նաչափությունների բացահայտումը: Հփ գործնական կիրառումը ջրային ռեսուրս– ների ժամանակակից վիճակի գնահա– տումն է, նրանց ապագայի կանխագու– շակումը և ռացիոնալ օգտագործման հիմ– նավորումը: Կապված ջրային օբյեկտնե– րի առանձնահատկությունների և նրանց ուսումնասիրման մեթոդների հետ Հ. բա– ժանում են՝ օվկիանոսագիտության (ծո– վերի Հ.), ցամաքի հիդրոէոգիայի (կամ ցամաքի մակերեսային ջրերի Հ.) և հիդրո– երկրաբանության (ստորերկրյա ջրերի Հ.)* Որպես գիտություն ձևավորվել է XX դ. սկզբներին: Գրկ. Դաբրիելյան Հ. Կ., Հիդրոլո– գիա, մաս 1–2, Ե., 1963–67: Դ e 6 օ t a- p e b A.H., Odmaa rHflpojioraa (bo^m cyrnu), 2tnepepad.th flon., JI., 1975; flaBH* PB JI.K., ^MHTpaeBa A.A., Koh- k h h a H. T., 06ma« rnapoJiorHH, 2 nepepad. h flon. JI,, 1973.
ՀԻԴՐՈԼՈԿԱՏՈՐ (< հիդրո…. և լատ. loco – տեղավորել), հիդրոլոկա– ցիոն կայան, հիդրոձայնային կա– յան՝ ջրի մեջ սուզված կամ կիսասուզ– ված օբյեկտների (սուզանավ, նավ, ձըկ– ների վտառ) հայտնաբերման և կոորդի– նատների որոշման համար: Մինչե օբ– յեկտը եղած հեռավորությունը որոշվում է ճառագայթման աղբյուրից ճառագայթվող Հիղրոլոկատորի աշխատանքի սկզբունքը* 1» ճառագայթիչ, 2. ընդունիչ, 3. օբյեկտ ձայնային իմպուլսի և օբյեկտից անդրա– դարձված իմպուլսի անցման ժամանակի տարբերությամբ, իսկ անկյունային կոոր– դինատները՝ անդրադարձված իմպուլսի ուղղությամբ:
ՀԻԴՐՈԼՈԿԱՑԻԱ (< հիդրո… և լատ, locatio– տեղավորում), ստորջրյա առար– կաների տեղի (ուղղության և հեռավորու– թյան) հայտնաբերումը օբյեկտների առա– քած ձայնային ազդանշանների (պ ա ս– սիվ լ ո կ ա ց ի ա) կամ այդ օբյեկտ– ներից անդրադարձած արհեստական ձայ– նային ազդանշանների (ակտիվ լ ո– կ ա ց ի ա) միջոցով: Կարևոր նշանակու– թյուն ունի ստորջրյա անտեսանելի խոչ– ընդոտների, ձկների վտառների, խորա– սուզված նավերի հայտնաբերման, ծովի հատակի քարտեզագրման համար: Կի– րառվում է նաև ռազմ, նպատակներով՝ սուզանավերին հետևելու և հայտնաբերե– լու, տորպեդային ու հրթիռային զենքի կիրառման դեպքում նպատակակետի կոորդինատները որոշելու համար: Հիդ– րոլոկացիոն սարքերը (հիդրոլոկատոր, աղմուկապելենգատոր ևն), իբրև կանոն, գործում են ուլտրաձայնային ալիքներով, որոնք սովորական ձայնային ալիքների համեմատությամբ ավելի թույլ են արտա– հայտում դիֆրակցիայի երևույթը: Այս հանգամանքը կարևոր է ուլտրաձայնային ալիքների խիստ ուղղորդված Փնջեր ստա– նալու համար: Հիդրոլոկացիոն սարքերի հիմնական բնութագիրը հայտնաբերման հեռավորությունն է, որը կախված է առաք– վող ազդանշանի հզորությունից, ձայնա– յին խանգարումների մակարդակից և ջրում ձայնի տարածման պայմաններից: Գրկ• CTamiceBHH A. Ո., AieycTHKa Mopa, JI., 1966; K jiiokhh H.H., 3byk h Mope, JI., 1974. Լ. Պետրոսյան.
ՀԻԴՐՈԿ ՈՐՏԻձՈՆ, 17-o քսիկորաի– կոստերոն, կորտիզոլ, գլյու– կոկորտիկոիդ հորմոն, որն առաջանում է մակերիկամների կեղևում և կարգավորում առավելապես ածխաջրային փոխանակու– թյունը: Մարդու մակերիկամներն արտա– զատում են օրական 5– 30 մգ Հ.: Օրգա– նիզմի լարված վիճակների դեպքում և ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոնի ներար– կումից Հ–ի առաջացումը կարող է ավելա– նալ 5 անգամ: Բժշկ. պրակտիկայում Հ. օգտագործում են որպես հորմոնային պատրաստուկ, որն օժտված է հակաբոր– բոքային և հակաալերգիական հատկու– թյամբ: Հ. և Հ.– ացետատը՝ սուսպեն– գիայի ձևով նշանակում են ռևմատիզմի, բրոնխային հեղձուկի, լեյկեմիայի, ներ– զատիչ գեղձերի և այլ հիվանդություննե– րի, հաճախ էլ (քսուքի ձևով) էկզեմայի, նեյրոդերմիտի և աչքի հիվանդություննե– րի բուժման համար: «■ՀԻԴՐՈՀԱՂՈՐԴԱԿ», արտադրական միավորում, ԱԱՀՄ հաստոցաշինական և գործիքաշինական արդյունաբերության մի– նիստրության ձեռնարկությունների հա– մախումբ: Հիմնադրվել է 1942-ին՝ Ջան– կոյից (Ղրիմ) էվակուացված շարժիչանո– րոգման գործարանի բազայի վրա: Մինչև 1958-ը թողարկել է գյուղատնտ. մեքենա– ների պահեստամասեր, նորոգել շարժիչ– ներ: 1958-ին վերանվանվել է Երևանի «Հիդրոհաղորդակ» գործարան, թողարկել միայն չորս տեսակի հիդրոապարատ; 1976-ին վերակազմավորվել է միավոր– ման՝ նախկին անվամբ, ներառել Երևանի «Հիդրոհաղորդակ» (գլխամասային ձեռ– նարկություն), նաև Մարալիկի ու Պեմզա– շենի հիդրոապարատների գործարանները (մասնաճյուղեր): 1979-ին թողարկել է 7,2 մլն ռ., շուրջ 52 տեսակի հիդրոապա– րատ (Փական, պոմպ): Սերիական արտա– դրությունը սկսել է 1958-ից: Դիտա–ար– տադրական կապերի մեջ է ԱԱՀՄ 6 կազ– մակերպության և Իոսրկովի «Հիդրոհա– ղորդակ» համամիութենական ԳՀԻ–ի հետ:
ՀԻԴՐՈՀԱՂՈՐԴԱԿ ՄԵՔԵՆԱՅԻ, էներ– գիայի աղբյուրի և այդ էներգիան հեղուկի միջոցով փոխակերպելու ու դեպի գոր– ծարկվող մեքենան փոխադրելու սարքա– վորման համախումբ: Որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործում են էլեկտրական կամ ջերմային շարժիչներ, ճնշման տակ գտնվող հեղուկ ևն: Կախված հիդրա վլի– կական փոխանցման տեսակից հիդրոհա– ղորդակները լինում են հիդրոստատիկա– կան (ծավալային), հիդրոդինամիկական և խառը: Ծավալային հիդրոհաղոր– դակը թույլ է տալիս կամայական բեռնա– վորման դեպքում, մեծ ճշգրտությամբ պահ– պանել կամ փոփոխել մեքենայի արագու– թյունը, ճիշտ վերարտադրել պտտական Մարդատար ավտոմեքենայի հիդրոհաղորդակի ս խ և մ ա. /. հիդրոտրանսֆորմատոր, 2. բաշխիչ, 3. ապա– հովիչ կւաիույր, 4. պոմպերի Փոխ արկման կաւիույր, 5. հիդրոկուտակիչ, 6. կցորդում, 7. ժապավենավոր արգելակների գլաններ, 8. ժապավենավոր արգելակներ, 9. ռեզերվուար, 10. պոմպեր, //. կափույրներ, 72. յուղահովա– ցուցիչ, 13, վակուումային մոդուլյատոր կամ ետադարձ–համընթաց շարժման տըր– ված ռեժիմները: Առավելապես կիրառ– վում է մետաղահատ հաստոցներում, մամ– լիչներում, թռչող ապարատների, նավերի, ծանր ավտոմոբիլների կառավարման հա– մակարգերում, ջերմային շարժիչների, հիդրոտուրբինների ավտոմատ կառավար– ման և կարգավորման համակարգերում: Դինամիկական հիդրոհաղորդակը հնարավորություն է ընձեռում իրականաց– նել միայն պտտական շարժում: Կիրառում են նավերում՝ պտուտակների հաղորդա– կի ինչպես նաև ստացիոնար տեղակա– յանքներում՝ ՋԷԿ–երի սնման պոմպերի օդաՓոխիչների հաղորդակի համար ևն: Խառը հիդրոհաղորդակի օրինակ է դրոշմման մամլիչների առանձին կոնս– տրուկցիաների հաղորդակը, որտեղ էներ– գիան էլեկտրաշարժիչից վերցվում է կեն– տրոնախույս պոմպով, որը հեղուկը մա– տուցում է հիդրավլիկական գլանին, վեր– ջինս էլ շարժման մեջ է դնում մամլիչի աշխատանքային գործիքը:
ՀԻԴՐՈՀԱՆԳՈՒՅՑ, հիդրոտեխնի– կական կառույցների հան– գու յ ց, տեղաբաշխմամբ և համատեղ աշխատանքի պայմաններով միավորված հիդրոտեխնիկական կառույցների խումբ: Ըստ հիմնական նշանակության Հ–ները լինում են էներգետիկ, ջրատրանսպոր– տային, ջրառու ևն: Հ–ները գլխավորապես կոմպլեքսային են և միաժամանակ կա– տարում են ջրատնտեսական մի քանի ֆունկցիաներ: Տարբերում են ցածր ճընշ– ման, երբ վերին և ստորին բյեֆների ջրի մակարդակների տարբերությունը (ճըն– շումը) չի գերազանցում 10 մ, միջին ճընշ– ման (10–40 մ) և բարձր ճնշման (40 t/–ից ավելի):
ՀԻԴՐՈՅԱՅՆԱԳԻՏՈԻԹՅՈհՆ ( < հիդրո.., և ձայնագիտություն), ձայնագիտության բաժին, որը ստորջրյա լոկացիայի և կա– պի նպատակներով՜ ուսումնասիրում է
