տեղ ավտոմատի ռեակցիան միանշանակ չէ: ՀԱՎԱՆԱԿԱՆԱՅԻՆ ՏՐԱՄԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, հավանականոլթյան տրամաբանություն, դասական ինդուկտիվ տրամաբանության ժամանակակից ձևը: Հ. տ. վերաբերում է հավանաբար ճշմարիտ ասույթներին (դատողություններին), այսինքն՝ այն ասույթներին, որոնց ճշմարտության համար կան որոշակի, բայց, այնուամենայնիվ, անբավարար հիմքեր (գիտելիքներ): Այդպիսիք են՝ ապագային վերաբերող պնդումները (այսպես կոչված՝ պատահական ասույթները), փորձնական հետազոտության եղանակներով ստացված դրույթները, որոնք արվում են որոշակի տվյալների ընդհանրացման միջոցով (կամ, այլ ըմբռնմամբ, հիմնավորվում են որոշակի առկա տվյալներով), այսինքն՝ այն եզրակացությունները, որոնք ստացվում են ոչ լրիվ ինդուկցիայով և անալոգիայով: Այդ ասույթները Հ. տ–յան մեջ կոչվում են հիպոթեզներ՝. Հիպոթեզին վերագրվում է ճշմարտության հավանական ություն (ճշմարտանմանություն, հիմնավորման աստիճան): Վերշինս որոշվում է հիպոթեզի հարաբերությամբ այն ասույթների նկատմամբ, որոնցով այն հիմնավորվում է: Երբ հիպոթեզը դեդուկտիվ ճանապարհով արտածելի է այդ գիտելիքներից, ապա այն ճշմարիտ է, որքանով որ ճշմարիտ են նախադրյալները, իսկ երբ հիպոթեզը հակասում է դըրանց, ապա այն կեղծ է: Մնացած դեպքերում, երբ տեղի ունի, Կառնապի արտահայտությամբ, «ոչ լրիվ արտածում», հիպոթեզի ճշմարտության հավանականությունը գտնվում է ճշմարիտ և կեղծ նշանակությունների միջակայքում: Բարդ (բաղադրյալ) հիպոթեզների ճշմարտության հավանականությունները որոշելու համար կիրառվում են մաթեմատիկական հավանականությունների տեսության բանաձեվերը (հատկապես մեծ տեղ է տրվում Բայեսի բանաձևին): Ուստի Հ. տ. ներկայումս հանդես է գալիս որպես մաթեմատիկական հավանականությունների տեսության ձևական աքսիոմատիկայի (Ա. Ն. Բեռնշտեյն, Ա. Ն. Կոլմոգորով) տրամաբանական մեկնաբանությունը: Ըստ Ռ. Կառնապի և Հ. Ռայխենբախի, հիպոթեզների հավանականությունները կարող են ստանալ թվային արտահայտություն, մինչդեռ Բ. Ռասելը և Դ. Պոյան գտնում են, որ հնարավոր է արտահայտել միայն դրանց համեմատական հավանականությունը, ինչպես և հավանականության աստիճանի փոփոխությունը՝ մեծացումը կամ նվազումը:
Գրկ.Рассел Б., Челобеческое познание, пер. с [англ.], м., 1957; Пойад.,Математика и правдоподобные рассуждения, 2 изд., М., 1975; Кайберг Г., Вероятность и индуктивная логика, М., 1978; Сагнаря.,The Aim of lnductive Logic,in <Logic, Methodology and Philosophy of Science> Stanford, 1962; Kyburg
ՀԱՎԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՄՊԼԻՏՈՒԴ քվանտային մեխանիկայում, նույնն է, ինչ համակարգի վիճակի ալիքային ֆունկցիան
ՀԱՎԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՒՏՈՒԹՅՈՒՆ X պատահական մեծ ու թյան, այն– պիսի p(x) ֆունկցիա, որ կամայական a և b-ի համար a<X*0 թիվը, SPi=l: Յուրաքանչյուր 1 A պատահույթ կայանում է նրանում, որ իրականանում է կամ coi, կամ coj, * • *, կամ cos: A պատահույթի P(A) հավանա– կանությունը հավասար է Pi–fPj+ … + P8: Այն հատուկ դեպքում, երբ Pi=P2=…= 1tr = Pk= , ստացվում է P(A)= –որ– տեղ r-ը A-ին նպաստող տարրական ար– դյունքների, իսկ k-ն բոլոր տարրական արդյունքների քանակն է: k թվի հաշվար– կումը հաճախ բարդ կոմբինատորային խնդիր է: Օրինակներ. 1. մի զույգ զառ նե– տելու փորձում A-ն սահմանենք այսպես՝ «միավորների գումարը հինգից պակաս է»: Այստեղ k=36, r=6, P(A)= ~ : 2. օ Արկղում գտնվում են չորս սպիտակ և մեկ սև գնդեր, պատահականորեն հան– վում է գնդերից մեկը և որոշվում նրա գույ– նը, այնուհետև գունդը ետ է դրվում: Այդ գործողությունը կրկնվում է 100 անգամ: A պատահույթը սահմանենք այսպես, «սև գնդերի երևան գալու թիվը 7-ից մեծ է, բայց 33-ից փոքր»: P(A)^ գտնելու խնդիրը բերվում է դասական դեպքին: Բավական է ենթադրել, որ գնդերը հա– մարակալված են, դիցուք՝ սև գունդը կրում է 1 համարը: Տարրական արդյունք են համարվում գնդերի համարների՝ 100 անդամներից բաղկացած հաջորդականու– թյունները, հետևաբար՝ k=5100, r= 32tIT, –, /tloo–mtr = 2 C 4 : P(A)= –j– մոտավոր a«8 i°°tk արժեքը Լապլասի թեորեմի համաձայն հավասար է
