ԿՈՍՄՈԳՈՆԻԱ 609 մերձեցում, որպիսին բնականաբար ավելի հաճախ է տեղի ունենում։ Չնայած դրան, Արեգակի շրջապատում դիտվում են մեծ քանակությամբ լայն զույգեր, որոնց բաղադրիչների փոխադարձ հեռավորությունը հասնում է մինչև 10000 ա.մ.։ Մասնավորապես, հեռավորության այդպիսի կարգով է հեռացված մեզ ամենամոտ աստղը՝ α Կենտավրոսը, իր թույլ արբանյակից։ Հաշվումները ցույց են տալիս, որ այդպիսի կրկնակի աստղերը չեն կարող գոյություն ունենալ ավելի քան 1010 տարի։ Քանի որ կրկնակի աստղերի բաղադրիչներն իրենց բնույթով այլ աստղերից չեն տարբերվում, մնում է եզրակացնել, որ նշված թիվը հասակի վերին սահման է աստղերի զգալի մասի համար ևս։ Չնայած Գալակտիկայում դիտվում են այնպիսի աստղեր, որոնք ավելի երիտասարդ են, բայց և այնպես կան շատ տվյալներ այն մասին, որ աստղերի մեծ մասի հասակը մլրդ տարուց անցնում է։ Այդ պատճառով կարելի է ընդունել, որ աստղերի կյանքի տևողության կարգը 1010 տարի է։
Աստղային Կ–ի շատ հարցեր պարզվեցին այն ժամանակ, երբ հաշվի առնվեցին աստղասփյուռներին վերաբերող փաստական տվյալները։ Աստղասփյուռներն առաջին անգամ հայտնաբերել են և ուսումնասիրել սովետական աստղագետները՝ Հայկ. ՍՍՀ ԳԱ Բյուրականի աստղադիտարանում։ Աստղասփյուռները բաժանվում են երկու տիպի՝ Օ–աստղասփյուռներ և T-աստղասփյուռներ։ Օ–աստղասփյուռների գլխավոր հատկությունն այն է, որ նրանց կազմում աչքի են ընկնում ջերմ հսկաներն ու գերհսկաները, որոնք պատկանում են մասնավորապես Օ և B սպեկտրալ դասերին։ Նրանց հետ այդտեղ հանդիպում են ավելի սառը և ցածր լուսատվություն ունեցող աստղեր։ T-աստղասփյուռներում չկան հսկաներ ու գերհսկաներ։ Նրանց կազմում աչքի են ընկնում թզուկներ, որոնց լուսատվությունը ենթակա է արագ վւոփոխությունների։ Այդ փոփոխությունները T Ցուլի աստղի անունով կոչվում են T Ցուլի տիպի փոփոխական աստղեր։ Այդ աստղերի լուսատվության փոփոխությունն արդեն ինքնըստինքյան մի ապացույց է, որ նրանք գտնվում են ինչ–որ անկայուն վիճակում։ Աստղասփյուռներում գտնվող աստղերի քանակին վերաբերող տվյալները ցույց են տալիս, որ թե՛ մեկ, թե՛ մյուս տիպերի աստղասփյուռներն այնպիսի համակարգեր են, որոնց միջին խտությունը հաճախ ավելի փոքր է, քան Գալակտիկայում գտնվող աստղային խմբերի կայունության համար անհրաժեշտ կրիտիկական խտությունը։ Հաշվի առնելով այդ հանգամանքը՝ եզրակացվել է, որ երկու տիպերի աստղասփյուռներն էլ աստղերի ցրվող խմբեր են։ Աստղասփյուռների առկայության մասին այդ եզրակացությունը հաստատվեց 1951–ին, աստղասփյուռներից մեկի աստղերի սեփական շարժումների անմիջական դիտումների հիման վրա (կատարել է հոլանդացի գիտնական Ա. Բլաաուն)։ Հետագայում ընդարձակման այդ փաստը ապացուցվեց նաև մի շարք այլ աստղասփյուռների համար։ Միևնույն ժամանակ գոյություն ունեն աստղասփյուռներ, որոնցում ընդարձակման երևույթ չի դիտվել։ Քանի որ աստղերի անկայուն խմբերը չէին կարող գերման ճանապարհով առաջանալ կամ երկար ժամանակ գոյություն ունենալ անկայուն դրության մեջ, հետևաբար նրանք առաջացել են համեմատաբար մոտ ժամանակներում (մոտ 107 տարի առաջ), այսինքն՝ կազմված են երիտասարդ աստղերից։ Օ–աստղասփյուռներում առաջացող այդ աստղերի լուսատվության և զանգվածների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ նրանք հիմնականում այնպիսի աստղեր են, որոնք համապատասխանում են լուսավորություն–սպեկտր դիագրամի գլխավոր հաջորդականության առաջին մասին (Օ–G սպեկտրալ տիպեր)։ T-աստղասփյուռներում կան միայն ցածր բացարձակ մեծություն ունեցող աստղեր և կարելի է ենթադրել, որ նրանցում առաջանում են գլխավոր հաջորդականության երկրորդ մասի աստղեր, այսինքն՝ օբյեկտներ, որոնք կազմում են միջանկյալ ենթահամակարգեր։
Այսպիսով, կարելի է ասել, որ աստղասփյուռներում խմբերով առաջանում են տարբեր տիպերի աստղեր։ Աստղասփյուռների և նրանց մեջ գտնվող երիտասարդ աստղերի գոյությունը վկայում է, որ աստղերի առաջացումը Գալակտիկայում ինտենսիվորեն շարունակվում է և մեր դարաշրջանում։
Օ–աստղասփյուռների ուսումնասիրությունը ցույց տվեց նույնպես, որ նրանց մեջ կան բավական քանակությամբ ավելի կոմպակտ խմբեր, որոնց կառուցվածքային առանձնահատկությունները մատնանշում են նրանց անկայունությունը։ Այդպիսի կոմպակտ խմբեր են որոշ աստղակույտերը, աստղային շղթաները և Օրիոնի Սեղանի տիպի բազմակի համակարգերը։ Օրիոնի Սեղանի տիպի համակարգերի վիճակն այնպիսին է, որ նրանք չեն կարող գոյություն ունենալ ավելի քան երկու–երեք մլն տարի, հետևաբար, հիմք կա պնդելու, որ այդպիսի համակարգերի աստղերը շատ ավելի երիտասարդ են, քան աստղասփյուռների այլ անդամները։ Այստեղից հետևում է, որ աստղասփյուռներում էլ ինչ–որ նախաստղային վիճակի մարմիններից, այսպես կոչվող նախաստղերից բոլոր աստղերը միաժամանակ չեն ծագում, այլ ծագում են առանձին կոմպակտ խմբերով՝ առանձին նախաստղերից։ Առայժմ անհայտ է, թե կարելի՛ է արդյոք նախաստղերը նույնացնել աստղագետների դիտումներից հայտնի որևէ օբյեկտների հետ (օրինակ, մութ միգամածությունների և կամ գլոբուլների հետ, որոնք ունեն ոչ մեծ՝ 104 ա.մ. կարգի մեծություն), թե նրանք այնպիսի օբյեկտներ են, որոնց դիտել դեռևս չի հաջողվել։
Բյուրականի աստղադիտարանում հատուկ ուշադրություն է նվիրվել այն փաստին, որ տարբեր օբյեկտներում (թզուկ աստղերից մինչև գալակտիկաների կորիզները) դիտվում են պայթյուններ, ոչ ստացիոնար արտահայտումներ։ Համաձայն ծագած նոր գաղափարների, գալակտիկաների առաջացման համար նյութ է ծառայում նրանց կորիզներում պարունակվող գերխիտ նախաստղային նյութը։ Գալակտիկաների աստղասփյուռները կազմավորվում են այդ նյութի «բեկորներից»։ Թզուկ աստղերի մակերևույթին դիտվող պայթյունները բացատրվում են նաև նախաստղային նյութի տրոհմամբ։ Գալակտիկաների կույտերը ենթադրվում են համեմատաբար երիտասարդ (բառի աստղագիտական իմաստով), որոնք առաջացել են նախաստղային նյութից։ Նախաստղային նյութի հատկությունները դեռևս անհայտ են։ Սակայն Վ. Հ. Համբարձումյանը չի բացառում, որ ժամանակակից ֆիզիկայի հիմնական օրենքներն այդ նյութի համար կարող են տեղի չունենալ։
Աստղասփյուռների ուսումնասիրությունը բերեց Գալակտիկայի զարգացման ներկա փուլում կատարվող աստղառաջացման հիմնական դրույթի բացահայտմանը։ Դրա հետ միասին ուսումնասիրությունները հանգեցրին այդ պրոցեսների խմբային բնույթի հաստատմանը։ Մատերիալիստական Կ–ի այդ երկու հիմնական դրույթները նոր զարգացում ստացան Ղրիմի աստղադիտարանում կատարված ուսումնասիրություններում, որոնք վերաբերում են գազային միգամածություններին։ Սովետական աստղագետներ Գ. Ա. Շայնի և Վ. Ֆ. Գազեյի այդ ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ աստղառաջացման պրոցեսը սերտորեն կապված է դիֆուզ միգամածություններում կատարվող փոփոխությունների հետ։ Մասնավորապես ցույց է տրված, որ դիֆուզ գազային միգամածություններն անկայուն կազմավորումներ են, որոնք գտնվում են քայքայման վիճակում։ Այդտեղից արվել է հետևություն, որ դիֆուզ միգամածություններն առհասարակ երիտասարդ տիեզերական մարմիններ են։ Նրանց թվում կան այնպիսիները, որոնք կապված են աստղասփյուռների հետ և դրանց հետ էլ ընդարձակվում են։
Եթե մարդը, ապրելով մոլորակներից մեկի վրա, այնուամենայնիվ դժվարանում է վերջնականապես լուծել մոլորակների և, մասնավորապես, Երկրի առաջացման խնդիրը, ապա պարզ է, որ գալակտիկաների առաջացման պրոբլեմը միայն նոր է դրվում գիտության մեջ, քանի որ նրանց կառուցվածքի և մինչև անգամ չափերի մասին առաջին հաստատ տեղեկություններն ստացվել են միայն այս հարյուրամյակում։
1950-ական թթ. կեսերին Բյուրականի աստղագետներն առաջարկեցին գալակտիկաների կորիզների ակտիվության գաղափարը։ Պարզվում է, որ որոշ գալակտիկաների կորիզներում ժամանակի ընթացքում տեղի են ունենում ժայթքումներ և նյութի առաքման երևույթներ։ Վերջինների շնորհիվ հաճախ գալակտիկաները ձեռք են բերում նոր հատկություններ։ Օրինակ, կորիզի միջից կատարվող որոշ տիպի առաքման շնորհիվ նորմալ գալակտիկան կարող է վերածվել ռադիոգալակտիկայի։ Քանի որ կորիզներում տեղի են ունենում նաև բազմապիսի այլ ժայթքումներ և նյութի ու էներգիայի հսկայական այլ առաքումներ, բնական է, որ առաջացել է այն գաղափարը, որ առհասարակ ամբողջ գալակտիկան կարող է հանդիսանալ սկզբնական մի կորիզի ակտիվության
