թիթեղներից, որոնք էլեկտրականապես մեկուսացված են իրարից և ռոտորի իրանից։ Ցուրաքանչյուր թիթեղ միացվում է խարսխի փաթույթի մեկ կամ մի քանի գալարներին։ Խարսխի փաթույթը արտաքին էլեկտրական ցանցին միացվում է ածխե կոնտակտային խոզանակներով, որոնք
խարսխի պտտման ժամանակ հերթով
շփվում են Կ–ի թիթեղներին։ Առավել
տարածված են գլանային, սակավ՝ սկավառակային Կ–ները։ Էլեկտրաշարժիչներում Կ–ի առկայությունը թույլ է տալիս
լայն սահմաններում սահուն և խնայողաբար կարգավորել պտտման հաճախականությունը։ Թերություններն են՝ էլեկտրատեխնիկական պղնձի մեծ ծախսը, կայծարձակումը, մաշումը (խոզանակների շփումից)։
ԿՈԼԵԿՏՈՐԱՅԻՆ ՄԵՔԵՆԱ, էլեկտրական մեքենա (գեներատոր, շարժիչ), որի ռո– տորի փաթույթը միացված է կոչեկաորի հետ: Տարբերում են հաստատուն և փո– փոխական հոսանքի Կ. մ–ներ: Հաստա– տուն հոսանքյւ Կ. մ–ները բավականաչափ տարածված են, սակայն կոլեկտորը սահ– մանափակում է նրանց հզորությունը (մինչև մի քանի Մվտ) և լարումը (մինչև 1,5 կվ): Փոփոխական հոսանքի Կ. մ–ում կոլեկտորը ծառայում է որպես հաճախա– կանության մեխանիկական փոխակեր– պիչ: Կոլեկտորային գեներա– տորը կիրառվում է հիմնականում որ– պես եռաֆազ փոփոխական հոսանքի աղբյուր, որը հնարավորություն է տալիս կարգավորել հոսանքի հաճախականու– թյունը՝ անկախ գեներատորի ռոտորի պտտման հաճախականությունից: Կ ո լ եկ– տորային շարժիչները (միա– ֆազ և եռաֆազ), ի տարբերություն ոչ կոլեկտորայինի, ունեն կարգավորման ճկուն բնութագրեր, սակայն ավելի թանկ են, ծանր ու պակաս հուսալի: Փոքր հզո– րության միաֆազ շարժիչները կիրառվում են կենցաղային էլեկտրասարքերում: Սինչև մի քանի կվտ հզորության եռաֆազ շարժիչները գլխավորապես օգտագործ– վում են արագության կարգավորման լայն տիրույթով էլեկտրահաղորդակներում: Հաճախական ու թյան կոլեկ– տորային փոխակերպիչն ե– ր ը մտնում են էլեկտրա–մեքենայական կասկադների կազմի մեջ, ինչպես նաև օգտագործվում են ասինխրոն շարժիչների լարման և հոսանքի ֆազերի շեղման կոմ– պենսացման համար: Կիսահաղորդչային տեխնիկայի զարգացմանը զուգընթաց կո– լեկտորային փոխակերպիչներին Փոխա– րինում են ավելի հեռանկարային հաճա– խականության կիսահաղորդչային ստա– տիկ Փոխակերպիչները: ^.KoCTeHKO M.n., n H օ T p Օ B- CKiiiit3jieKTpiraecKHe ManmHM, 2 q. 2, M.–JI., 1965.
ԿՈԼԵՋ (անգլ. college), ուսումնական հաստատություն Մեծ Բրիտանիայում, նրա գլխավորած Համագործակցության երկրներում և ԱՄՆ–ում։ Կ–ները լինում են 3 հիմնական տիպի՝ 1. բարձրագույն դպրոցի մակարդակին համապատասխան, 2. միջնակարգ և բարձրագույն ուս. հաստատությունների միջև միջանկյալ տեղ գրավող, 3. միջնակարգ դպրոցի մակարդակին համապատասխանող և նախատեսված 16 տարեկանից բարձր սովորողների համար։ Կ–ները ծագել են XIII դ. սկզբին Անգլիայում։ Պատմականորեն ձևավորված Կ–ի տիպը ավանդաբար պահպանվել է հնագույն համալսարաններում (Օքսֆորդի համալսարանում և Քեմբրիջի համալսարանում)։ Մեծ Բրիտանիայի այլ համալսարանների կազմի մեջ մըտ– նող Կ–ները մասնագիտացված ուս. հաս– տատություններ են, որոնք օժտված են ինքնուրույնությամբ: Ավանդաբար Կ–ներ են կոչվում նաև որոշ հնամյա արտոնյալ միջնակարգ դպրոցներ (Իտոն, Ուինչես– տեր) և մասնավոր ուս. հաստատություն– ներ: ԱՄՆ–ում առաջին Կ–ները ստեղծվել են XVII դ. (անգլիականի օրինակով), որպես հոգևորականներ և պետ. ծառայողներ պատրաստող բարձրագույն ուս. հաստատություններ։ XIX դ. առաջին կեսին առավել խոշոր Կ–ների և բժշկական, իրավաբանական, աստվածաբանական դպրոցների (կամ ֆակուլտետների) միավոր
