յան) լարվածությունը և վանդերվաալսյան ուժերը, ինչպես նաև դիպոլ–դիպոլային փոխազդեցությունը: Կոնֆորմացիոն պատկերացումների նշանակությունը մեծ է հատկապես ցիկլոհեքսանի շարքի միա– ցությունների հատկությունները բացա– աըրելու համար: Ցիկլոհեքսանը կարող է գոյություն ունենալ անկյունային լարվա– ծությունից ազատ երկու կոնֆորմացիա– ների՝ կոշտ «բազկաթոռի» և ճկուն (դյու– րաթեք) «վաննայի» ձեով: Առաշին կոն– ֆորմացիան ավելի կայուն է, քանի որ արժեքական անկյունները չեն աղավաղ– ված, իսկ կոնֆորմացիան բոլոր C–C կապերի նկատմամբ գտնվում է արգելակ– ված ձևում: Տեղակալիչներից մեկը դիր– քորոշված է օղակի հարթությանն ուղղա– հայաց (աքսիալ կապեր՝ a), իսկ մյուսը՝ դեպի օղակի ծայրամասերը (էքվաաորիալ կապեր՝ e) (նկ. 3): Տեղակալիչների էքվա– տորիալ դասավորությունը ավելի ձեռնտու է, օրինակ, սենյակային ջերմաստիճա– նում քլորցիկլոհեքսանի կոնֆորմացիա– ների հավասարակշռությունը՝ e:a= 70:30: – 150°Շ–ում հնարավոր է առանձնացնել քլորցիկլոհեքսանի e-ձևը: Կ. ա–ի նշանա– կությունը մեծ է սինթետիկ և բնական բարձրմոլեկուլային միացությունների քի– միայում, ֆիզիոլոգիապես ակտիվ նյութե– րի բնագավառում և այլուր: Գ. Շահնազարյան
ԿՈՆՖՈՒՏԻԱԿԱՆՈՒԹՏՈհՆ, բարոյա՜քա– ղաքական ուսմունք, որը ծագել է հին Չի– նաստանում և երկու հազար տարուց ավելի մեծ ազդեցություն ունեցել Չինաստանի հոգևոր մշակույթի, քաղաքական կյանքի և հասարակարգի վրա: Հիմնադրել է Կոնֆուցիոսը, զարգացրել են հետևորդնե– րը (Մեն Ցզին, Սյուն Ցզին և ուրիշներ): Կ–ում գլխավորը բարոյականության և պե– տության կառավարման հարցերն են. զարգացվել և հիմնավորվել է Կոնֆուցիո– սի առաշ քաշած «ժենի» սկզբունքը և «վեհանձն այրերի» ու «մանր մարդուկ– ների» հակադրության գաղափարը, որով ընդգծվել է այդ ուսմունքի դասակարգա– յին բնույթը, սոցիալական անհավասա– րության արդարացման, տիրապետող հա– սարակարգի ամրապնդման ձգտումը: Կ. սրբագործել է կառավարող իշխանությու– նը: Թագավորը հայտարարվել է «երկնքի որդի», որ կառավարում է երկնքի հրամա– նով, կատարում նրա կամքը: Կ. պահան– ջում է հասարակության մեջ ամեն ինչ դնել իր տեղը, խստորեն և ճշտիվ որոշել յուրաքանչյուրի պարտականությունը՝ «թագավորը պետք է լինի թագավոր, հպա– տակը՝ հպատակ, հայրը՝ հայր, որդին՝ որդի» սկզբունքով: Հասարակական պա– հանջներին համապատասխան Կ. փոփոխ– վել է՝ ներառելով հին չինական զանա– զան գաղափարախոսական հոսանքներ (լեգիզմ) և բնափիլիսովւայական ըմբըռ– նումներ (դաոսիզմ): Մ. թ. ա. 136-ին, Ու Դի կայսեր օրոք, Կ. հռչակվել է պաշ– տոնական դոկտրինա և մնացել տիրա– պետող գաղափարախոսություն մինչև 1911-ի բուրժ. հեղափոխությունը՝ պաշտ– պանելով ֆեոդալական բացարձակ բըռ– նապետությունը: Կ. առավել ամրապնդվել է բուդդայականության դեմ VII–VIII դդ. մղած պայքարում: Կ–յան զարգացման նոր շրշան է նշա– նավորել գիանական–պաամաբան և Փի– լիսոփա Չժու Սին (1130–1200)՝ Կ. ուսմունքի վերակենդանացնողը և Կ–յան նոր փիլ. համակարգի ստեղծողը: Նոր Կ. պահպանեց հին Կ–յան հետադիմական գաղափարները: Նոր Կ–յան գաղափար– ները խոչընդոտել են Չինաստանի հասա– րակական–քաղաքական ու փիլ. մտքի, գիտության ու տեխնիկայի զարգացումը, նպաստել եվրոպական քաղաքակրթու– թյունից և առաջադիմական գիտատեխ– նիկական մտքից Չինաստանի մեկուսաց– մանը, դարձել նոր ժամանակներում Չի– նաստանի հարաբերական հետամնացու– թյան գործոն: Նույնպիսի դեր նոր Կ. կա– տարել է ՃԼապոնիայում, Կորեայում, Վիետնամում: Չինաստանում, բուրժ. հա– րաբերությունների զարգացման ընթաց– քում, թեե Կ. արդիականացնելու փորձերն անցել են ապարդյուն, սակայն այն շարու– նակել է նշանակալի դեր կատարել հասա– րակական կյանքում: Նույնիսկ ՉԺՀ–ի ըս– տեղծումից հետո Կ. ազդեցություն ունի բնակչության որոշ դասերի վրա՝ նպաստե– լով անհատի պաշտամունքի տարածմանը և չինակենտրոն գաղափարների ու նա– ցիոնալիզմի վերածնմանը: Գրկ. B biKOB Փ. C.f 3apOHCfleHHe օծ– mecTBeHH0-n0JiHTHqecK0H h 4)hjioco4>ckoh MhicjiH b KHTae, M., 1966; BacHJibeB JI. C.i KyjlbTH, pejIHTHH, TpaflHUiHH B KHTae, Mm 1970.
ԿՈՆՖՈՒ5ԻՈՍ, Կ ու ն Ցզի (մ. թ. ա. մոտ 551–479), հին չինական մտածող, կոնֆուցիակւսնության հիմնադիրը: Կ–ի հայացքները շարադրված են «Զրույց– ներ ու դատողություններ» («Լունյու») գրքում, որը նրա ասույթների և զրույց– ների գրառումն է: Կ. զարգացրել է այն պատկերացումը, որ երկինքը և երկնա– յին կամքը, որպես բարձրագույն և գիտակ– ցորեն ներգործող ուժ, որոշում են մարդ– կանց գործողությունները և վարքը, նր– րանց հասարակական դրությունը: Կ–ի բարոյա՜քաղաքական ուսմունքի կարեոր հասկացությունն է «ժենը» («մարդասի– րություն»)՝ մարդկանց բարոյական և սո– ցիալական հարաբերությունների հանրա– գումարը, որով կարգավորվում է անհատ– ների վարքը և պահանշվում ըստ դերի և տարիքի հարգանք մատուցել մարդկանց և հավատարմություն՝ թագավորին: Կ–ի ուսմունքին բնորոշ է դասակարգային ուղղվածությունը: Նա վճռականորեն հաս– տատում է, որ «վեհանձն այրերը» (ցզյուն ցզի) իրենց բարձր բարոյական հատկա– նիշների շնորհիվ կոչված են կառավարե– լու և իշխելու «մանր մարդուկներին» (սյաո ժեն)՝ հասարակ մարդկանց, որոնց վիճակված է լոկ ֆիզիկական աշխատանք: Կոնֆուցիականությունը պետական դոկ– տրինա դառնալուց հետո (մ. թ. ա. 136) Կ. հռչակվել է «10 հազար սերնդի ուսու– ցիչ», նրա պաշտամունքը պաշտոնապես պահպանվել է մինչև 1911-ը: ԿՈՇ, գյուղ Հայկական ՍՍՀ Աշտարակի շրջանում, շրջկենտրոնից 18 կմ հարավ– արևմուտք: Ծխախոտագործական–այգե– գործական սովետական տնտեսությունն զբաղվում է նաև պտղաբուծությամբ: Ունի միջնակարգ դպրոց, կուլտուրայի տուն, Կոշ Կոշի Ս. ՍտեՓանոս եկեղեցու (VII դ.) մուտքը Կոշի ամրոցը (XIII դ.) գրադարան, կինո, կապի բաժանմունք, կենցաղսպասարկման տաղավար, մսուր– մանկապարտեզ, բուժկայան: Կ–ում գւոնը– վում է «Հայսարքանորոգում» տեղական ձեռնարկություն մասնաճյուղը: Կան տու– ֆի և բազալտի հանքավայրեր: Կ–ի տարածքում և շրջակայքում հայտնի պատմահնագիտական հուշարձաններից վաղագույնները վաղ երկաթի դարաշըր– ջան՚ի բնակավայրի ավերակներն են և բազալտե խոշոր քարերով շարված աշ– տարակաձև կառույցը: Հս–արլ. ձորալան– ջին կանգուն է Ս. Ստեփանոս եկեղեցին (VII դ.)՝ կառուցված դեղնակարմրավուն և դարչնագույն սրբատաշ տուֆից: Փոքր, խաչաձև գմբեթավոր հորինվածք է, արլ–ից՝ կիսաշրջան, մյուս երեք կողմերից՝ ուղ– ղանկյուն թևերով: Ավագ խորանի երկու կողմերին ավանդատներ են, որոնցից հա– րավայինն ունի գլանաձև, իսկ հյուսիսա– յինը՝ խաչվող թաղերով ծածկ: Դմբեթա– տակ քառակուսուց անցումը գմբեթի թըմ– բուկին (չի պահպանվել) իրականացված
