կան Ալավերդի–Ղավւանի մետաղածնա– կան գոտում (Ալավերդի, Շամլաղ, Ախ– թալա, Դափան),
ՀՐԱՔԱՐԵՐ, աես Հրաքարային հանքա– վայրեր:
ՀՐԱՔՈՏ–ՊԵՐՈԺ, գավառ Մեծ Հայքի Փայաակարան նահանգում: Հիշատակ– վում է հայկ. առաջին«Աշխարհացոյց»-ում: Ստույգ տեղադրությունն անորոշ է: ՀՍՍՀ ԴԱ ակադեմ. Ս. Երեմյանը ենթադրում է, որ ընդգրկել է այժմյան Միլի դաշաը (շուրջ 3650 կմ2)Հ Փայտակարան քաղաքով հան– դերձ: Որոշ ուսումնասիրողներ Հրաքոտը և Պերոժը դիտում են առանձին–առանձին գավառներ: V դ. 1-ին կեսին Սասանյան Պարսկաստանը Փայտակարանի հետ Հ–Պ. միացրեց Ատրպատականին: Գրկ, Աշխարհացոյց, հրտ. Ա. Սուքրյանի, Վնտ., 1881: և ր և մ յ ա ն Ս. Տ., Հայաստանը ըստ «Աշխարհացոյց»-ի, Ե., 1963: Հ. Սվազյան ՀՐԴԱ, գյուղ Արեմւոյան Հայաստանում, Բիթլիսի վիլայեթի Սասունի գավառի Իփանքի գավառակում: 1909-ին աներ 7 ընտանիք հայ բնակիչ: Զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապահու– թյամբ: Նրանց մեծ մասը զոհվել է 1915-ին, Մեծ եղեռնի ժամանակ: Փրկվածները բնա– կություն են հաստատել տարբեր երկար– ներում:
ՀՐԴԵՀԱՑԻՆ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՈՒՄ, հրդեհ– ների կանխարգելման և մեկուսացման նպատակով միջոցառումների համալիր: Արդ. և քաղաքացիական օբյեկտների նա– խագծման, շինարարության և շահագործ– ման փուլում իրականացվող Հ. կ, տեխնո– լոգիական տեղակայանքների, էլեկտրա– սարքավորման, ջեռուցման և օդափոխու– թյան համակարգերի անվտանգության ապահովումն է, հրակայուն կոնստրուկ– ցիաների ընտրությունը, հակահրդեհա– յին ջրամատակարարման կազմակեր– պումը:
ՀՐԴԵՀԱՊԱՏ, հրդեհի տարածումը կան– խելու նպատակով միևնույն շենքի կից բա– ժինները կամ երկու կից շենքերն իրարից բաժանող պատ: Կառուցում են չայրվող նյութերից (քար, բետոն, երկաթբետոն ևն): Հ. պետք է ունենա իր հիմքը կամ հեն– վի չայրվող այլ կոնստրուկցիայի վրա:
ՀՐԴԵՀԻՉ ՌԱԶՄԱՄԹԵՐՔ, գնդակներ, հրետանային արկեր, ավիառումբեր, ձեռ– քի նռնակներ, որոնք նախատեսված են հրդեհի միջոցով թշնամու բռնկվող օբ– յեկտները ոչնչացնելու, կենդանի ուժն ու մարտական տեխնիկան վնասելու հա– մար: Հրդեհիչ հրետանային արկերում ու ավիառումբերում օգտագործվում են թերմիտահրդեհիչ բաղադրություններ (տես Հրկիզող նյութեր): Հ. ռ. օգտագործ– վում է նաև ոչնչացման այլ ձևերի հետ զուգակցված, օրինակ, բեկորային–հրդե– հիչ արկեր, զրահահար–հրդեհիչ արկեր, գնդակներ ևն:
ՀՐԵԱԿԱՆ ԴԻՐ, հին և ժամանակակից հրեաների գիրը: Հնագույն տառային այ– բուբեններից մեկն է: Կազմավորվել է Փյունիկյան–քանանական հիմքի վրա: Առավել վաղ գրավոր հուշարձանները վերաբերում են մ. թ. ա. XI– X դդ.: Հ. գ–ի այս նախնական տարատեսակով է գրվել Աստվածաշնչի տեքստերի զգալի մասը: Մ. թ. ա. Ill–II դդ. հրեաները Փոխառել են արամեական գիրը, տառերի չափսերը հավասարեցրել են և քառակուսի տեսք տվել դրանց: Այսպես ստեղծվել է հրեական «քառակուսի գիրը»: Այս գրով և արամեա– կան լեզվով ստեղծվել է Թալմուդը (մ. թ. ա. III–մ. թ. V դդ.): XI դարից գեղա– գրական նկատառումով մշակվել է այս գրատեսակը–, և նրա հիմքի վրա գոյացել են տպագիր ու շղագիր տառատեսակներ: Աստիճանաբար, գրի մշակմանը զուգըն– թաց, աշխատանքներ են տարվել ձայնա– վորներ նշանակելու ուղղությամբ, քանի որ այբուբենը բաղաձայնական էր, նրա– նում ձայնավորների համար տառեր չկա– յին (եղած 22 տառերը նշում էին միայն բաղաձայնները): Միջին դարերից որոշ բաղաձայն տառեր գործածվել են որպես ձայնավոր, իսկ VII– VIII դարերից լայ– նորեն օգտագործվեւ են դիակրիտիկ (հըն– չյունատարբերիչ) նշանները: Հ. գ. սեմա– կան լեզուների (եբրայերեն, ասորերեն, արաբերեն) համար գործածվելիս սովո– րաբար պահպանում է իր բաղաձայնա– կան բնույթը: ժամանակակից հրեերենի (իվրիէոե րենի) այբուբենը քառակուսի գրատեսակն է, որի մեջ ձայնավորներն արտահայտվում են matres lectiones-ի սկզբունքով (որոշ բաղաձայն տառեր հար– մարեցված են նաև ձայնավորներ նշանա– կելու համար): Ոչ սեմական լեզուների (իդիշ, լադինո ևն) համար գործածվող գրատարբերակներում ձայնավորներն ար– դեն ունեն տառային նշանակումներ: Կե– տադրությունը հիմնականում եվրոպա– կան է: Աստվածաշնչի տեքստերն ունեն բարդ կետադրություն, որն ապահովում է տեքստի հատվածների կապը, շեշտադրու– թյունը, ծիսային ընթերցումների մեղե– դայնությունը: Հ. գ., ինչպես ընդունված է սեմականում առհասարակ, ունի աջից ձախ ուղղություն: Գրկ, Լոուկոտկա Զ., Դր]ւ զարգա– ցումը, Ե., 1955: HCTpHH B., B03HHKH0Be- Hiie h pa3BBnie imcbMa, M., 1965. Հ. Պեարոսյան,
ՀՐԵԱԿԱՆ ԴՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, հին հրեե– րենով (իվրիւոերեն) և իդիշով ստեղծված գրականությունը: Իվրիտերենով Հ. գ. զարգացել է տարբեր երկրներում, այժմ զարգանում է գլխավորապես Իսրայելում (տես նաև Իսրայեչ, Դրականությունը), իդիշով՝ ՍՍՀՄ–ում, Ռումինիայում, ԱՄՆ–ում, Իսրայելում, Ֆրանսիայում, Կա– նադայում, Բրազիլիայում, Արգենտինա– յում և այլուր: Հին Հ. գ–յան գլխավոր հու– շարձանը Աստվածաշունչն է, որի առանձին մասերը (Հնգամատյան, Մարգարեություն– ներ ևն) գրվել են մ. թ. ա. XII.դարից մինչև մ. թ. II դ.: Միջնադարյան Հ. q-յան առա– ջին հուշարձաններից է Թալմուդը (ավարտ– վել է V դ.): Հրեական գնոստիցիզմի «Դիրք արարածոց» առաջին հայտնի հուշարձա– նը, ինչպես ենթադրում են, վերաբերում է VIII դ.: Միջնադարյան Հ. գ. առանձնա– պես զարգացել է արաբ. Իսպանիա յում [Իոսսդայ իբն Շապրուտ, մոտ 915–990, խա Նազիդ, 993–1056, Սողոմոն իբն Դեբիրոլ (Ավիցեբրոն), 1021–55, Մովսես իբն էզրա, 1055–1139, Եհուդա Հալևի, 1075–1141]: Իտալիայում հայտնի է եղել Իմմանուիլ Հռոմեացին (մոտ 1268–1330): Իսպանիայից հրեաների արտաքսումից հետո, XVI– XVII դդ., սկսել է Հ. գ–յան Հրեական գիրը Հրեական այբուբենի տառերը ՝W, ՝j տառերի միջոցով ձայնավորների նշանա– կումը Լ ֆակուլտատիվ *ւնչյունատարբերիչ (՝nhiiilinhmhli՝l fiomfifihnh AiniTiiiiilnnniifn Աղյուսակ գիր Հնչումը Շղագիր Ժամանակակից իվրիաում քփն հրեերենում իդիշում Աղյուսակ գիր (71 h բաղաձայնի առկայությամբ ծա յնա՜վորման օրինակով) Հնչումը N a 1C ? » b, bb, թ2 d, dd, ծ2 t – b, v2 a* b, (v®) ք|ին հրեերենում ժամանակակից իվրիտում 2 (է Հ g d Z d Ո ha ha Ո Չ h4 h4 h Ս ha, ho ha, ho 1 / W, U, O V, U, O u5 ո he, hae he T Ո D 5 Ո 0 Z, zz h b z X t z* (Xs) t* n he he he he (hej) < « j,jj, If c j, i,e i.js rt hi hi 3-է յ,?՝ k, kk, Xs k,X2 X, (k*) hT hi Կ օ.՝ո՝ J N, թ՝ J՝f 1. n m, mm 1 m 1 m •n ho ho
- I՛
n, nn n n Tn ho ho 0 Ժ s, ss s s n hu hu ՝յ.
- •1՝
s. f
- 7
2P 1 p> pp» <P2 s, ss t p> J2 c e f5 c 7 hu ha, h hu hd, h P P kk k k n ha ha ո 7 r, rr r r rj he he W ո e ո V v v # »*. S, SS,S,SS t, tt, V SfS3 t s(s«) (t. S«) n t: ho ho
