անցումը գազային (գոլորշի) վիճակից հեղուկ կամ բյուրեղային վիճակի: Կիրառ– վում է քիմ. տեխնոլոգիայում, ջերմային և սառնարանային տեղակայանքներում՝ աշխատած նյութի կոնդենսացման համար ևն: Շոգետուրբինի տեղակայանքներում Կ–ի շնորհիվ շարժիչի ելքում ստացվում է մթնոլորտայինից զգալի ցածր ճնշում՝ տուրբինում աշխատած շոգին ջրով հո– վացնելու միջոցով: Հովացնող ջուրը շարժ– վում է Կ–ի պողպատե իրանում տեղադըր– ված արույրե խողովակներով (մակերե– վութային Կ.) կամ անմիջապես խառնվում է կոնդենսացվող գոլորշուն (խառնման տիպի Կ.): 2. էլեկտրական սարք՝ կազմ– ված երկու կամ ավելի էլեկտրոդներից, որոնք բաժանված են դիէւեկարիկով, վեր– ջինիս հաստությունը շրջադիրների չա– վւերի համեմատ փոքր է: Կիրառվում է թույլ հոսանքի և ուժային էլեկտրական շղթաներում, որպես կենտրոնացված էլեկ– տրական ունակություն: Կախված դիէլեկ– տրիկի տիպից, շրջադիրների նյութից, կոնստրուկտիվ կատարումից՝ տարբե– րում են՝ թղթի, օդային, խեցե, թաղանթա– յին, էլեկտրոլիտիկ և այլ Կ–ներ:
ԿՈՆԴԵՆՍԱՏ ԻՈՆ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՏԱՆ(ԿԷԿ), ջերմային կամ ատոմային էլեկտրակայան՝ հանդերձված կոնդենսացիոն շոգետուր– բիններով: էլեկտրակայանների ամենա– տարածված տեսակն է: ՍՍՀՄ–ում անվա– նում են նաև պետական շրջանային էլեկ– տրակայան (ՊՇԷԿ): Աշխատանքի հիմքում ընկած է ջերմա– յին էներգիան մեխանիկականի վերածե– լու Ռենկինի թերմոդինամիկական ցիկլը: Շոգեգեներատորում (նկ.) վառելիքի քիմ. Կոնդենսացիոն էլեկտրակա– յանի սխեմա. /. շոգեգեներատոր, 2. շոգետուրբին, 3. էլեկտրագեներատոր, 4. կոն– դենսատոր, 5. ռեգեներատիվ տաքացուցիչ– ներ, 6. պոմպեր, 7. հովացնող ջուր, 8. վառե– լիք, 9. օդի մատուցում, 10. էլեկտրաէներգիա– յի առաքում, 11. միջանկյալ գերտաքացուցիչ կապի էներգիան փոխակերպվում է ջեր– մայինի և հաղորդվում ջրային գոլորշուն: Տուրբինում գոլորշու էներգիան վերած– վում է հոսքի կինետիկ և ապա լիսեռի պատման մեխանիկական էներգիայի: էլեկտրա գեներատորում այն վերածվում է էլեկտրականի: Նման ձևով ատոմային ԿԷԿ–ում փոխակերպվում է միջուկային կապի էներգիան, ԿԷԿ–երի աշխատանքի շահավետությունը բնութագրվում է օ. գ. գ–ով (կամ վառելիքի տեսակարար ծախսով), որը, շնորհիվ թարմ գոլորշու բարձր պարամետրի (570°C, 24 Մպա և ավելի) և աշխատած գոլորշու խոր ըն– դարձակման (մինչև 3,5–5 կպա), հաս– նում է 38–44%: Դրան նպաստում է նաև ջրի ռեգեներատիվ տաքացման և գոլորշու միջանկյալ գերտաքացման կիրառումը: Ածխով և մազութով աշխատող ԿԷԿ–երը ունեն բարդ վառելիքային տնտեսություն և կառուցվում են արդյունահանման վայ– րերին մոտ: Պետք է նախատեսել նաև կոնդենսատորները հովացնող ջրի բա– վարար հզոր (տասնյակ tՐ/վ) աղբյուրի առկայությունը կամ կայանը սարքավո– րել շրջապտուտային ջրամատակարար– ման համակարգով: ԿԷԿ–երի հզորությու– նը հասնում է 3 Գվա, ոչ հեռու ապագա– յում կհասնի մինչև 5 Գվա: Նրանք հան– դերձվում են 300–1200 Մվա հզորության տուրբագեներատորներով, որոնք շոգե– գեներատորների հետ մեկտեղ կազմում են տեխնոլոգիապես գրեթե միմյանցից անկախ բլոկներ (բլոկային ԿԷԿ): ԿԷԿ–երի ընդհանուր շահավետությունը բնութա– գրվում է տեղակայված 1 կվա հզորության արժեքով և էլեկտրաէներգիայի ինքնար– ժեքով: Գրկ . P M 5K K H H B.H., TenJIOBbie 3JieK- TpnqecKHe CTamjHH, M., 1976.
ԿՈՆԴԵՆՍԱՑՄԱՆ ՌԵԱԿՑԻԱՆԵՐ, երկու կամ մի քանի պարզ միացություններից բարդերի առաջացման ռեակցիաների մեծ խմբի անվանումը օրգանական քիմիա– յում: Կ. ռ., որոնք տարբերվում են ինչ– պես ըստ փոխազդող նյութերի բնույթի, այնպես էլ ըստ քիմ. փոխարկումների էու– թյան, ներառնում են ածխածին–ածխած– նային (C–C) նոր կապերի առաջացման ներմոլեկուլային և միջմոլեկուլային շատ պրոցեսներ: Այդպիսի ռեակցիաների մեծ մասն ուղեկցվում է անօրգանական կամ օրգանական որևէ պարզ՝ X–Y մոլեկուլի (օրինակ, ջրի, ջրածնի, սպիրտի, հալո– գենաջրածնի, հալոգենի) անջատմամբ՝ Այդ տեսակի Կ. ռ–ից են, օրինակ, կրոտո– նային կոնդենսացումը, Վյուրցի ռեակ– ցիան, Կչայզենի կոնդենսացումը, Կնեվե– նագեչի ռեակցիան, Պերկինի ռեակցիան, Ֆրիդեչ–Քրաֆթսի ռեակցիան ևն: Ի տար– բերություն վերոհիշյալների, բենզոինա– յին կոնդենսացումը, ալդոլային կոնդեն– սացումը, դիենային սինթեզը և այլ Կ. ռ. ընթանում են առանց պարզ մոլեկուլի անջատման: Օրգ. քիմիայում Կ. ռ. են անվանում նաև հեաերոցիկչային միացու– թյունների առաջացման բոլոր ռեակցիա– ները: Այդ պրոցեսներում կարող են ծա– գել նոր կապեր՝ ածխածին–ածխածին, ած– խածին–հետերոատոմ, հետերոատոմ–հե– տերոատոմ: Սովորաբար Կ. ռ–ին չեն պատ– կանում էսթերացումը, վերաէսթերացումը, ալկիլացումը և ացիլացումը՝ ըստ թթված– նի կամ ազոտի ևն: Սակայն, ըստ այդ սխեմաների, պոլիմերների առաջացման ռեակցիաները կոչվում են պուիկոնդենսա– ցում:
ԿՈՆԴԵՆՍԱՑՎԱԾ ՄԻՋԱՎԱՅՐԵՐԻ ՖԻ–
ԶԻԿԱՅԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ գիտահետա– զոտական Երևանի համալ– սարանի (ԿՄՖ ԴՀԻ), կազմակերպ– վել է 1979-ի հունվարին, Երևանի պետա– կան համալսարանի ճառագայթային ֆի– զիկայի պրոբլեմային լաբորատորիայի բազայի վրա: Ինստ–ում զբաղվում են քվանտային էլեկտրոնիկայի, կոնդենսաց– ված միջավայրերի սպեկտրոսկոպիայի, բյուրեղների աճի բնագավառի հետազո– տություններով: Դիտական բաժիններից բացի ունի նաև հատուկ կոնստրուկտո– րական բյուրո (ստեղծվել է 1977-ին) և փորձնական արտադրություն (1978), որ– տեղ կազմակերպված է ինստ–ում մշակված սարքերի և քվանտային էլեկտրոնիկա– յում գործածվող բյուրեղների սերիական թողարկումը: ՍՍՀՄ գիտական բազմա– թիվ կենտրոններում օգտագործվում են ինստ–ում նախագծված և պատրաստված սարքերը: Մեծ պահանջարկ ունեն նաև ինստ–ում աճեցվող ակտիվ, ոչ գծային և ակուստաօպտիկական բյուրեղները: Կ. մ. ֆ. ի. Երևանի համալսարանի քվանտային էլեկտրոնիկայի ամբիոնի ուսումնական բազան է՝ քվանտային էլեկտրոնիկայի և բյուրեղների աճի մասնագիտությունների գծով: Հ. Նաւբանդյան
ԿՈՆԴԵՆՍԱՏՈՒՄ (ուշ լատ. condensa- tio – խտացում, թանձրացում,<լատ. con- denso–խտացնել, թանձրացնել), սեղմման կամ սառեցման հետևանքով նյութի անցումը գազային (գոլորշի) վիճակից հեղուկ կամ պինդ վիճակի: Կ., ինչպես և հակառակ երևույթը՝ գոչորշիացումը, առաջին կարգի ֆազային անցում է: Ըն– թանում է տվյալ նյութի կրիտիկականից ցածր ջերմաստիճանում, որոշակի ճնշման (հագեցած գոլորշիների ճնշում) ներքո և ուղեկցվում է ջերմության այնպիսի քանա– կի անջատումով, ինչպիսին կլանվում է շոգեգոյացման կամ սուբլիմացման ժամա– նակ: ճնշումը և անջատված ջերմությունը Կ–ման պրոցեսում կախված են ջերմաստի– ճանից և որոշվում են Կչապեյրոն–Կւաու– զիուսի հավասարումով: Ամբողջ սպինով մասնիկների (բոզոններ) համակարգում հնարավոր է յուրատեսակ Կ. Բ ո զ ե– էյնշտեյնյան կոնդենսացում), որը պայմանավորված է ոչ թե միջմասնիկա– յին փոխազդեցությամբ, այլ բոզո– նային համակարգի քվանտամեխանի– կական հատկություններով: Հաստատուն խտության իդեալական բոզոնային գա– զում մասնիկները որոշակի ջերմաստի– ճանից (Բոզե–էյնշտեյնյան Կ–ման կամ այլասերման ջերմաստիճան) սկսած (իսկ T=0°K ջերմաստիճանում՝ ամբողջովին) հավաքվում են նվազագույն էներգիայի մակարդակում: Չունենալով համընթաց շարժման իմպուլս՝ այդ մասնիկները ներ– դրում չեն ունենում ճնշման մեջ: Այդպիսի Կ. երկրորդ կարգի ֆազային անցում է: Ա. Ավետիսյան
ԿՈՆԴԻԼՅԱԿ, Կոն դի յակ (Condil– lac), էտիեն Բոննոդը (1715–1780), ֆրան–
