ների զարգացմամբ, որոնք կապված են գոյության պայմանների փոփոխության հեա: Կ. հնէաբաններից առաջինն էր, որ էվոլյուցիոն ուսմունքը կիրառեց ողնաշա– րավոր կենդանիների ֆիլոգենեզի պրոբ– լեմները լուծելիս: Ուսումնասիրելով կաթ– նասունների հնէաբանական պատմությու– նը՝ Կ. գտավ, որ նրանց զարգացման պրո– ցեսում եղել են «մեծ բեկման» շրջաններ՝ համեմատաբար բարձր կազմակերպված խմբերի արագ տարածում, նվազ կատա– րելագործվածների հանկարծակի վերա– ցում: Կ–ու հետազոտությունները նվիրված են յուրայի, կավճի և կայնոզոյան շրջան– ներին: Նա առաջինը լուսաբանեց հին յուրայի U վաղ կավճի շրջանների կենդա– նա–աշխարհագրական պրովինցիաների հարցը, տվեց դրանց հնէագրական քար– տեզները: Կ. իրավամբ գտնում էր, որ կայ– նոզոյան շրջանի կաթնասունների նախնի– ներին պետք է փնտրել կավճի ցամաքա– յին նստվածքներում: Վ. Վ. Կովալյոնոկ
ԿՈՎԱԼՏՈՆՈԿ Վլադիմիր Վասիլեիչ [ծն. 3.3.1942, գ. Բելոյե (Կրուպկիի շրջան, Մինսկի մարզում)], ՍՍՀՄ սփեզերա– գնաց–օդաչու, գնդապետ, Սովետական Միության հերոս (1978): ՍՄԿԿ անդամ 1962-ից: Տիեզերագնացների ջոկատում է 1967-ից: 1976-ին ավարտել է Ցու. Գագա– րինի անվ. ռազմաօդային ակադեմիան: 1977-ի հոկտ. 9–11-ին, որպես հրամանա– տար, Վ. Վ. Ռյումինի հետ թռիչք է կա– տարել «Սոյուզ–25» տիեզերանավով: 1978-ի հունիսի 15-ից նոյեմբ. 2-ը, որպես հրամանատար, Ա. Ս. Իվանչենկովի հետ թռիչք է կատարել «Մոյուզ–29» տիեգեյա– նավով, որը 1978-ի հունիսի 17-ին կցվել է «Սալյուտ–6» ուղեծրային գիտակայա– նին: 140 օր 14 ժ 48/ւ տեած թռիչքի ըն– թացքում ուղեծրային կայանին են կցվել «Պրոգրես» տիպի բեռնատրանսպորտա– յին նավեր և «Սոյուզ–30» ու «Սոյուզ–31» տիեզերանավերը: Վերադարձել է «Սո– յուզ–31» տիեզերանավով: Պարգևատրվել է Լենինի 2 շքանշաններով, մեդալներով:
ԿՈՎԱՆՈ5, տավարաբուծական ֆերմայի հիմնական շենքը՝ կովեր պահելու (կա– պած կամ ազատ) համար: Լինում է մեկ, երկու կամ երեք հարկանի: ՍՍՀՄ–ում առավելապես տարածված են մեկ հար– կանի Կ–ները: Կապովի պահվածքի դեպ– քում, ըստ մսուրի;տեղադրման, Կ. լինում է երկշարք, քառաշարք և վեցշարք: Մսուրաշարքը տեղադրում են շենքի երկա– րությամբ և անցուղիներով բաժանում սեկցիաների: Կառուցում են նաև լայնակի, երբեմն՝ բոլորաձև ^կենտրոնում սիլոսի աշտարակ և երկշարք մսուրներ) մսուրա– շարքերով Կ–ներ: Մսուրն ունի շղթա (կապ), կերաման և խմոց: Կ–ի ծայրամա– սերում տեղադրվում են օժանդակ շինու– թյուններ (կերապաարասաման, ջեռուց– ման, սպասարկող անձնակազմի համար սենյակ ևն): Կերամատուցումը, ցամքարի տեղափոխումը և գոմաղբից մաքրելը մե– քենայացնելու համար բաժանմունքներն ունեն միջանցիկ ուղի: Կ–ին կից կան կե– րամաններով, խմոցներով գբոսակերա– կըրման բակ և կովերի կթի շենք:
ԿՈՎԱՐԻԱՆՏ ԵՎ ԿՈՆՏՐԱՎԱՐԻԱՆՏ ՏԵՆ– &ՈՐ, հասկացություն, որը կարևոր դեր է խաղում հանրահաշվի, երկրաչափության և ֆիզիկայի զանազան բաժիններում: Եթե E՞–ը ո–չափանի վեկտորական տարածու– թյուն է, իսկ (6ւ)-ն նրա որևէ բազիս, ապա E՞–ի ամեն մի վեկտոր, գծային ձև կամ գծային ձևափոխություն £ո–ի յուրաքան– չյուր բազիսում որոշվում են թվերի որո– շակի համակարգով, վեկտորը՝ իր կոոր– դինատներով, գծային ձևը՝ գործակիցնե– րով, գծային ձևափոխութույնը՝ մատրի– ցով: Մի բազիսից մյուսին անցնելիս տվյալ օբյեկտը որոշող թվերի համակար– գը ձևափոխվում է որոշակի ձևով, ընդ որում ձևափոխման օրենքը տարբեր օբ– յեկտների համար տարբեր է: Դիտարկվող օբյեկտի լրիվ բնութագրման համար ան– հրաժեշտ են ոչ միայն համապատասխան թվերի արժեքները, այլև թվերի համա– խմբության ձևափոխման օրենքը մյուս բազիսին անցնելու ժամանակ: Ձևակեր– պումների հարմարության համար ընդուն– ված է նշանակումների հետևյալ համա– կարգը: x վեկտորի կոորդինատները (ei) բազիսի նկատմամբ նշանակվում են x՝–nil (i= 1,2,…, ո): A գծային ձևափոխության մատրիցի տարրերը նշանակվում են aj-ով, որտեղ վերևի ինդեքսը ցույց է տալիս տողի, իսկ ներքևի ինդեքսը՝ սյու– նի համարը: Ինդեքսների այսպիսի դա– սավորվածության նպատակահարմարու– թյունը պայմանավորված է գումարման վերաբերյալ հետևյալ համաձայնությամբ, եթե տված է ո միանդամ արտահայտու– թյունների գումար, ընդ որում գումարման i ինդեքսը գումարի ընդհանուր անդա– մում հանդիպում է երկու անգամ՝ մի ան– գամ վերևում, մյուս անգամ ներքևում, ապա գումարման նշանը բաց է թողնվում: Նոր բազիսին վերաբերվող մեծություն– ները նշանակվում են նույն նշաններով, բայց շարիխներով նշված ինդեքսներով: Եթե բ|,-ն (ei), բազիսից (e/) բազիսին անցման մատրիցի տարրն է, իսկ q} –ն՝ ետադարձ անցման մատրիցի տարրը, ապա ei՝= p{/ ei և ei= ql ef՝ Դիցուք տրված է T օբյեկտը, որը հնարա– վորություն է տալիս En ո–չաւիանի վեկ– տորական տարածության յուրաքանչյուր բազիսում սահմանել np+q թվեր՝ aJ£i .Wip* որոնցից յուրաքանչյուրն ըս– տացվում է ii,- • -, ip և ji, * * -, jq ին– դեքսներին տալով որոշակի արժեքներ 1-ից ո: T-ն կոչվում է p անգամ կովա– րիանտ և q անգամ կոնտրավարիանտ տենզոր E՞–ի նկատմամբ, եթե նոր բազի– սին անցնելիս a^1 * *^q մեծությունները li • • *lp 9 ք j…jtiitiP ձևափոխվում ենta; ?t=tptrt• ■ •tpt, i • • -ititi itpt1tP litjtԼ*՛* jq q . . •. q ; at(*) բանաձևով: Jltjti • • • ip qt1 atթվերը կոչվում են T տենզորի it• • • lp բաղադրիչներ, իսկtp+qtթիվը՝ նրա ռանգ կամ կարգ: Եթե միաժամանակ p>0 և q>0, ապա T-ն կոչվում է խառը տենզոր: p>0, q=0 դեպքում T-ն կոչ– վում է p անգամ կովարիանտ տենզոր և (*) բանաձևը ստանում է a.՝ti.tip ՝V-’p V-i =pta. P ’xtI p ll 1 տեսքը: p=0, q>0 դեպքում T-ն անվա– նում են q անգամ կոնտրավարիանտ տեն– զոր և (*) բանաձևը ստանում է ttttft a 1 • • . q = • • -q 1 •. - q q Va« • *յԳ տեսքը: Մեկ ռանգի տենզորները անվա– նում են վեկտորներ: Յուրաքանչյուր թիվ (սկալյար) ձևականորեն անվանում են 0 ռանգի տենզոր: Ցենզորների օրինակ– ներ. 1. £ո–ի x վեկտորի կոորդինատները մի բազիսից մյուսին անցնելիս ձևափոխվում է են xi՝=q|xi բանաձևով, հետևաբար, յուրաքանչյուր x€En վեկտոր կոնտրա– վարիանտ տենզոր է £ո–ի նկատմամբ: 2. £ո–ի վրա տրված f(x) գծային ձևի գոր– ծակիցները մի բազիսից մյուսին անցնե– լիս ձևափոխվում են a , = p բանաձե– վով, հետևաբար յուրաքանչյուր f(x) գծային ձև կովարիանտ տենզոր է E՞–ի նկատմամբ: 3. A գծային ձևափոխության մատրիցի տարրերը մի բազիսից մյուսին անցնելիս ttt ձևափոխվում են a|, = p|, qj a{ բանա– ձևով, հետևաբար A-ն երկրորդ ռանգի խառը տենզոր է £ո–ի նկատմամբ, ընդ որում՝ մեկ անգամ կովարիանտ և մեկ անգամ կոնտրավարիանտ: Գքւկ. T e ji b Փ a h a H.M., Jlennnn no jiHHeJfflOH aJiredpe, M., 1971; M a ji b u e b A»H., Ochobm jihhchhoh ajiredpw, M., 1956; Bap^eH BaH Aep E. JI., Ajire6pa, nep. c HeM., 2tM., 1979; աthtjitotbtT.tE., KoHeqHOMepHbie jumeiiHbie npodpaHCTBa, M., 1969,
ԿՈՎԵԼԻՆ, միներալ (իտալացի քիմիկոս Ն. Կովելիի ագգանվամբ, որ հայտնաբե– րել է Կ.): Քիմ. կազմը՝ CuS (Cu՝ 66,48% ,
